Υπάρχει έδαφος στη χώρα μας για ένα νέο κόμμα όπως είναι η Νέα Αριστερά; Υπάρχει, αρκεί να διαβαστούν σωστά και έγκαιρα τα στοιχεία των ερευνών κοινής γνώμης στην Ελλάδα. Αυτά δείχνουν μια κεντροαριστερή πλειοψηφία σε ιδεολογικές στάσεις και οικονομικές προτιμήσεις. Αυτή όμως η πλειοψηφία δεν «κολλά» με τον κόσμο των πραγματικών πολιτικό-κομματικών επιλογών, όπως φάνηκε στις εκλογές του 2019 και 2023. Στην έρευνα του think tank Eteron με τίτλο «Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων: Ιδεολογίες, Αξίες, Τοποθετήσεις», η οποία πραγματοποιήθηκε λίγους μήνες πριν τις δυο τελευταίες αναμετρήσεις (Μάρτιος 2023), το 36% των πολιτών δηλώνουν πως το ιδεολογικό ρεύμα/παράταξη που «θα μπορούσε να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα και τους πολίτες της» είναι η Κεντροαριστερά και το αντίστοιχο ποσοστό για την Κεντροδεξιά/Δεξιά περιορίζεται στο 31%. Στο ίδιο μήκος σκέψης στην ίδια έρευνα πλειοψηφούν προοδευτικές ταυτότητες όπως Φιλελευθερισμός-Δημοκρατικό Κέντρο (19,7%), Σοσιαλδημοκρατία (18,2%), Δημοκρατικός Σοσιαλισμός (16%), ενώ έπονται συντηρητικές ταυτότητες όπως Νεοφιλελευθερισμός (7,3%), Εθνικισμός (6,1%), Συντηρητισμός (3,5%). Κι όμως τα κόμματα που υποτίθεται πως εκπροσωπούν τις «προοδευτικές» ταυτότητες υστερούν εμφανώς εκλογικά έναντι της «συντηρητικής» ΝΔ. Υπάρχει εξήγηση.
Αυτή βρίσκεται στην κυριαρχία μιας άποψης που επικαλύπτει όλες τις παραπάνω απαντήσεις. Στην ερώτηση αν είναι ακόμη σημαντική η διάκριση Αριστερά – Δεξιά, το 58,3% των πολιτών απαντά πως δεν είναι σημαντική και μόνο το 36,1% θεωρεί πως είναι ακόμη σημαντική. Ακόμη και στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ το 35,1% θεωρεί ξεπερασμένη αυτή τη διάκριση, ενώ την απορρίπτει και το 57,2% όλων όσοι δηλώνουν ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Πάνω ακριβώς σ’ αυτή την αντίληψη υφαίνεται η ηγεμονία του νέο-συντηρητισμού.
Αν θεωρείς πως αυτή η διάκριση δεν υπάρχει, είσαι ελεύθερος να ψηφίζεις «Δεξιά» και να δηλώνεις κεντροαριστερός. Ο πιο ευνοημένος και ο μεγαλύτερος υποστηρικτής της κατάργησης της διάκρισης Αριστερά – Δεξιά είναι η Δεξιά. Από εκεί και πέρα ακόμη και αν το 64,5% των ερωτώμενων θεωρεί ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία «για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης», έναντι του 26,9% που θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο τρόπο για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, ακόμη και αν στα λεγόμενα θέματα «νόμου και τάξης» το 49,5% είναι αρνητικό στον περιορισμό των συγκεντρώσεων, ακόμη και στην περίπτωση που απειλείται η δημόσια τάξη, έναντι του 47,3% που είναι θετικό, ακόμη και αν δύο στους τρεις ερωτώμενους (67,7%) πιστεύουν ότι η αστυνομία είναι πολύ βίαιη στην αντιμετώπιση των συγκεντρώσεων και των διαμαρτυριών, αυτό δεν εμποδίζει την πλειοψηφία όλων αυτών να ψηφίζει αντίθετα με τις ιδέες της. Αυτός ο διχασμός καταδεικνύει τ’ αντίθετο απ’ αυτό που δηλώνει η ιδεοληψία της κατάργησης της διάκρισης Αριστερά – Δεξιά. Αυτή ζει και βασιλεύει υπό άλλους όρους στην κοινωνία. Αναζητούνται κόμματα που να πιστέψουν σ’ αυτή και κυρίως «οργανικοί διανοούμενοι» που να την επαναφέρουν με νέους όρους.
Η καλή μετριοπάθεια
Όπως φαίνεται στην ίδια έρευνα, περισσότερο από το ένα τρίτο όσων δηλώνουν ψηφοφόροι του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης δεν εμμένει στα ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Επιλέγουν ιδεολογικές «ταυτότητες» με μη-ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά τον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό επιλέγει το 40,4%, τη Σοσιαλδημοκρατία το 30,6%, ακόμη ένα 4,1% επιλέγει τον Φιλελευθερισμό/Δημοκρατικό Κέντρο. Επίσης το 52,8% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ θεωρεί ότι η «μετριοπάθεια» αντιπροσωπεύει «κάτι καλό», έναντι του 36,4% που πιστεύει το αντίθετο. Βεβαίως στην ερώτηση για το πώς αξιολογούν τον ριζοσπαστισμό το 57,2% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ τον θεωρεί ως κάτι καλό, αλλά υπάρχει και ένα 24,2% που τον θεωρεί ως κάτι κακό. Αυτές είναι αντιφάσεις που χρειάζονται να μελετηθούν περισσότερο.
Οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, από τη μεριά τους, αυτονόητα ταυτίζονται με τη Σοσιαλδημοκρατία (56,3%). Ακολουθεί πολύ πίσω, και αντίθετα απ’ ό,τι στον ΣΥΡΙΖΑ, ο Δημοκρατικός Σοσιαλισμός (14,4%) ως μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας και ο Φιλελευθερισμός/Δημοκρατικό Κέντρο (13%) ως η πιο κεντρώα. Αυτοί σε ποσοστό 50,2% θεωρούν τον ριζοσπαστισμό κάτι κακό, επειδή τον ταυτίζουν με τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, αν και υπάρχει ένα 27,5% που τον θεωρεί ως κάτι καλό. Οι απαντήσεις επομένως των ψηφοφόρων και των δυο κομμάτων εστιάζουν σ’ ένα σε γενικές γραμμές σοσιαλδημοκρατικό προφίλ. Ένα προφίλ όμως που τα κόμματα τους δεν είναι σε θέση ή δεν ενδιαφέρονται να το καλλιεργήσουν. Πολλώ μάλλον ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ του κ. Κασσελάκη. Κι όμως αν φύγουμε από τους κομματικούς μηχανισμούς θα δούμε πως σήμερα στους ψηφοφόρους των δυο κομμάτων (περισσότερο στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ απ’ ό,τι στο ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ που ευλόγως δεν ξεχνούν τα περί «γερμανοτσολιάδων»), υπάρχει ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ της συνάντησης των δυο χώρων. Εδώ θα έχει μεγάλη σημασία το προς τα πού θα κατευθυνθεί η Νέα Αριστερά.
Πολιτισμικοί διχασμοί
Όπως πολύ σωστά διακρίνουν οι μελετητές «το δίπολο πολιτισμικού φιλελευθερισμού και πολιτισμικού συντηρητισμού δομεί σε μεγάλο βαθμό αντιτιθέμενες απόψεις και στάσεις» στην ελληνική κοινωνία. Δεν φτάνει όμως αυτή η διαπίστωση. Αυτός ο διχασμός διαπερνά εγκάρσια και τους δύο πόλους. Η Αριστερά συντηρητικοποιείται, ιδίως στα θέματα μετανάστευσης και στα λεγόμενα «εθνικά», και η Δεξιά φιλελευθεροποιείται σε θέματα ατομικών ταυτοτήτων. Μεγάλο όμως τμήμα των προερχόμενων από την Κεντροαριστερά νεήλυδων «ακροκεντρώων» οπαδών της Δεξιάς διολισθαίνει όλο και περισσότερο σε θέσεις κοινωνικού δαρβινισμού.
Πρόσθετο υλικό για την ύπαρξη αυτού του δίπολου πολιτισμικών διχασμών δίνει και παλαιότερη έρευνα (Φεβρουάριος 2022) που πραγματοποίησαν πάλι το Eteron και η εταιρεία Aboutpeople με τίτλο «Project: Οικονομική Δικαιοσύνη» και ένας εκ των υπότιτλων «Μεταξύ νεοφιλελευθερισμού και κράτους – Η αμφίρροπη ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας». Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας παρουσίασαν ο καθηγητής Γεράσιμος Μοσχονάς και ο διευθυντής της εταιρείας Aboutpeople Πέτρος Ιωαννίδης. Αυτοί διαπίστωναν «σαφή κυριαρχία των σοσιαλδημοκρατικών και αριστερών ιδεών», αν και εντόπιζαν μεγάλη επιρροή και ορισμένων νεοφιλελεύθερων αξιωμάτων. Τη θέση τους στηρίζουν στο ότι οι ερωτώμενοι συμφωνούν πως το φορολογικό βάρος στην Ελλάδα το σηκώνουν κυρίως οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι (88,59%), οι δαπάνες για το Εθνικό Σύστημα Υγείας θα πρέπει να αυξηθούν (88,1%), ο πλούτος δεν κατανέμεται δίκαια, ευνοούνται οι επιχειρηματίες (84,7%), είναι επιβεβλημένο να αυξηθούν οι φόροι στους πλούσιους για να ενισχυθούν οι πιο αδύναμοι (83,2%). Εκπλήσσει ευχάριστα το γεγονός πως η Σοσιαλδημοκρατία θεωρείται ως κάτι καλό από το 52,1% και κάτι κακό μόνο από το 31, 2%. Αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να γίνει πολιτική.
Από την άλλη πλευρά, έχουμε απαντήσεις που αγγίζουν τον πυρήνα του νεοφιλελευθερισμού ή αλλιώς αυτό που εύστοχα ονομάστηκε «Ακραίο Κέντρο», όρος που φυσικά δεν ανακαλύφθηκε στην Ελλάδα. Έτσι με το ότι η φορολογία πρέπει να είναι χαμηλή έστω και σε βάρος του Κράτους Πρόνοιας, συμφωνεί το 43,7% και ο ένας στους τρεις περίπου «αριστερούς» και «κεντροαριστερούς». Εντυπωσιάζει το γεγονός πως το 72,1% που ενώ δηλώνει ότι ανήκει στην Κεντροαριστερά, συμφωνεί πως «είναι ωραία τα λόγια περί ισότητας αλλά οι άνθρωποι που προσπαθούν περισσότερο πρέπει να ανταμείβονται περισσότερο». Οι θεωρίες της «αξιοκρατίας» και όχι της ισότητας είναι κυρίαρχες και στους δυο πόλους. Επίσης συμφωνεί με τη λογική του tricle down economics, «όσο περισσότερες επιχειρήσεις έχουν μεγάλα κέρδη, τόσο περισσότερο ωφελείται το σύνολο» το 48,8% του συνόλου των πολιτών (47,6% όσων θεωρούν τη σοσιαλδημοκρατία καλό, 63,1% τον φιλελευθερισμό και 66,9% τον νεοφιλελευθερισμό). Συμφωνεί με το κλασικό νεοφιλελεύθερο δόγμα που υποστηρίζει πως «όταν το κράτος δίνει πολλά επιδόματα μαθαίνει τους πολίτες να μην προσπαθούν» το 50,6% (το 53,4% μάλιστα των «σοσιαλδημοκρατών», το 60,1% των «φιλελεύθερων»). Βεβαίως τώρα που πολλοί υποστηρικτές του κοινωνικού δαρβινισμού (αλλιώς ακροκεντρώοι) έγιναν και οι ίδιοι αποδέκτες αυτών των επιδομάτων, ίσως άλλαξαν γνώμη. Με τ’ άλλο νεοφιλελεύθερο δόγμα, «οι άνεργοι θα μπορούσαν να βρουν εργασία, εάν πραγματικά το επιθυμούσαν» συμφωνεί το 45,1% (44,1% των «σοσιαλδημοκρατών», 55,6% των «φιλελεύθερων»). Την ίδια στιγμή, το 68,3% πιστεύει πως οι αδικίες αυξάνονται (62,8% της μεσαίας τάξης και 85,5% των λαϊκών τάξεων), χωρίς να αναρωτιέται, αν ακριβώς είναι όλα τα παραπάνω που τις αυξάνουν.
Ιδεολογική ήττα
Το συμπέρασμα είναι πως εκτός από τα μικροκομματικά συμφέροντα είναι η θεωρητική και ιδεολογική ήττα των ιδεών της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς που δεν επιτρέπει τη μετατροπή της δημοσκοπικής πλειοψηφίας που ενστερνίζεται κεντροαριστερές ιδέες και σε εκλογική πλειοψηφία. Ήττα οφειλόμενη στην αδιαφορία των μηχανισμών των δύο κομμάτων για τις ιδέες. Μπορούν οι αποσπασθέντες από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ν’ αλλάξουν αυτή την κατάσταση; Μακάρι. Υπάρχει χώρος για πολλή δουλειά εδώ.
Πάντως στην Ευρώπη η συζήτηση για την ώσμωση σοσιαλδημοκρατίας και ριζοσπαστικής Αριστεράς υπάρχει από το 1990 και ύστερα (δες τα κυβερνητικά σχήματα σε Ισπανία και Πορτογαλία αλλά και παλαιότερες συγκυβερνήσεις σε Σκανδιναβία, Δανία, Βέλγιο, Ολλανδία και βέβαια στη Γερμανία μεταξύ Σοσιαλδημοκρατών και Πράσινων). Οι τελευταίες εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και η ιδεολογική καχεξία στο ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για κάτι τέτοιο. Είμαστε σε φάση που η χώρα κινδύνεψε, πριν την ίδρυση της Νέας Αριστεράς, να έχει ένα κεντροαριστερό και κανένα αριστερό κόμμα στο Κοινοβούλιο. Ευτυχώς τώρα έχει ένα αριστερό κόμμα. Ο χρόνος θα δείξει, αν αυτό θα θέσει ως προτεραιότητα τη συνάντηση του με τη σοσιαλδημοκρατία, αν και παραμένει εν αμφιβόλω πόσο το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ την εκφράζει, ή θα μείνει μόνο στον αριστερό ριζοσπαστισμό. Πάντως κοινό, όπως δείχνουν οι έρευνες, για την πρώτη επιλογή υπάρχει.
Γιώργος Σιακαντάρης
