«Οι νύχτες της ανατολής/ είναι ζέστες, το ξέρεις/
πιο θερμές από ποτέ/ με το φεγγάρι βαμμένο στο μπλε/
μην αφήσεις να σε θαμπώσει/ θα μπορούσες να καείς»
(αραβικό γνωμικό)
Η COP28 υιοθετεί, πρώτη φορά στην ιστορία των διασκέψεων για το κλίμα στο πλαίσιο της UNFCCC[1], σαφή και ρητή αναφορά στην ανάγκη απομάκρυνσης παγκοσμίως από (όλα!) τα ορυκτά καύσιμα, επιμηκύνοντας τη διάρκεια της «μετάβασης» έως το 2030 (δηλαδή τα επόμενα πέντε χρόνια), με στόχο την επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών παγκοσμίως έως το 2050. Ο συμβιβασμός, της τελευταίας στιγμής, ήρθε μέσω μιας νέας διατύπωσης, έξω από το στενό δίπολο μεταξύ της σταδιακής κατάργησης, που στήριξε η Hight Coalition Ambition[2] και της σταδιακής κατάργησης, όπως στήριζαν οι «ορυκτόφυλοι». Η έκφραση που τελικά χώρεσε, μέσα στα στενά πλαίσια των ανταγωνιζόμενων χωρών και συμφερόντων, είναι η πολιτικά βολική αλλά επιστημονικά απροσδιόριστη φράση «transitioning away».
Σε κάθε περίπτωση, πριν δύο χρόνια στην COP26 (Γλασκόβη), όταν η προσοχή περιοριζόταν μόνο στη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα, μια τέτοια γλώσσα για τα ορυκτά καύσιμα ήταν απλώς αδιανόητη. Η πίεση της κοινωνίας των πολιτών, η απειλή από την ένταση και τη συχνότητα των κλιματικών καταστροφών συνέβαλαν στο να σηκωθεί ο πήχης των απαιτήσεων επιφέροντας βελτιώσεις, τουλάχιστον στην πολιτική διάσταση του τελικού κειμένου της απόφασης, που παρόλα αυτά παραμένει γεμάτο από «παραθυράκια διαφυγής».
Το άγγελμα είναι πολύ ισχυρό και σηματοδοτεί την επανεκκίνηση της διαδικασίας. Ο πρόεδρος της COP28, Sultan Al Jaber, στην καταληκτική ολομέλεια δήλωσε: «Βοηθήσαμε να αποκατασταθεί η πίστη και η εμπιστοσύνη στην πολυμέρεια». Πέρα από κάθε ρητορική, είναι αντικειμενικά αληθές: Το κείμενο αναγνωρίζει ότι «οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα κορυφωθούν σε κάθε περίπτωση πριν από το 2025, σε πορεία που περιορίζει την αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5°C. Δεσμεύεται για άμεση δράση και σημειώνει ότι αυτό, κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, δεν σημαίνει ισοβαρή κορύφωση σε όλες τις χώρες, αφήνοντας με αυτόν τον τρόπο, χώρο σε μεμονωμένα έθνη -όπως η Κίνα, η Ινδία, οι αναπτυσσόμενες χώρες γενικά- να καλύψουν τους στόχους τους μεταγενέστερα.
Μεγάλα βήματα και μικρές καινοτομίες
Στην τελική απόφαση οι χώρες καλούνται να τριπλασιάσουν την ανανεώσιμη ενέργεια (ΑΠΕ) και να διπλασιάσουν την ενεργειακή απόδοση τους.
Για πρώτη φορά σε κείμενο της COP, γίνεται αναφορά στην πυρηνική ενέργεια καθώς και στον ρόλο των τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCUS – Carbon Capture Usage and Storage), ιδίως σε τομείς όπου οι εκπομπές είναι δύσκολο να μειωθούν «unabated»[3].
Μια παραχώρηση προς τις χώρες παραγωγής είναι η αναφορά στον ρόλο των «καυσίμων μετάβασης», ο οποίος παραμένει απροσδιόριστος. Το φυσικό αέριο δεν αναφέρεται πλέον, όπως στα προηγούμενα κείμενα, είναι όμως βέβαιο ότι θα επιχειρηθεί να περιληφθεί σε αυτή την κατηγορία, δεδομένου ότι οι τεράστιες σε εξέλιξη (επιδοτούμενες) επενδύσεις θα πρέπει να αποσβεστούν…
Σε αυτό το σημείο της απόφασης επιδιώχθηκε από το λόμπι των ορυκτών σθεναρά να περιληφθεί η αναφορά σε εκπομπές «unabated», για να υποδηλώσει ότι, με φουτουριστικά συστήματα δέσμευσης και αποθήκευσης CO2, η παραγωγή βρώμικης ενέργειας θα μπορούσε να διασφαλιστεί.
Καμία πρόοδος δεν καταγράφηκε στα σοβαρά θέματα που με επιμονή αναδεικνύει ο παγκόσμιος Νότος: στα θέματα χρηματοδότησης και σχεδίων κλιματικής προσαρμογής.
Μετα τη σχετική πρόοδο της πρώτης ημέρας της Συνδιάσκεψης, αναφορικά με το πρόγραμμα «loss and damage», πολύ σημαντικό αλλά προς το παρόν ουσιαστικά υποχρηματοδοτούμενο, δεν καταγράφονται άλλες σημαντικές καινοτομίες.
Το κείμενο αναγνωρίζει επίσης ότι «οι οικονομικές ανάγκες για την προσαρμογή των αναπτυσσόμενων χωρών εκτιμώνται σε 215-387 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2030 και ότι είναι απαραίτητο να επενδυθούν περίπου 4,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε καθαρή ενέργεια έως το 2030 τα οποία, στη συνέχεια, θα αυξηθούν σε 5 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως προκειμένου έως το 2050 να διασφαλιστεί ο στόχος των μηδενικών εκπομπών».
Το επόμενο έτος στο Αζερμπαϊτζάν η COP29 θα είναι εκείνη των καθοριστικών αποφάσεων για τη χρηματοδότηση της περιόδου μετά το 2025, δηλαδή του πρώτου γύρου αναθεώρησης των δεσμεύσεων για τις εκπομπές σύμφωνα με το νέο σύστημα διαφάνειας του άρθρου 6[4] που συνεχώς αναβάλλεται, ενώ όλες οι χώρες θα πρέπει να επικαιροποιήσουν τα εθνικά κλιματικά σχέδια[5] τους, δηλαδή για τις εκπομπές, την προσαρμογή και τη χρηματοδότηση, που θα πρέπει να υποβληθούν στον ΟΗΕ έως τον Μάρτιο του 2025.
Ας ελπίσουμε ότι δεν έρχεται πολύ αργά
Όπως πάντα, όταν πρόκειται για τη συγκέντρωση σχεδόν 200 αντιπροσωπειών από όλο τον κόσμο, καθεμία με τα δικά της εθνικά συμφέροντα και προτεραιότητες, δεν υπάρχει μαύρο ή άσπρο, επιτυχία και αποτυχία.
Αυτή η COP επανεκκινεί την πολυμερή διαδικασία και συμβάλλει στο να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη στο σύστημα της παγκόσμιας διαβούλευσης (ελάχιστα έχουν απομείνει μέσα σε ένα περιβάλλον έντασης των γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων και πολεμικών αναμετρήσεων).
Η COP28 απροσδόκητα προχωρά και αυτή τη φορά, επισκιάζοντας και θυσιάζοντας, σοβαρά θέματα, στο βωμό «λελογισμένης αντιπαράθεσης» απέναντι σε ένα οικονομικό και παραγωγικό σύστημα υπεύθυνο για την καταστροφική υπερθέρμανσή του πλανήτη, «διασκεδάζοντας» το πρόβλημα με λεκτικές ισορροπίες μεταξύ εξόδου, μείωσης και μετάβασης της χρήσης του βασικότερου κλιματικού δηλητηρίου, των ορυκτών καυσίμων.
Το πιο σκληρό και ταυτόχρονα αισιόδοξο σχόλιο προέρχεται από τον γγ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος έγραψε στο X: «Είτε σας αρέσει είτε όχι, η εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων είναι αναπόφευκτη. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα έρθει πολύ αργά».
Σημειώσεις:
1. UNFCCC οργάνωση του ΟΗΕ που ιδρύθηκε στη διάσκεψη “Rio Earth Summit” του 1992.
2. Hight Ambition Coalition for Nature and People είναι μια Διακρατική οργάνωση 115 χωρών που στοχεύει στη διατήρηση και καλλιέργεια τουλάχιστον του 30% των εδαφών και των ωκεανών το 2030.
3. Unabated θεωρούνται οι εκπομπές που παράγονται και χρησιμοποιούνται χωρίς παρεμβάσεις απομείωσης των αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) στη διάρκεια του κύκλου ζωής.
4. Article 6 είναι το άρθρο της Συνθήκης του Παρισιού που ορίζει και περιγράφει τους τρόπους συνεργασίας για την υλοποίηση των εθνικών κλιματικών σχεδίων.
5. NDC (Nationally Determined Contribution) είναι τα εθνικά σχέδια κλιματικών δράσεων για τον περιορισμό εκπομπών και την προσαρμογή των κλιματικών επιπτώσεων.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
