Την εβδομάδα που πέρασε τα πολιτικά κόμματα τοποθετήθηκαν, με πανηγυρικό τρόπο (επετειακό ραντεβού στην έκθεση Θεσσαλονίκης), πάνω στη συγκυρία και τους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων που δεν σταματά να παράγει. Ακούστηκε πληθώρα εξαγγελιών μέτρων αντιμετώπισης της πιο σύνθετης και βαρύτερης πολλαπλής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών.
Οι δεσμεύσεις και τα πακέτα μέτρων, ενώ μπορούν να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρίσης, δεν συνοδεύονται από ένα συγκροτημένο σχεδιασμό άρσης των αιτίων που την παράγουν. Έτσι τα «μέτρα» είναι ευκαιριακά και προετοιμάζουν τα επόμενα, που θα κριθούν απαραίτητα, τόσο για να αντιμετωπιστούν οι νέες κρισιακές εξάρσεις, οσο και η ανεπάρκεια των προγενέστερων.
Οι περισσότερες παρεμβάσεις κινήθηκαν γύρω από το τρίγωνο της κρίσης (οικονομία, ενέργεια, περιβάλλον), αναδεικνύοντας έτσι με αρκετή σαφήνεια τις πολιτικές αποκλίσεις, αλλά και τον βαθμό συνέπειας στους διακηρυγμένους στρατηγικούς στόχους. Ο τρίτος πόλος της κρίσης, το περιβάλλον, πρωταγωνίστησε αρνητικά, μια και απωθήθηκε έξω από την επικοινωνιακή σκηνή, σαν ενοχλητικός ακάλεστος επισκέπτης.
Το «περιτύλιγμα» των μέτρων, κατά την παρουσίασή τους, άφησε το ιδεολογικό αποτύπωμα του χώρου που τα παρήγαγε, αναδεικνύοντας την κοινωνική στόχευση και την προνομιακή απεύθυνση. Στο κέντρο των παρεμβάσεων βρέθηκε η ενέργεια, ανακτώντας διευρυμένο ρόλο και βάρος σαν διαμορφωτής των εγγύτερων πολιτικών εξελίξεων (εκλογές) ταυτόχρονα με την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση.
Δημόσια αγαθά και υπηρεσίες
Η πορεία του θεσμικού προσδιορισμού και κατηγοριοποίησης αγαθών και υπηρεσιών ως «κοινής ωφέλειας», κάτω από την έλεγχο του κράτους ή των αγορών, περιγράφει την διαρκή αντιπαράθεση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, με την σημερινή κυβέρνηση, να μην κρύβει την προτίμηση και την σταθερή της επιλογή προς το δεύτερο.
Η πανδημία, η οικονομική και η ενεργειακή κρίση ανέδειξαν και πάλι την «κεντρικότητα» του κράτους, όχι μόνο σαν ρυθμιστή «τροχονόμου» στις διασταυρούμενες πορείες Δημοσίου και Ιδιωτικού, αλλά και σαν δυνητικού αυτόνομου διαχειριστή, επιχειρηματία της δημόσιας ιδιοκτησίας. Έχει καταδειχτεί ότι μόνο κρατικές υπηρεσίες και θεσμοί μπορούν να αναλάβουν μακροχρόνιους σχεδιασμούς και επισφαλείς στρατηγικές επενδύσεις, αναμορφώνοντας την δομή και λειτουργία τους με πόρους και εκπαιδευμένο στελεχιακό προσωπικό (public servants), ικανό να αντιληφθεί και να υπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον.
Σημείο αναφοράς σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να θεωρηθεί η πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ (με ψήφους 25 έναντι 2), η οποία στηρίχθηκε στη συνταγματική επιταγή ότι το νερό είναι δημόσιο αγαθό, και επισφράγισε τη διατήρηση της ΕΥΔΑΠ- ΕΥΑΘ στην ιδιοκτησία του ελληνικού δημοσίου, αποτρέποντας τη μεταβίβαση στο ΕΕΣΥΠ (Υπερταμείο) προς πώληση. Στο σκεπτικό της απόφασης επισημάνθηκε ότι όχι μόνο η εποπτεία, αλλά ο έλεγχος και η διαχείριση πρέπει να παραμείνουν στο δημόσιο. Το ΣτΕ έκρινε ότι με βάση της ιδρυτική του διακήρυξη, το Υπερταμείο αποτελεί αμιγώς κερδοσκοπικό ιδιωτικό φορέα, δηλαδή ο σκοπός του είναι εγγενώς ασύμβατος προς τον κοινωφελή προορισμό της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΔ.
Η κυβέρνηση, ανατρέποντας με τον νομο 4964/2022 την ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ, επαναφέρει και τις δυο εταιρίες στο ΕΕΣΥΠ, απαξιώνοντας ένα βασικό θεσμικό πυλώνα της δημοκρατίας, σύμφωνα με άρθρο της Μ. Καραμανωφ, τ. αντιπροέδρου ΣτΕ και προέδρου Επιμελητήριου Βιώσιμης Ανάπτυξης, στο dikastikoreportaz.gr.
Η εθνικοποίηση της ΔΕΗ
Εύλογο προβάλει το ερώτημα εάν η ηλεκτροδότηση όπως και η υδροδότηση εμπίπτουν στην κατηγορία δημόσιας υπηρεσίας και ως εκ τούτου, για την ΔΕΗ συντρέχουν οι προϋποθέσεις συμπερίληψης της στην κατηγορία προμηθευτών βασικού κοινωνικού αγαθού (ηλεκτρισμός), για τους οποίους η ιδιοκτησία και ο έλεγχος θα πρέπει να ανήκει στο Δημόσιο.
Η απάντηση που έδωσε ο αρχηγός της αντιπολίτευσης στην ΔΕΘ ήταν σαφής και καταφατική, δεσμευόμενος ότι η εθνικοποίηση της ΔΕΗ θα είναι ένα από τα πρώτα μελήματα μιας κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ.
Ο Α. Τσίπρας προσδιόρισε ότι η ανάκτηση του δημόσιου ελέγχου στην επιχείρηση θα πραγματοποιηθεί μέσω αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου ώστε «να λειτουργεί για την κοινή ωφέλεια και όχι για να προσπορίζονται έσοδα από την μετοχή και τα μερίσματα, ιδιώτες μέτοχοι ή fund». Στο στόχο επανάκτησης δημόσιου ελέγχου συνεπώς θα πρέπει να ενταχθούν και τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής (ΑΔΜΗΕ-ΔΕΔΔΗΕ), ως μέρη μιας αλυσίδας ενεργειακού συντονισμού. Σε αυτή την διαδικασία μόνο το ελληνικό Δημόσιο μπορεί να είναι ο στρατηγικός επενδυτής.
Στην κατεύθυνση ελέγχου στην προμήθεια, παραγωγή και διακίνηση ενεργειακών προϊόντων, κινούνται πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συνεπακόλουθο της κατάρρευσης του σημερινού συστήματος παραγωγής και εμπορίας ενέργειας.
Η γερμανική κυβέρνηση προχωρά, με ταχύτατες διαδικασίες, στην εθνικοποίηση της εταιρίας εισαγωγής φυσικού αερίου Uniper, εξαγοράζοντας (8 δισ.) μερίδια από τον φινλανδό μεγαλομέτοχο Fortum προκειμένου να εξασφαλίσει τον έλεγχο του 98,5% του μετοχικού κεφαλαίου της. Η Uniper εξαναγκάστηκε να αντικαταστήσει την εισαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου με το πολύ ακριβότερο αμερικανικό υγροποιημένο LNG, συσσωρεύοντας ζημιές πάνω από 8 δισ. Πρώτο θύμα της άκριτης πολιτικής κυρώσεων που επέβαλε η ΕΕ στα ρωσικά ενεργειακά προϊόντα.
Στην Γαλλία η κυβέρνηση πρόσφερε 9,7 δισ. για να εξαγοράσει το υπόλοιπο 16% της EdF, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο του 84,4% του ενεργειακού κολοσσού.
Αναμόρφωση της ενεργειακής χρηματιστηριακής αγοράς
Η έκρηξη των ενεργειακών τιμών σε όλη την Ευρώπη εξαναγκάζει, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετεί μέτρα κρατικής παρέμβασης στις αγορές ενέργειας, αποδεχόμενη την «αστοχία» των αγορών, και όχι την δική της ευθύνη στην διαμόρφωση και επιβολή ενός μοντέλου νεοφιλελεύθερης κοπής, το οποίο, αφού παρήγαγε ανισότητες και «στρεβλώσεις», κατέρρευσε υπό την πίεση των αντιφάσεων του τροφοδοτώντας μια καταστροφική αναμέτρηση μεταξύ παραγωγών, διακινητών και διανομέων ενέργειας.
Είναι το οξύμωρο επακόλουθο, που παράγουν διαχειριστικά μοντέλα αγορών που δεν ικανοποιούν στοιχειώδεις κανόνες εξασφάλισης συνθηκών ανταγωνισμού: σε μια έκρηξη τιμών μέρος των συναλλασσόμενων να καρπούνται «ουρανοκατέβατα» κέρδη (μερικοί παραγωγοί), ενώ άλλοι να χρεωκοπούν…
Κεντρικό πρόβλημα του σημερινού συστήματος συνιστά η δομική ανικανότητα του να τιμολογεί τον τελικό καταναλωτή στο πραγματικό μακροχρόνιο μέσο κόστος παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τον Π. Κάπρο, καθηγητή ενεργειακής οικονομίας στο ΕΜΠ.
Από τον πίνακα (πηγή: ΕMBER) η πορεία της ηλεκτροπαραγωγής, κατά της διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, παραμένει περίπου σταθερή (+3%), ενώ οι συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου CO2e μειώθηκαν στο μισό (το 2040 θα πρέπει σχεδόν να μηδενιστούν, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της απανθρακοποίησης).
Σήμερα, το φυσικό αέριο έχει μερίδιο στην ηλεκτροπαραγωγή πάνω από το 40% (ήταν 11% το 2000), και συμβάλει κατά 57% στις συνολικές εκπομπές. Η ταχύτερη ανάπτυξη των ΑΠΕ, βιοκαυσίμων, πράσινου υδρογόνου είναι ο οικονομικότερος και ασφαλέστερος τρόπος για ηλεκτροπαραγωγή μόνο από «καθαρές» ενεργειακές πηγές.
Και η κλιματική κρίση;
Στην ομιλία του στην ΔΕΘ ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ αιτήθηκε: α) την αποσύνδεση της χονδρεμπορικής τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος από την χρηματιστηριακή τιμή του φυσικού αερίου, β) την θέσπιση του 5% ως ανώτατου συντελεστή κέρδους στην παραγωγή ενέργειας, γ) την προώθηση υποχρεωτικού ποσοστού σταθερών συμβολαίων στην χονδρεμπορική δ)θέσπιση ανώτατης λιανικής τιμής ανα μεγαβατώρα κλπ.
Ο Α. Τσίπρας δεν αξιολόγησε σκόπιμο να αναφερθεί στις μακροχρόνιες επιπτώσεις στο περιβάλλον που θα έχει η διαρκώς μεταβαλλόμενη σύνθεση του ενεργειακού μείγματος (σχέση ΑΠΕ και βιοκαυσίμων προς ορυκτά καύσιμα), καθώς και στην ανάγκη επιτάχυνσης των πολιτικών εξοικονόμησης και περιορισμού ενεργειακής κατανάλωσης. Οι αναφορές του επικεντρώθηκαν, κυρίως, στην ενεργειακή ακρίβεια-φτώχεια και τις ρυθμιστικές θεσμικές παρεμβάσεις.
Η συνεχής μετάθεση της αναθεώρησης του Εθνικού Σχέδιου Ενέργειας και Κλίματος ΕΣΕΚ, σε συνδυασμό με τον ουσιαστικό αναπροσανατολισμό του Ταμείου Ανάκαμψης, συνιστούν για την Αριστερά επιβεβλημένο πεδίο σχεδιασμού ενεργειακής πολιτικής συνεπούς με τους δεσμευτικούς στόχους απανθρακοποίησης και του νέου παραγωγικού μοντέλου.
Η επόμενη συνάντηση για το κλίμα COP27 του ΟΗΕ, που θα γίνει στην Αίγυπτο τον Νοέμβρη, προορίζεται να είναι η λαμπρότερη παγκόσμια γιορτή της αποτυχίας για τη προστασία του πλανήτη Γη.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
