Φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την πρώτη έκδοση του αντιπολεμικού μυθιστορήματος «Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη. Στις 27 Μαρτίου 1923 ο Μυριβήλης εκδίδει την εφημερίδα «Καμπάνα», ως «όργανο των εφέδρων και των ντόπιων συμφερόντων». Σ’ αυτή, μεταξύ των άλλων λογοτεχνικών συνεργασιών, δημοσιεύθηκαν τα μυθιστορήματα «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη και το «Νούμερο 31328» του Ηλία Βενέζη. Η γραμματολογική έρευνα μας έχει δείξει ότι και τα δύο μυθιστορήματα γράφτηκαν κατά την περίοδο δημοσίευσής των.
Με την ολοκλήρωση της δημοσίευσής της, «Η ζωή εν τάφω» τυπώθηκε σε βιβλίο μικρού σχήματος και διανεμήθηκε δωρεάν στους συνδρομητές της εφημερίδας. Τα υπόλοιπα διατέθηκαν από βιβλιοπωλεία και πρακτορεία της Λέσβου, της Χίου και της Λήμνου. Λιγοστά διατέθηκαν στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Παρουσιάζοντας το βιβλίο, γράφει ο Ηλίας Βενέζης στις 8 Απριλίου 1924 στην «Καμπάνα»: «Απ’ την αρχή ώς το τέλος του βιβλίου καταλαβαίνεις την άδολη καρδιά του καλλιτέχνη που έζησε τη φριχτή ζωή του χαρακώματος και του πολέμου, έχοντας βαθιά μέσα του το νόημα της τέχνης, κάθεται και ιστορεί τις μέρες εκείνες, τα περιστατικά που πέφτουν στα μάτια του και τα περιστατικά που γίνονται μέσα στην καρδιά του, σιγά σιγά και μεθοδικά, το ξετύλιγμα απ’ την πίστη στο παλαβό ιδανικό που τον έσυρε στον πόλεμο, ώς στην κατασταλαγμένη συνειδητή απιστία κι αμφιβολία, που κάνει πια τις μέρες του άθλιες και κείνον ένα αξιολύπητο θύμα».
Ο δε γυμνασιάρχης Ιωάννης Ολύμπιος γράφει στις 5.6.1924 στην ίδια εφημερίδα:
«Απ’ όλα το πλέον δυνατό είναι το αίσθημα της Ζωής, της χαμένης χαράς διά την ζωήν, που βασανίζει τόσον αλύπητα το απαίσιον χαράκωμα και η απάνθρωπος πολεμική μέθοδος του δόλου των οβίδων. Ολα τα κεφάλαια από του Ε΄ έως του ΚΖ΄ είναι τρομεραί και απαίσιαι εικόνες, που ημπορούν να ομοιάζουν κάπου με τας περιγραφάς της Κολάσεως του Δάντη. Μέσα εις αυτάς “πατρίδα- ιδανικά κ.λπ.” σκοτώνονται αλύπητα». Και συνεχίζει «Το βιβλίον σου είναι ΠΟΙΗΜΑ φίλε μου. Αι παρομοιώσεις –οι οποίαι είναι το κυριώτατον γνώρισμα της πραγματικής ποιήσεως – μιμήσεις δηλαδή και δημιουργίαι ενός οραματιστού όπως είναι ο ποιητής ξεπροβάλλουν ωμαί πολλάκις– (ενθουσιασμός, φρέσκα χάβαρα) και δυναταί, από κάθε σελίδα δυο, τρεις, πέντε».
Η εφημερίδα αναδημοσιεύει στις 31.8.1924 δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος», το οποίο υπογράφεται με τα αρχικά Κ.Λ. Το ενδιαφέρον έγκειται στην αναφορά της ζωής (εννοείται της πνευματικής) της επαρχίας καθότι γνωρίζουμε διαχρονικά την υπεροπτική θέση του Κέντρου προς την επαρχία.
«Υπάρχει και εν τη επαρχία ζωή. Από τη Μυτιλήνη μάς έρχεται ένα ενδιαφέρον βιβλιαράκι. Είναι απαρχή σειράς κομψών εκδόσεων της νεοϊδεατικής εφημερίδος “Καμπάνα”. Ο κ. Στρατής Μυριβήλης, δημοσιογράφος εκλεκτός, γνώριμός μας και από την αθηναϊκήν δημοσιογραφίαν άλλοτε, με πολλήν φρεσκάδα ύφους και βαθύτητα παρατηρήσεως, υπό τον τίτλον “Η ζωή εν τάφω” μας δίδει τας πολεμικάς εντυπώσεις του υπό τύπον “χειρογράφων που βρεθήκανε μέσα στο γυλιό του λοχία Αντώνη Κωστούλα”. Θα έπρεπε να γράψει κανείς εκτενέστερα για το έργο του. Αλλ’ εις αυτήν την εποχήν τής τόσης ζυμώσεως δεν βρίσκει κανείς ούτε με τον εαυτόν του ν’ απασχοληθεί. Αφήνομε, λοιπόν, το βιβλίον του κ. Μυριβήλη δι’ ευθετώτερον χρόνον προς ανάλυσιν και βιβλιοκρισίαν και περιοριζόμεθα εις την αναγγελίαν του με όλον τον ενθουσιασμό που το αξίζει πραγματικά».
Στη δεύτερη έκδοση, του 1930, ο Μυριβήλης περιέλαβε αλλά 5 διηγήματα τα οποία δημοσίευσε ενδιάμεσα σε διάφορα έντυπα. Αυτά είναι το «Θυσία στον Ηλιο», στον τόμο «Διαγωνισμός διηγημάτων. Οχτώ διηγήματα», 1926, των εκδόσεων Ζηκάκη. Στην εφ. «Ταχυδρόμος» (Μυτιλήνης) το «Η παράτα», (1.1.1926), και το «Γιακώπ», (31.12.1929). Στο περιοδικό «Λεσβιακά Φύλλα», (Μυτιλήνης) τα «Η Μ’χαγήλους», Ιούνιος 1928 και «Στο δάσος», Μάρτιος 1929. Τον Δεκέμβριο του 1929 η εφ. «Ταχυδρόμος» ενημερώνει τους αναγνώστες ότι θα κυκλοφορήσουν «Δελτία εγγραφής προαγοραστών». Στη Λέσβο και στη Λήμνο θα διαθέτονταν 1.500 αντίτυπα και η τιμή ήταν 50 δραχμές. Η έκδοση αυτή βγήκε με τρία εξώφυλλα. Οι πρώτες δύο χιλιάδες με εξώφυλλο του Κ. Χριστοδούλου, της τρίτης από τον Φώτη Κόντογλου και οι επόμενες δύο χιλιάδες από τον φίλο του Μυριβήλη, Αντώνη Πρωτοπάτση.
Αυτός, ο Πρωτοπάτσης, ο Pazzi του Παρισιού, είναι ο «υποκινητής» για την έκδοση του «Η ζωή εν τάφω» στη Γαλλία. Παρακινεί, υποστηρίζει τον Μυριβήλη να κάνει τη δεύτερη έκδοση, τη μεταφράζει, και πετυχαίνει να εκδοθεί τον Απρίλιο του 1933. Από κει και πέρα η αποδοχή του έργου από αναγνώστες (το Κοινό κατά τον Μυριβήλη) και κριτικούς έφερε την αναγνώριση και καταξίωση του Μυριβήλη. Στις μέρες μας κυκλοφορεί τόμος που περιλαμβάνει τις δύο πρώτες εκδόσεις, του 1924 και του 1930. Την ιδιαίτερη αυτή έκδοση προλογίζει, έχει τη φιλολογική επιμέλεια, κάνει τη σύγκριση των δύο εκδόσεων και συμπληρώνει με ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα Επίμετρα η κ. Νίκη Λυκούργου.
ΝΗΣΙΔΕΣ
