Η ανασύνθεση του διαπραγματευτικού πλαισίου για την επίλυση του Κυπριακού βρίσκεται στην ατζέντα της ευρωπαϊκής διπλωματίας το 2022. Το «πώς» και «με ποιους» όμως δεν είναι εύκολο να απαντηθεί πριν από το 2023 – εκλογικό έτος για την Κύπρο, όπως και για την Τουρκία. Ωστόσο, στην Ε.Ε. και στον ΟΗΕ βλέπουν καθαρά ότι τα τετελεσμένα στο Βαρώσι και στις θαλάσσιες ζώνες μπορεί να τινάξουν κάθε προοπτική στον αέρα. Τι θα απομείνει για μια λογική, αμοιβαία αποδεκτή διευθέτηση στηριγμένη στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) μέσα σε ένα εντεινόμενο συγκρουσιακό κλίμα με πείσματα, λαϊκισμούς και αναξιόπιστες ηγεσίες;
Τα πρόσφατα γεγονότα στις ΑΟΖ έχουν ρίξει ξανά λάδι στη φωτιά. Η κυπριακή κυβέρνηση προχώρησε στην αδειοδότηση του οικοπέδου 5 στην Exxon Mobil – Qatar Petroleum, που προγραμματίζει επιβεβαιωτική γεώτρηση στο οικόπεδο 10. H κοινοπραξία ευελπιστεί να εντοπίσει κοίτασμα στα όρια των δύο τεμαχίων. Η Τουρκία προγραμματίζει την κάθοδο του δικού της στόλου για αντίποινα. Παράλληλα, διεκδικεί υφαλοκρηπίδα και κινείται παρασκηνιακά (14/12, Μ. Τσαβούσογλου): «Στο τεμάχιο 5 και οι δυο χώρες –η Αμερική και το Κατάρ– έχουν δεσμευτεί ότι δεν θα μπουν στην υφαλοκρηπίδα μας…»
Οι υδρογονάνθρακες
Στις Βρυξέλλες αναζητούν φόρμουλα «με βάση προτάσεις που ήδη κατατέθηκαν και συζητούνται για τη διαχείριση των υδρογονανθράκων». Ο ύπατος εκπρόσωπος Μπορέλ έχει σφαιρική αντίληψη και αντιλαμβάνεται ότι αυτή τη στιγμή η στάση Ερντογάν φαίνεται άτεγκτη. Ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ, Φεριντούν Σινιρλίογλου, απάντησε γραπτώς στη Λευκωσία αν είναι διατεθειμένη η χώρα του να προσφύγει στη Χάγη για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Την παρέπεμψε να αποταθεί πρώτα στην «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείας Κύπρου» για να οριοθετήσουν τις μεταξύ τους θάλασσες.
Η σκλήρυνση των θέσεων της Αγκυρας απλώνεται σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στο Αιγαίο: να περιοριστεί η ελληνική υφαλοκρηπίδα στα 6 ν.μ. όχι μόνο για όλα τα νησιά, αλλά ακόμα και για την… ηπειρωτική Ελλάδα. Δηλαδή, τις πιο ακραίες θέσεις εδώ και δυο δεκαετίες.
Ομως στις Βρυξέλλες γνωρίζουν ότι η γραμμή της μετωπικής σύγκρουσης εκπηγάζει από όσα συνέβησαν στην Κύπρο από το Κραν Μοντανά και μετά. Καταγράφουν ότι την περίοδο 2015-16 η Τουρκία είχε αποδεχτεί στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων Αναστασιάδη – Ακιντζί: πρώτον, τις συγκλίσεις Χριστόφια Ταλάτ (2010) για την ομοσπονδιακή αρμοδιότητα και την κατανομή των φυσικών πόρων μεταξύ των δύο Κοινοτήτων, δεύτερον τα ζητήματα αυτά να αποφασίζονται στο Υπουργικό Συμβούλιο με πλειοψηφία που διαμορφώνεται με τουλάχιστον μία τουρκοκυπριακή ψήφο. Με άλλα λόγια, συμφωνημένη λύση σήμαινε συνεργασία και συναίνεση.
Μετά το Κραν Μοντανά, ο Μ. Ακιντζί υπέβαλε πρόταση (13/7/2019) που έτυχε στήριξης από την Τουρκία για συνδιαχείριση του φυσικού αερίου για όσο καιρό παραμένει άλυτο το Κυπριακό. Προέβλεπε τη σύσταση Κοινής Επιτροπής Υδρογονανθράκων, υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Εθνών και με παρατηρητή την Ε.Ε. Οι δύο Κοινότητες θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τυχόν έσοδα από το φυσικό αέριο με βάση τις συμφωνημένες συγκλίσεις.
Η Αγκυρα, ανήμερα της υποβολής της πρότασης Ακιντζί, εξέφρασε τη στήριξή της, υπενθυμίζοντας όμως ότι «είναι αποφασισμένη πλήρως να προστατεύσει τόσο τα δικαιώματά της στη δική της υφαλοκρηπίδα στην ανατολική Μεσόγειο όσο και τα ίδια δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων επί των φυσικών πηγών του νησιού».
«Γενναιοδωρία»
Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης απέρριψε την πρόταση Ακιντζί γιατί όσα πρότεινε «άπτονται κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας». Αντιπρότεινε να ενημερώνει την τουρκοκυπριακή ηγεσία για τα ζητήματα των υδρογονανθράκων: αν η Τουρκία αναγνωρίσει την οριοθετημένη ΑΟΖ της Κύπρου, η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα θα μπορούσε να αντλήσει μερίδιο από τη μελλοντική πώληση φυσικού αερίου, ακόμα και πριν από την επίλυση του Κυπριακού. Για τον σκοπό αυτόν, εισηγήθηκε τη δημιουργία ενός δεσμευμένου λογαριασμού (escrow account): «Το ποσό στον λογαριασμό θα απελευθερώνεται μόνο εάν η Τουρκία τερματίσει τις ενέργειές της στις θάλασσες, αναγνωρίζοντας τα όρια της κυπριακής ΑΟΖ». Μάλιστα, ο Ν. Αναστασιάδης καθόριζε ένα ποσοστό γύρω στο 30% για την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα, ως τη δική του γενναιόδωρη προσφορά.
Η κυπριακή νομοθεσία προβλέπει Ταμείο Υδρογονανθράκων και έσοδα που θα δοθούν και στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα μετά την επίλυση του Κυπριακού, βάσει της σύγκλισης Χριστόφια – Ταλάτ. Η κατανομή αυτή λαμβάνει υπόψη την αναλογία πληθυσμού (80% Ελληνοκύπριοι – 20% Τουρκοκύπριοι), αλλά και τη συνεισφορά στο ΑΕΠ. Περίπου 15% των εσόδων θα ήταν προς όφελος της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας.
Η πρόταση Αναστασιάδη δεν προκάλεσε καν ενδιαφέρον στον ΟΗΕ και στην Ε.Ε. Εκριναν ότι δεν αντιμετώπιζε την ουσία του προβλήματος και την ερμήνευσαν ως απόδειξη της αλλαγής των προτεραιοτήτων του, αφήνοντας έξω τον στόχο της επίλυσης. Η δε προϋπόθεση για μη παραβίαση της ΑΟΖ από την Τουρκία δεν προκάλεσε έκπληξη. Ο ίδιος ο Ν. Αναστασιάδης είχε δηλώσει μια μορφή διχοτόμησης των θαλασσών (2/1/2018): «Εάν [η Τουρκία] επιλέγουν να προστατεύσουν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων σε μια ξεχωριστή, ανεξάρτητη οντότητα, τότε θα πρέπει να περιοριστούν εις όσα αναλογούν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη τής εν λόγω παρανόμου οντότητας. Και συνεπώς δεν έχουν λόγο να αμφισβητούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας».
Υπάρχει διέξοδος;
H Κύπρος καταβάλλει σήμερα το πιο ακριβό τίμημα. Το φυσικό αέριο μετατράπηκε από καταλύτης συνεργασίας σε πηγή διαρκούς σύγκρουσης με άνισους όρους. Τώρα, οι Ευρωπαίοι αναζητούν συμβιβασμό καλώντας την κυπριακή κυβέρνηση να δει ρεαλιστικά την πράσινη μετάβαση, καθώς τα χρονικά περιθώρια εξαντλούνται. Τα στοιχεία ενός εφικτού συμβιβασμού επαναλαμβάνονται συνεχώς από τον ΟΗΕ και η Ε.Ε. τα ασπάζεται πλήρως: συνολική επίλυση, ομοσπονδιακές αρμοδιότητες πάνω στους φυσικούς πόρους και κατανομή εσόδων, όπως συμφωνήθηκαν.
Τι γίνεται όμως στον ενδιάμεσο χρόνο; Εν γνώσει του ΟΗΕ και της Ε.Ε. είναι επίσης η γραπτή πρόταση που κατέθεσε το ΑΚΕΛ και συζήτησε πρόσφατα με την Ε.Ε. στις Βρυξέλλες ο νέος γενικός γραμματέας του, Στέφανος Στεφάνου. Η διαφοροποίηση ΑΚΕΛ από τη γραμμή Αναστασιάδη είναι ξεκάθαρη γιατί συνδέει την κοινή διαχείριση του φυσικού αερίου με την επαναφορά στις ράγες της επίλυσης του Κυπριακού. Πιο συγκεκριμένα, το ΑΚΕΛ εισηγείται τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στη διαχείριση του φυσικού αερίου υπό την προϋπόθεση της υπογραφής στρατηγικής συμφωνίας για το Κυπριακό – τα 6 σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες. Σε ορατό χρόνο, ακολούθως, να καταλήξουν σε συνολική συμφωνία επίλυσης για να επωφεληθούν από το φυσικό αέριο.
Οι Ευρωπαίοι εταίροι εξετάζουν τη σύγκληση μιας Περιφερειακής Διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο για θέματα ενεργειακής συνεργασίας. Χωρίς την άρση των αποκλεισμών συμμετοχής (Τουρκία, Κύπρος) δεν είναι εφικτή. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες αξιολογούν θετικά την πρόνοια στις θέσεις που παρουσίασε το ΑΚΕΛ, ότι μετά τη λύση του Κυπριακού η Ομοσπονδιακή Κυπριακή Δημοκρατία δεσμεύεται να μην εμποδίζει τη συμμετοχή της Τουρκίας σε ευρύτερους σχεδιασμούς.
Θα είναι επίσης έτοιμη να παρακαθήσει σε διμερείς διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών. Ανεξάρτητα δε από την πρόοδο αυτών των διαπραγματεύσεων, η Κύπρος και η Τουρκία θα μπορούσαν να συζητήσουν μια αμοιβαία αποδεκτή συμφωνία για κατασκευή αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω Κύπρου στην Τουρκία.
Το ερώτημα παραμένει για τους Κυπρίους: θα μείνουν εγκλωβισμένοι να βυθίζονται στη διχοτόμηση ή θα βρουν συμβιβασμό με τη στήριξη ΟΗΕ – Ε.Ε.;
* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
Κυριάκος Πιερίδης
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
