Καθώς η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη συνεχή ανατροπή θεσμών και συμβάσεων, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει ότι ακόμα και τα πιο βασικά χαρακτηριστικά της καθημερινότητάς μας δείχνουν να αμφισβητούνται. Ακόμα και τα πιο εξελιγμένα αυτοκίνητα αρχίζουν να γίνονται παρωχημένα.
Μετά από έναν αιώνα, κατά τον οποίο το αυτοκίνητο βρισκόταν στο κέντρο του βιομηχανικού πολιτισμού, η εποχή του αυτοκινήτου –της μαζικής ιδιοκτησίας αυτοκινήτων, και της ιδέας (στον δυτικό κόσμο δηλαδή) ότι η ζωή σου δεν έχει ολοκληρωθεί αν δεν έχεις αποκτήσει αυτοκίνητο- δείχνει να φτάνει στο τέλος της. Το Top Gear τελειώνει. Κανείς δε γράφει τραγούδια για Ferrari πια. Το στερεοτυπικό αγόρι που τρέχει με το αυτοκίνητο φαίνεται απελπιστικά ξεπερασμένο. Στις δε πόλεις μας, η χρήση των αυτοκινήτων ξεπερνιέται από άλλες, πιο πράσινες, πιο απελευθερωτικές εναλλακτικές.
Η πώληση πετρελαιοκίνητων και βενζινοκίνητων αυτοκινήτων θα απαγορευθεί στο ΗΒ από το 2040. Μόλις πριν από μερικές μέρες όμως, η Οξφόρδη ανακοίνωσε ότι θα είναι η πρώτη Βρετανική πόλη που θα απαγορεύσει την κυκλοφορία σε όλα τα πετρελαιοκίνητα, και βενζινοκίνητα αυτοκίνητα και φορτηγάκια –σε μερικούς κεντρικούς δρόμους από το 2020-, και σε όλο το κέντρο της πόλης μετά από δέκα χρόνια. Το Παρίσι θα απαγορεύσει όλα τα μη ηλεκτρικά αυτοκίνητα από το 2030, και τώρα ανακοινώνει μέρες χωρίς αυτοκίνητο, κατά τις οποίες οι οδηγοί θα πρέπει να μένουν έξω από το ιστορικό κέντρο. Στη Λιόν, ο αριθμός των αυτοκινήτων έχει πέσει κατά 20% από το 2005, και οι αρχές θέλουν να τον περιορίσουν άλλο τόσο. Το Λονδίνο στο μεταξύ, εγκατέλειψε την ιδέα ότι η αυξανόμενη ευμάρεια συνεπάγεται την αύξηση της χρήσης των αυτοκινήτων, κι έχει δει να μειώνεται η χρήση τους κατά 25% από το 1990.
Πριν από λίγες μέρες, ενώ οδεύουμε προς τη χρήση αυτοκινήτων χωρίς οδηγό, η General Motors ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να δοκιμάζει τα αυτόνομα αυτοκίνητα στις δύσκολες συνθήκες της Νέας Υόρκης, προφανώς στο τελικό στάδιο της ταχύτατης και αδρά χρηματοδοτούμενης μετάβασης της εταιρείας προς την κατασκευή ενός νέου στόλου ταξί, που θα οδηγούνται από μόνα τους. Νωρίτερα φέτος, αναλυτές της Bank of America υποστήριξαν ότι η χρήση του αυτοκινήτου «έχει πλέον κορυφωθεί», αναγνωρίζοντας ότι η μετακίνηση είναι πια δαπανηρή και μη αποδοτική, δεδομένα που καθιστούν τον κλάδο ευάλωτο σε ανατροπές. Εστίασαν δε στην εμφάνιση υπηρεσιών οργάνωσης συμμετοχικών δρομολογίων, εφαρμογών συλλογικής χρήσης αυτοκινήτων, και τη συλλογική χρήση ποδηλάτων: δηλώνουν ότι προέβλεψαν την έλευσή τους, αν είχαν επαφή με την πραγματικότητα βέβαια, θα έβλεπαν ότι ήδη υπάρχουν.
Υπάρχουν όμως εμπόδια. Αν και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες εξαπλώνεται εξίσου η συλλογική χρήση αυτοκινήτων και ποδηλάτων όπως και στη δύση, η ιδιοκτησία αυτοκινήτων στην Ινδία και στην Κίνα ανεβαίνει. Ως κάτοικος μιας επαρχιακής πόλης 25.000 κατοίκων στη Δύση, που αναπτύσσεται ταχύτατα και τώρα προσεγγίζει τον κορεσμό, μπορώ να διαβεβαιώσω ότι η ιδέα ότι σύντομα θα εγκαταλείψουμε τα οχήματά μας ακούγεται τραβηγμένη. Οι δημόσιες συγκοινωνίες άλλωστε παραμένουν θλιβερές. Αν και προκαλεί περιστασιακά ενοχές, δεν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές στην ιδιοκτησία αυτοκινήτου και στην καθημερινή του χρήση.
Βαθιές κοινωνικές τάσεις όμως, δείχνουν προς μια άλλη κατεύθυνση. Το 1994, 48% των νέων 17-20 χρόνων και το 75% στις ηλικίες 21-29 είχαν άδειες οδήγησης. Το 2016 αυτοί οι αριθμοί έχουν πέσει στο 31% και στο 66% αντίστοιχα. Εν μέρει αυτό οφείλεται στις οικονομικές ανασφάλειες που βιώνουν οι νέοι σήμερα, και στο εξωφρενικό κόστος των ασφαλειών αυτοκινήτου. Στο πλαίσιο της τεχνολογικής εξέλιξης όμως, μοιάζει να οφείλεται εξίσου στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται το μέλλον. Αν αγοράζεις τα περισσότερα πράγματά σου από το ίντερνετ, η ανάγκη να οδηγήσεις προς το σούπερ μάρκετ ή το εμπορικό κέντρο εκμηδενίζεται. Αν έρχεσαι σε επαφή καθημερινά με γνωστούς, φίλους και συγγενείς που ζουν μακριά, μέσω του ίντερνετ, οι χρονοβόρες επισκέψεις δείχνουν λιγότερο επείγουσες. Στην άλλη πλευρά του δημογραφικού φάσματος, η γήρανση του πληθυσμού θα επιφέρει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στα επίπεδα ιδιοκτησίας αυτοκινήτων, και θα προκαλέσει την απαίτηση για εναλλακτικές.
Πολλές μεγάλες κοινωνικές αλλαγές μάς πλησιάζουν, και το γεγονός ότι οι πολιτικοί αποστρέφουν τα μάτια τους από τις επαναστάσεις, όταν αυτές βρίσκονται ακόμα στην αρχή τους, τις κρατάει μακριά από το δημόσιο διάλογο. Αυτή όμως είναι πραγματικά τεράστια. Είμαι μέλος μιας γενιάς για την οποία η απόκτηση αυτοκινήτου αντιπροσώπευε κάτι σαν προσωπική ουτοπία. Οι λωρίδες ταχείας κυκλοφορίας σηματοδοτούσαν την προσδοκία. Ο ισχυρισμός της Μάργκαρετ Θάτσερ ότι «όποιος είναι πάνω από 26 ετών και μετακινείται με λεωφορείο, μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του αποτυχημένο» ήταν εναρμονισμένος προς τις νέες χαρές της επιδεικτικής κατανάλωσης. Τώρα, ακόμα κι αν κάτι από όλα αυτά παραμένει, δεν είναι τόσο ισχυρό πολιτισμικά. Ο διάλογος για την αλλαγή του κλίματος έχει εστιάσει στα θανάσιμα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και επιβεβαιώνει τις δραματικές επιπτώσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας στο περιβάλλον. Οι δε ανησυχίες για τα δάνεια υψηλού κινδύνου που δίνονται για απόκτηση αυτοκινήτου, υποδεικνύουν ότι οι χαρές της οδήγησης ίσως να είναι μη βιώσιμες και για άλλους λόγους.
Η μετάβαση σε κάτι καλύτερο είναι αργή και δύσκολη, όπως δείχνει η δυσοσμία γύρω από την Uber -ένα αρχετυπικό παράδειγμα φορέα ανατροπής που δείχνει προς το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα κρύβει το όραμά του σε μια ομίχλη αλαζονείας. Όποια κι αν είναι τα ψεγάδια της Uber όμως (και θα πρέπει να ειπωθεί: σε μια πόλη τόσο πολύχρωμη όσο το Λονδίνο, η ιδέα των παραδοσιακών μαύρων ταξί, τα οποία οδηγούν κυρίως λευκοί Βρετανοί άνδρες, που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν μια συγκριτικά προοδευτική επιλογή, δείχνει το λιγότερο αδύναμη) οι καινοτομίες της δεν πρόκειται να επιστρέψουν στο κουτί τους. Στις ΗΠΑ, το μέσο κόστος ανά μίλι για την UberX είναι γύρω στο $1,50, την ίδια ώρα που στη Νέα Υόρκη το κόστος χρήσης ιδιόκτητου αυτοκινήτου βρίσκεται στα $3 το μίλι. Το ίδιο θα συμβεί κι όταν η Uber και η Lyft –κι όποια άλλη ομοειδής υπηρεσία ακολουθήσει το παράδειγμά τους ή/και τις αντικαταστήσει- αρχίσουν να λειτουργούν χωρίς οδηγούς σε πόλεις σε όλο τον πλανήτη: οι αριθμοί θα γίνουν αμείλικτοι.
Σε μια εποχή που επικρατεί παντού κατήφεια, αυτά είναι αναμφίβολα καλά νέα. Στον πυρήνα βρίσκονται καταπληκτικές προοπτικές χειραφέτησης: η μετακίνηση δεν εξαρτάται πια από τεράστιες προκαταβολές και τον οργανωμένο εκβιασμό της ασφάλισης αυτοκινήτου. Όλοι, άσχετα με την ηλικία ή την αναπηρία τους, μπορούν να έχουν πρόσβαση στα ίδια μέσα μετακίνησης. Με την απαραίτητη πολιτική βούληση, οι μειούμενοι αριθμοί αυτοκινήτων θα φέρουν ευκαιρίες στη ριζοσπαστική επανασχεδίαση των αστικών περιοχών. Τα περιβαλλοντικά κέρδη είναι αυταπόδεικτα. Καθώς οι μεγάλες πόλεις θα απελευθερώνονται από τα αυτοκίνητα, οι μικρές πόλεις θα ζητούν τις δικές τους αλλαγές. Οι σιδηρόδρομοι θα επανέλθουν, τα λεωφορεία, που λόγω λιτότητας έφυγαν, θα ξαναγυρίσουν. Με λίγη τύχη, ο καταθλιπτικός όρος «δημόσιες συγκοινωνίες» θα αναζωογονηθεί.
Είναι ουτοπικό; Όχι περισσότερο από τα όνειρα των ανθρώπων που οραματίστηκαν ένα αυτοκίνητο έξω από κάθε κατοικία και γεμάτους αυτοκινητόδρομους, αλλά χωρίς τις δυσάρεστες συνέπειες. «Τα απομεινάρια του παλιού θα πρέπει να αποσυρθούν με αξιοπρέπεια, για να ετοιμαστεί το μονοπάτι για το νέο» είχε πει ο Χένρι Φορντ. Είναι ειρωνεία που η ίδια σοφία τώρα έχει εφαρμογή στα τροχοφόρα όνειρα που δημιούργησε, και στο τελικό τους ταξίδι προς τη μάντρα.
John Harris
Μετάφραση – Επιμέλεια: Βάλια Δημοπούλου – Κώστας Ψιούρης
Πηγή: The Guardian
