Ανάλυση και προτάσεις από την Έκθεση για τη Φτώχεια 2024
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας δημοσίευσε την Ετήσια Έκθεσή του για το 2024, αποκαλύπτοντας μια ανησυχητική εικόνα για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στη χώρα. Η Ελλάδα εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 26,1% του πληθυσμού στην Ελλάδα −περισσότεροι από 1 στους 4 πολίτες− βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, με τους δείκτες αυτούς να παραμένουν 5-6 μονάδες υψηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αλλά το Δίκτυο «βλέπει» πέρα από τα στοιχεία. Την Έκθεσή του συμπληρώνουν έρευνες με οργανώσεις πεδίου, η Έκθεση των Ανθρώπων που Βιώνουν Φτώχεια, με δεδομένα που συλλέγονται κάθε χρόνο σε ομάδες εστίασης, αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, και, φέτος, μελέτη του συστήματος Κοινωνικής Προστασίας στη χώρα και επιστημονική έρευνα της Γεωργίας Καπλάνογλου, καθηγήτριας του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών στη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο ΕΚΠΑ, με τίτλο «Δαπάνες σε τρόφιμα των οικογενειών με παιδιά το 2008 και τώρα: Ποσοτικές και ποιοτικές διαφορές».
Η φτώχεια πλέον δεν αφορά μόνο ευάλωτες ομάδες, αλλά επηρεάζει και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, όπως οικογένειες με παιδιά και ηλικιωμένους. Οι οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα ανέδειξαν ως κύρια προβλήματα την ακρίβεια, την ανεπαρκή στέγαση (μεγάλες δαπάνες για την κάλυψη στεγαστικών εξόδων, αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες αστεγίας, προβλήματα στη στέγαση μεταναστών και προσφύγων, αύξηση κατασχέσεων), την ελλιπή πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τα αυξανόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας.
«Δεν σκέφτομαι για αύριο, να έχουμε σήμερα να φάμε, κατάλαβες;
Το αύριο το αφήνω… να είμαι μόνη μου δεν πειράζει, με τα παιδιά είναι πολύ δύσκολο. Με αγχώνει πάρα πολύ.»
Έκθεση Ανθρώπων που Βιώνουν Φτώχεια, 2024
Διαπιστώθηκε ότι οι κοινωνικές πολιτικές και τα κοινωνικά επιδόματα δεν συμβάλλουν αρκετά στη μείωση της φτώχειας. Η κάλυψη των επιδομάτων βαίνει μειούμενη, ενώ πολλοί δικαιούχοι χάνουν την πρόσβαση στα επιδόματα, κυρίως λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών. Επίσης, υπάρχουν σοβαρά εμπόδια στην πρόσβαση των πιο ευάλωτων πληθυσμών σε ψηφιακές υπηρεσίες και κοινωνικές παροχές, κυρίως λόγω έλλειψης εξοπλισμού, ψηφιακών δεξιοτήτων και προσαρμογής των συστημάτων σε άτομα με ειδικές ανάγκες, ενώ το σύστημα δεν προχώρησε σε προοδευτικότερη φορολόγηση, ούτε σε ουσιαστικές δομικές μεταρρυθμίσεις.
Τέλος, όπως προκύπτει από την έρευνα της Γεωργίας Καπλάνογλου, το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών στην Ελλάδα έχει υποβαθμιστεί σε μόνιμη βάση σε σχέση με την περίοδο πριν την κρίση που ξεκίνησε το 2009, ενώ οι οικογένειες με παιδιά επλήγησαν περισσότερο από το μέσο νοικοκυριό και η υποβάθμιση είναι ακόμα μεγαλύτερη για τις φτωχότερες από αυτές.
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας προτείνει μια σειρά αλλαγών τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε εθνικό επίπεδο, με στόχο την άμεση ανακούφιση των ευάλωτων ομάδων και την εξάλειψη της φτώχειας. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Δίκτυο εισηγείται την εξαίρεση των δαπανών που προορίζονται για την καταπολέμηση της φτώχειας από τους δημοσιονομικούς κανόνες, όπως έγινε το 2024 με τις εξοπλιστικές δαπάνες. Παράλληλα, προτείνει τον ορισμό επιτρόπου για τη φτώχεια και την ενίσχυση της διακομματικής επιτροπής που ασχολείται με την αντιμετώπισή της.
Σε εθνικό επίπεδο, ζητείται η επικαιροποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Αντιμετώπιση της Φτώχειας, με την αναβάθμιση του ρόλου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και την αξιοποίηση της εμπειρίας των ανθρώπων που πλήττονται. Επιπλέον, τονίζεται η ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου των δήμων, η διασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε αξιοπρεπές και επαρκές εγγυημένο εισόδημα, χωρίς διακρίσεις ή περιττά γραφειοκρατικά εμπόδια, ενώ στο πλαίσιο της ψηφιακής μετάβασης προτείνεται η υλοποίηση προσβάσιμων και αποτελεσματικών προγραμμάτων εκπαίδευσης και ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Παράλληλα, επισημαίνεται η σημασία της διατήρησης προσβάσιμων και οικονομικών δια ζώσης υπηρεσιών, ώστε να εξασφαλίζεται η κοινωνική ένταξη.
Το Δίκτυο, παρότι αναγνωρίζει κάποια θετικά βήματα, όπως το πρόγραμμα «Στέγαση και Εργασία» και τη νομοθεσία για τη νομιμοποίηση της εργασίας μεταναστών, θεωρεί ότι τα κρατικά μέτρα παραμένουν ανεπαρκή για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες. Ως εκ τούτου, προτείνει την ενίσχυση δράσεων για την αντιμετώπιση της στεγαστικής επισφάλειας, την εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη και την άρση των εμποδίων στη λήψη επιδομάτων. Επίσης, υπογραμμίζει τη σημασία μιας δικαιότερης φορολογικής πολιτικής και της αναδιανομής εισοδημάτων για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Συνολικά, τονίζεται η ανάγκη για άμεσες και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις που θα ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και θα προάγουν την οικονομική δικαιοσύνη.
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (EAPN), συγκεντρώνει 36 οργανώσεις-μέλη από όλη την Ελλάδα. Η αποστολή του στηρίζεται στην ενδυνάμωση των ευάλωτων ομάδων, την ενημέρωση της κοινής γνώμης και την άσκηση πίεσης στους κυβερνητικούς θεσμούς.
Η Ετήσια Έκθεση για τη Φτώχεια 2024 αποτελεί βασικό πυλώνα της προσπάθειας του Δικτύου και της σύνδεσης των επίσημων δεδομένων με αξιόπιστα, ερευνητικά ποιοτικά στοιχεία και εμπεριστατωμένες προτάσεις.
Η φτώχεια δεν είναι απλώς στατιστική· είναι μια πραγματικότητα που μπορεί να αλλάξει με συλλογική δράση προς μια κοινωνία με λιγότερες ανισότητες και περισσότερη δικαιοσύνη.
Μαντώ Μπαμπούλα
