Η διχοστασία για το εμπάργκο στο ρωσικό αέριο και το πετρέλαιο αποκάλυψε τον κατακερματισμό της Ε.Ε. και τις τεράστιες ανισότητες στον βαθμό εξάρτησης από τη Ρωσία. Οι εκ του ασφαλούς υπερθεματιστές της απαγόρευσης και οι ετερόκλητες συμμαχίες που καθιστούν τους συνήθεις «ταραξίες» Πολωνία και Ουγγαρία πρωταγωνιστές αντιτιθέμενων μπλοκ.
Αλλο ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη: το φάντασμα του εμπάργκο στο ρωσικό αέριο και πετρέλαιο. Ουδείς δικαιούται να δηλώνει έκπληξη για το γεγονός ότι, παρά τη διπλωματική συσπείρωση σε σκληρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία, παρά τα πέντε κύματα μέτρων απαγόρευσης εξαγωγών και εισαγωγών εκατέρωθεν, παρά την αναθέρμανση του ευρω-ατλαντικού… έρωτα με επίκεντρο τους εξοπλισμούς και το αμερικανικό υγροποιημένο αέριο, οι 27 χώρες της Ε.Ε. αδυνατούν να πραγματοποιήσουν εδώ και τώρα την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία. Κι είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα καταφέρουν και τη διακηρυγμένη μείωση των εισαγωγών αερίου κατά τα 2/3 μέχρι το τέλος του έτους.
Οπως και σε πολλά άλλα πεδία, η Ευρωπαϊκή Ενωση αποδεικνύεται και στην ενέργεια μια ένωση πολλών ταχυτήτων. Με μόνη τη διαφορά ότι στις διαφορετικές ενεργειακές ταχύτητες οι ρόλοι των χωρών που συνήθως εντάσσονται στο σχήμα Βορρά-Νότου, με τις πλεονασματικές και πλουσιότερες χώρες με επικεφαλής τη Γερμανία να βρίσκονται στο πρώτο μπλοκ και τις ελλειμματικές στο δεύτερο, αντιστρέφονται εντυπωσιακά. Στην ενεργειακή γεωγραφία της Ε.Ε., και ιδιαίτερα στη «γεωγραφία» της ενεργειακής εξάρτησής της από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους, το σύνορο που τη διαπερνά τη χωρίζει κάθετα, κατά κάποιον τρόπο, σε Δύση και Ανατολή.
Ο Μακρόν και οι Ιβηρες
Μια ματιά στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, σε συνδυασμό με τα στοιχεία για το ενεργειακό μείγμα κάθε χώρας, καταδεικνύει γιατί η Γαλλία του δοκιμαζόμενου για νέα θητεία Εμανουέλ Μακρόν, όπως και οι Ιβηρες των Πέδρο Σάντσεθ και Αντόνιο Κόστα, με σχετική άνεση μπορούσαν να πάρουν θέση υπέρ της άμεσης απαγόρευσης των εισαγωγών αερίου και πετρελαίου από τη Ρωσία. Η Γαλλία στηρίζει την παραγωγή ρεύματος κατά 41% στην πυρηνική ενέργεια, σχεδόν «πράσινη» πλέον με τις ευλογίες της Ε.Ε., και μόλις κατά 15,5% στο φυσικό αέριο. Μαζί με το περίπου 13% Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, τα νέα πυρηνικά εργοστάσια που έχει στα σκαριά και το γεγονός ότι για τις ανάγκες της σε αέριο, πετρέλαιο και άνθρακα εξαρτάται μόνο κατά 8,5% από ρωσικές εισαγωγές, έχει την πολυτέλεια να πει «εμπάργκο εδώ και τώρα».
Η Ισπανία έχει λίγα πυρηνικά (12,8%), αρκετές ΑΠΕ (16,6%) και αρκετή εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, όχι όμως ρωσικά. Μόλις το 7,7% των εισαγωγών σε αέριο και πετρέλαιο έρχονται από Ρωσία. Η Πορτογαλία πάλι έχει μια υψηλή επίδοση σε ΑΠΕ (σχεδόν 30%), ενώ από τις εισαγωγές της σε αέριο και πετρέλαιο μόλις το 4% είναι ρωσικές.
«Αιχμάλωτη» της γεωγραφίας της η Λιθουανία, είναι η πρώτη χώρα της Ε.Ε. που όχι μόνο υποστήριξε το εμπάργκο, αλλά διέκοψε ήδη τη χρήση ρωσικού αερίου, παρότι ένας ρωσικός αγωγός τη διασχίζει για να φτάσει στο ρωσικής επικράτειας Καλίνινγκραντ, το επονομαζόμενο και «ρωσικό Χονγκ Κονγκ», λόγω της υψηλής ανάπτυξής του, που είναι η μοναδική πλην περίκλειστη έξοδος της Ρωσίας στη Βαλτική. Παρά τη σχεδόν απόλυτη εξάρτησή της από τους ρωσικούς πόρους μέχρι το 2020, η Λιθουανία έχει αφενός ένα υψηλό ποσοστό ΑΠΕ, άνω του 22%, ενώ μεταξύ 2020 και 2021 μείωσε στο μισό (στο 26%) τις εισαγωγές ρωσικού αερίου, βρίσκοντας εναλλακτικές στη Νορβηγία και στο αμερικανικό LNG.
Το λιθουανικό παράδοξο
Βεβαίως, αυτό το… σκίρτημα απεξάρτησης κρύβει ένα τρικ: η Λιθουανία διαθέτει έναν ισχυρό κλάδο διύλισης, εισάγει υπερδιπλάσιες ποσότητες πετρελαίου από τις ανάγκες της (και ρωσικό), είναι ο 36ος εξαγωγέας διυλισμένου πετρελαίου στον κόσμο, που είναι το πρώτο εξαγωγικό προϊόν της το οποίο της αποφέρει έσοδα σχεδόν 2 δισ. τον χρόνο. Η βασική εταιρεία διύλισης είναι η Orlen, της οποίας οι εγκαταστάσεις κληρονομήθηκαν από την ΕΣΣΔ. Αν και πέρασαν από κρατική διαχείριση στη μετασοβιετική εποχή, σήμερα ανήκουν στην κρατική πολωνική εταιρεία PKN Orlen, που διαθέτει θυγατρικές διύλισης πετρελαίου και στις άλλες χώρες της Βαλτικής, κυρίως στην Εσθονία, η οποία εισάγει πετρέλαιο σχεδόν δύο φορές πάνω από τις ανάγκες της. Είναι και αυτή μια μεγάλη εξαγωγέας προϊόντων διύλισης.
Φυσικά, η πολωνική μητρική εταιρεία PKN Orlen έχει φροντίσει να κάνει συμφωνίες και για τις θυγατρικές της στις Βαλτικές Χώρες για πλήρη υποκατάσταση του ρωσικού πετρελαίου με πετρέλαιο από τη σαουδαραβική Aramco.
Το πολωνικό μπλοκ
Ετσι, στο μπλοκ της Πολωνίας με τις Βαλτικές Χώρες βλέπουμε τον δεύτερο θύλακα υπερθεματιστών του άμεσου ευρωπαϊκό εμπάργκο στο ρωσικό αέριο και το πετρέλαιο, που έχει την απόλυτα ιδιοτελή και ελάχιστα ηθική-πολιτική εξήγησή του. Η δε Πολωνία του Ματέους Μοραβιέτσκι, η εγκαλούμενη από την Ε.Ε. για παραβιάσεις του κράτους δικαίου και καταδικασμένη από το Ευρωδικαστήριο σε ημερήσιο πρόστιμο 500.000 ευρώ γιατί δεν έχει κλείσει ορυχείο λιγνίτη στα σύνορα με την Τσεχία, εμφανίζεται πλήρως δικαιωμένη γιατί συνεχίζει ακατάπαυστα την εξόρυξη. Η «βασίλισσα του λιγνίτη» στην Ε.Ε. βασίζει σχεδόν το 40% της ηλεκτροπαραγωγής της στο «βρόμικο» καύσιμο και στον λιθάνθρακα. Αλλωστε και η ευρωκαταδίκη για το λιγνιτωρυχείο Turow, μια τεράστια περιοχή στα σύνορα της Πολωνίας με την Τσεχία και τη Γερμανία, δεν έχει προκύψει για λόγους ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αλλά γιατί η λειτουργία του ορυχείου αφενός στραγγίζει τον υδροφόρο ορίζοντα της Τσεχίας, αφετέρου προκαλεί καθιζήσεις σε γειτονική πόλη της Γερμανίας.
Το επίμαχο λιγνιτωρυχείο είναι ένα από τα πολλά που διαθέτει η επίσης κρατική πολωνική εταιρεία PGE, μαζί με μονάδες παραγωγής -και πυρηνικές- που της εξασφαλίζουν το 40% της ηλεκτροπαραγωγής στη χώρα. Επομένως, η Πολωνία έχει τη δυνατότητα μάλλον εύκολα να υποκαταστήσει το 16% του ενεργειακού μείγματός της που εξαρτάται και από εισαγωγές ρωσικού αερίου.
Ο θρίαμβος Ορμπαν
Αυτό είναι που φέρνει την Πολωνία απέναντι ακόμη και στη σύμμαχο σε άλλα ζητήματα και «ομοιοπαθή» Ουγγαρία του Ορμπαν -που ήδη αντιμετωπίζει χρηματικές κυρώσεις για παραβιάσεις του κράτους δικαίου- και φυσικά τη Γερμανία, την Αυστρία, τη Σλοβακία, την Τσεχία. Η μεγάλη έως και απόλυτη εξάρτησή τους από το ρωσικό αέριο δεν τους επιτρέπει την «αποκοτιά» ενός άμεσου εμπάργκο στα ρωσικά ενεργειακά αγαθά.
Η ρητορική του «ταραξία» Ορμπαν ότι είναι πρόθυμος να πληρώσει σε ρούβλια το ρωσικό αέριο και ότι ένα εμπάργκο θα «σκότωνε την ουγγρική οικονομία» διαφέρει μόνο στο ύφος από τις εκτιμήσεις τής καθωσπρέπει Deutsche Bank ή της γερμανικής ένωσης βιομηχάνων ότι η άμεση απαγόρευση των εισαγωγών θα βυθίσει σε ύφεση τη γερμανική «ατμομηχανή» της Ε.Ε. Και όταν το ίδιο λέει και η «πράσινη» Αυστρία, με το 33% της ηλεκτροπαραγωγής της -το τρίτο υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.- από ΑΠΕ, καταλαβαίνει κανείς, ότι ανεξαρτήτως προθέσεων Κρεμλίνου, η ρωσική εισβολή έχει καταφέρει να αποκαλύψει τον ενεργειακό κατακερματισμό της Ε.Ε.
Εχει πετύχει επίσης να μετατρέψει την «απελευθερωμένη» ενεργειακή αγορά σε θηλιά ύφεσης για τις οικονομίες της Ε.Ε. και τις κυρώσεις σε βαριές αυτοκυρώσεις και τελικά να κλονίσει παραδοσιακές συμμαχίες και να φέρει κοντά τις πιο ετερόκλητες δυνάμεις. Τον Ορμπαν με τον Σολτς, για παράδειγμα. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί ένας δεύτερος θρίαμβος για τον Ούγγρο ηγέτη, μετά την εκλογική νίκη του την περασμένη Κυριακή. Κι αυτό είναι απίθανο να έχει καλή κατάληξη για την Ε.Ε.
Με μπίζνες ή με εμπάργκο, το ρωσικό αργό φέρνει υπερκέρδη στις πετρελαϊκές
Ενώ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξακολουθούν να «τρώγονται» μεταξύ τους, αδυνατώντας να συμφωνήσουν σε ένα κοινό εμπάργκο των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας, κάποιες πετρελαϊκές εταιρείες σταμάτησαν να προμηθεύονται πετρέλαιο από τη Ρωσία, κάποιες άλλες συνεχίζουν και όλες μαζί… κερδίζουν.
Το Reuters κατέγραψε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, σε επικαιροποιημένο δημοσίευμά του, τους νυν και πρώην αγοραστές του ρωσικού αργού και μεταξύ αυτών περιέλαβε και τα Ελληνικά Πετρέλαια. Τα ΕΛΠΕ αγόρασαν πέρυσι 2,5 εκατ. τόνους ρωσικού αργού, περίπου το 18% των συνολικών τους προμηθειών. Η Ρωσία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής τους μετά το Καζακστάν και το Ιράκ. Ωστόσο το μεγαλύτερο διυλιστήριο της Ελλάδας έχει προχωρήσει σε συμφωνίες για την αντικατάσταση του ρωσικού αργού με πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία.
Ρωσικό πετρέλαιο χρησιμοποιεί και το μεγαλύτερο διυλιστήριο της Ιταλίας Isab, στο οποίο έχει μερίδιο η ρωσική πετρελαϊκή εταιρεία Lukoil μέσω της ελβετικής Litasco. Ρωσικό αργό χρησιμοποιούν επίσης αρκετά διυλιστήρια της Γερμανίας. Μεταξύ αυτών το μεγαλύτερο της χώρας Miro, που ανήκει κατά 14% στη Rosneft και βασίζει το 14% των συνολικών προμηθειών του στο ρωσικό αργό, το Leuna στην ανατολική Γερμανία, που ελέγχεται από τη γαλλική Total και τροφοδοτείται με ρωσικό αργό μέσω του αγωγού Druzhba, και το PCK Schwedt, που ελέγχεται επίσης από τη ρωσική Rosneft και προμηθεύεται μέσω του ίδιου αγωγού. Από τον Druzhba προμηθεύεται ρωσικό αργό και ο ουγγρικός πετρελαϊκός όμιλος MOL που λειτουργεί τρία διυλιστήρια σε Ουγγαρία, Κροατία και Σλοβακία.
Ρωσικό αργό συνεχίζει να προμηθεύεται όμως και το μεγαλύτερο διυλιστήριο της Πολωνίας PKN Orlen τηρώντας συμφωνίες που είχαν συναφθεί πριν από τον πόλεμο. Η πολωνική εταιρεία, η οποία διαχειρίζεται διυλιστήρια στη Λιθουανία, την Πολωνία και την Τσεχία, είδε μάλιστα τα περιθώρια κέρδους της να πενταπλασιάζονται τον προηγούμενο μήνα σε σχέση με τον Φεβρουάριο χάρη στο αρκετά φτηνότερο ρωσικό πετρέλαιο.
Τέλος, και το βουλγαρικό διυλιστήριο Neftochim Burgas που ελέγχεται από στη ρωσική Lukoil συνεχίζει να καλύπτει πάνω από το 60% των προμηθειών του με ρωσικό αργό, ενώ άγνωστο παραμένει τι γίνεται με τα ολλανδικά διυλιστήρια του Ρόντερνταμ και του Ζίλαντ, στα οποία κατέχει μερίδιο η Lukoil.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και οι εταιρείες που έχουν σταματήσει τις αγορές ενέργειας από τη Ρωσία. Μεταξύ αυτών και η βρετανική ΒΡ, η ιταλική Eni, η πορτογαλική GALP, η ισπανική Repsol, η νορβηγική Equinor, η ολλανδοβρετανική Shell, η ελβετική Varo, το μεγαλύτερο διυλιστήριο της Σουηδίας Preem, η φινλανδική Neste, που εκπληρώνει μόνο τα συμβόλαια ρωσικού αργού που ισχύουν ώς το τέλος του έτους, και η γαλλική Total, που έχει ανακοινώσει ότι θα σταματήσει τις αγορές μέχρι το τέλος του 2022.
Ανεξάρτητα πάντως από το αν προμηθεύονται ή όχι ρωσικό αργό, όλες οι εταιρείες συνεχίζουν χάρη στις υψηλές τιμές να απολαμβάνουν τεράστια κέρδη, τα οποία δεν δείχνουν διατεθειμένες να επενδύσουν για την αύξηση της παραγωγής τους και την αναπλήρωση του ρωσικού αργού, αλλά αντίθετα επιλέγουν να τα επιστρέψουν υπό μορφή μερισμάτων, μπόνους και επαναγοράς μετοχών στους επενδυτές τους.
Την τάση αυτή επιβεβαιώνει και μια νέα ανάλυση των Public Citizen, Friends of Earth και Bailout Watch, που δημοσιεύθηκε την περασμένη Τρίτη και αφορά τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες των ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή, στους δύο πρώτους μήνες του 2022 τα διοικητικά συμβούλια επτά μόνο εταιρειών έδωσαν εντολή στα λογιστήριά τους για συνολικές επαναγορές μετοχών αξίας 24,35 δισ. δολαρίων. Από το ξεκίνημα του ανοδικού ράλι των τιμών ενέργειας οι επαναγορές μετοχών προσεγγίζουν τα 45,6 δισ. δολάρια. Περί τις 11 εταιρείες έχουν τουλάχιστον διπλασιάσει τις πληρωμές προς τους επενδυτές τους σε σχέση με το α’ τρίμηνο του 2021, ενώ περισσότερες από τις μισές αύξησαν τα μερίσματά τους, συχνά υπερβολικά, τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο.
Αποκορύφωμα ήταν η εταιρεία εξόρυξης του Τέξας ΕOG. «Σκασμένη στα λεφτά» από τις υψηλές τιμές ενέργειας ανακοίνωσε την 24η Φεβρουαρίου 2022, την ημέρα που τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία, την καταβολή έκτατου μπόνους στους μετόχους της, ύψους 585 εκατ. δολαρίων.
Διαγκωνισμοί και… συμμαχικά μαχαιρώματα στο κυνήγι του LNG
Οσο πιθανή είναι η πλωτή δεξαμενή υγροποιημένου αερίου που φιλοδοξεί να φέρει η κυβέρνηση στη Ρεβυθούσα, στον τερματικό σταθμό LNG, για να καλύψει τις εγχώριες ανάγκες υποκαθιστώντας το ρωσικό αέριο, άλλο τόσο πιθανό –δηλαδή απίθανο– είναι να βρει η Ε.Ε. τρόπο να υποκαταστήσει φέτος τα 2/3 του ρωσικού αερίου που χρησιμοποιεί. Και μάλιστα με αμερικανικό υγροποιημένο αέριο.
Η συμφωνία ΗΠΑ-Ε.Ε. για αύξηση των εισαγωγών LNG στα 50 δισ. κυβικά μέτρα από φέτος, προς το παρόν αξίζει μόνο το χαρτί στο οποίο γράφτηκε. Ωστόσο, για τους Αμερικανούς παραγωγούς σχιστολιθικού αερίου δημιουργεί ευκαιρίες για νέες χρυσές δουλειές και στο μεταξύ ανεβάζει συνεχώς την τιμή του πολύτιμου καυσίμου. Αλλά το αμερικανικό καρτέλ αερίου δεν πρόκειται να περιμένει πότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να βρει τη φόρμουλα για κοινές παραγγελίες LNG. Οι πελάτες όλου του κόσμου περιμένουν στην ουρά και οι καλύτεροι απ’ αυτούς, οι Κινέζοι, έχουν ήδη σπεύσει να κλείσουν συμβόλαια δεκαετίας και πολλών δισ. Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν LNG πρέπει ν’ αφήσουν στην άκρη τις κοινές αγορές, να κινηθούν κατά μόνας και να βιαστούν.
Την περασμένη Τετάρτη, στο Χιούστον του Τέξας, μητρόπολη του αμερικανικού πετρελαίου και αερίου, παρατηρήθηκε συνωστισμός Ευρωπαίων αξιωματούχων. Αντιπροσωπείες από Λετονία, Εσθονία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Λετονία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο συναντήθηκαν με τουλάχιστον 12 στελέχη επιχειρήσεων εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου. Επισκέφθηκαν τους τερματικούς σταθμούς Golden Pass και Sabine Pass, συναντήθηκαν με τη «Συμμαχία LNG», την επιχειρηματική ένωση του κλάδου. Η δίψα των Ευρωπαίων για αέριο ώθησε τους εκπροσώπους του αμερικανικού καρτέλ να ζητήσουν, την ίδια μέρα κιόλας, από το Κογκρέσο να στηρίξει τη δημιουργία νέων μονάδων παραγωγής, ιδιαίτερα στα βορειοανατολικά. Δηλαδή, όσο το δυνατόν πιο κοντά στην άλλη όχθη του Ατλαντικού.
Αλλά αυτό σημαίνει ότι προς το παρόν οι Ευρωπαίοι πρέπει να περιμένουν. Γιατί οι Αμερικανοί φίλοι τους παίζουν διπλό παιχνίδι. Πουλάνε προσδοκίες στους Ευρωπαίους, αλλά συνάπτουν συμβόλαια με τους Κινέζους. Την ίδια μέρα που οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έκαναν ενεργειακό τουρισμό στο Χιούστον, η αμερικανική εταιρεία NextDecade συμφωνούσε να πουλάει 1,7 δισ. κυβικά μέτρα τον χρόνο, για είκοσι χρόνια, στην κινεζική ENN Natural Gas. Πριν από μια βδομάδα η ίδια κινεζική εταιρεία είχε κλείσει συμφωνία με άλλη αμερικανική εταιρεία για 3 δισ. κυβικά μέτρα LNG. Πέρσι, η Κίνα είχε υπογράψει 20 συμβόλαια προμήθειας 20 δισ. κυβικών μέτρων LNG για μια περίοδο μέχρι και το 2030. Το 45% των προμηθειών υγροποιημένου αερίου της Κίνας είναι αμερικανικό. Η δίψα της Κίνας για αέριο έκανε τις ΗΠΑ τρίτο μεγαλύτερο εξαγωγέα LNG, μετά την Αυστραλία και το Κατάρ, και φέτος θα τις καταστήσει πρώτη. Και οι Αμερικανοί παραγωγοί αερίου δεν θα το θυσιάσουν αυτό. Ούτε για την Ουκρανία ούτε για την Ευρώπη ολόκληρη.
Γιάννης Κιμπουρόπουλος, Μπάμπης Μιχάλης
