Η κλιματική κρίση επηρεάζει το σύνολο της ζωής μας και πυροδοτεί δευτερογενείς κρίσεις. Ανάμεσα σε αυτές και μια κλιμακούμενη υγειονομική κρίση με μεγαλύτερες συνέπειες από αυτές της πανδημίας COVID-19. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι μεταξύ 2030-50, θα συμβαίνουν 250.000 θάνατοι/έτος λόγω κλιματικής κρίσης, κυρίως από υποθρεψία, λοιμώδη νοσήματα, καύσωνα, πλημμύρες, ξηρασία, πυρκαγιές. Εκτός από τις άμεσες επιδράσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων, καθεμία από τις έμμεσες συνέπειες της κλιματικής κρίσης όπως η εντεινόμενες ανισότητες, η φτώχια, η ανασφάλεια τροφής/νερού, η μετανάστευση, συνδέονται με αυξημένο υγειονομικό κίνδυνο. Η κλιματική κρίση επίσης, απειλεί τα συστήματα υγείας καθώς πυρκαγιές ή πλημμύρες μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφή ή εκκένωση υγειονομικών δομών, όπως έγινε στην Θεσσαλία και την Αλεξανδρούπολη.
Μία σειρά από φαινόμενα-συνέπειες της κλιματικής κρίσης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο προσβολής και θανάτου από αναπνευστικά και καρδιαγγειακά αίτια: συχνή ατμοσφαιρική επιβάρυνση από αμμοθύελλες ή δασικές πυρκαγιές ή αυξημένη συγκέντρωση όζοντος καθώς και συχνοί και παρατεταμένοι καύσωνες. Επίσης, οι κλιματικές αλλαγές ευνοούν την αυξημένη συγκέντρωσης αλλεργιογόνων φυτικής προέλευσης που μπορεί να προκαλούν εξάρσεις άσθματος και αλλεργικής ρινίτιδας.
Η επιδημιολογία των λοιμωδών νοσημάτων θα επηρεαστεί σοβαρά καθώς βραχύτεροι και θερμότεροι χειμώνες και μακρά καλοκαίρια, αλλαγές στις βροχοπτώσεις και συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα αναμένεται να 1) προάγουν την ανάπτυξη των παθογόνων και εντόμων-φορέων παθογόνων (κουνούπια, τσιμπούρια), 2) οδηγήσουν σε αυξημένη συχνότητα και επέκταση της εποχής και των ενδημικών περιοχών λοιμωδών νόσων, 3) απειλούν συχνά τα δίκτυα άρδευσης εγκυμονώντας επιδημίες από παθογόνα που μεταδίδονται με το νερό. Επιπρόσθετα, οι κλιματικές μεταβολές αυξάνουν τον κίνδυνο ζωονόσων καθώς πυροδοτούνται αλλαγές στα πρότυπα μετανάστευσης των ζώων, των περιοχών κατοικίας τους και της πυκνότητας των πληθυσμών τους. Αλλάζει έτσι ο τρόπος που παθογόνα της άγριας ζωής έρχονται σε επαφή με ζώα κτηνοτροφίας και τον άνθρωπο με αποτέλεσμα να ευνοείται η μετάδοση μεταξύ διαφορετικών ειδών και να αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης νέων παθογόνων για τον άνθρωπο.
Σοβαρές είναι και οι επιδράσεις της κλιματικής κρίσης στην ψυχική υγεία. Η έκθεση σε καταστροφικά καιρικά φαινόμενα έχει σαν συνέπεια αύξηση της συχνότητας εμφάνισης οξέων ψυχιατρικών προβλημάτων όπως άγχος, μετατραυματικό στρες, αυτοκτονίες και κατάχρηση ουσιών. Αφορούν το 25-50% όσων εκτέθηκαν και μπορεί να επιμένουν για μήνες ή χρόνια. Έχει δε παρατηρηθεί μια σχέση μεταξύ του καύσωνα και της αύξησης των ψυχωσικών επεισοδίων.
Όπως όλες οι φυσικές απειλές για την υγεία, έτσι και αυτές που παρέρχονται από την κλιματική κρίση επιδρούν κυρίως στους/στις πιο ευάλωτους/ες από εμάς, από φυσική και κοινωνική άποψη. Απειλούνται κυρίως, άτομα μικρής ή μεγάλης ηλικίες, όσοι/ες έχουν χρόνια νοσήματα, ζουν σε περιθωριοποιημένες περιοχές με φτωχή κάλυψη σε πράσινο, ανήκουν σε κατώτερα οικονομικά στρώματα, δεν έχουν πρόσβαση σε κλιματισμό.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει θέσει τους παρακάτω στόχους προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι απειλές υγείας που προέρχονται από την κλιματική κρίση: 1) Μείωση των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου. 2) Συστήματα υγείας περιβαλλοντικά βιώσιμα, με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα και χαμηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Ας σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ το 8% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου προέρχεται από το σύστημα υγείας. Συστήματα υγείας ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή, με δομές που παραμένουν λειτουργικές σε καταστροφικές καιρικές συνθήκες. Θα πρέπει να αναπτύξουμε πλάνα αντιμετώπισης των προβλημάτων που επιφέρουν στο σύστημα υγείας. 3) Προστασία της δημόσιας υγείας από τις επιδράσεις της κλιματικής κρίσης. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα όπως α) επέκταση του πράσινου με φύτευση μη αλλεργιογόνων φυτών σε αστικές περιοχές, β) συστήματα κλιματισμού και καθαρισμού αέρα σε χώρους κατοικίας και εργασίας. γ) ορθολογική διασπορά των υπηρεσιών περίθαλψης ώστε να καλύπτουν περιοχές που έχουν έλλειψη και που τυπικά κατοικούνται από ευάλωτους πληθυσμούς. δ) Καθολική κάλυψη υγείας. ε) Επιτήρηση κινδύνων υγείας από καύσωνα και λοιμώδη αίτια. στ) Προστασία και επιτήρηση νερού και τροφής.
Η ΕΕ εκτός από τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την άμβλυνση της κλιματικής κρίσης καθαυτής, θα χρειαστεί να αποκτήσει εργαλεία αντιμετώπισης των κινδύνων υγείας, που προκύπτουν από αυτήν, συμπεριλαμβανομένων μελλοντικών πανδημιών. Ένας ευρωπαϊκός οργανισμός δημόσιας υγείας με επιστημονικό και επιχειρησιακό σκέλος που θα χρηματοδοτείται από την ευρωπαϊκό προϋπολογισμό είναι όσο ποτέ αναγκαίος. Αυτός είναι ο «πόλεμος» για τον οποίον πρέπει να ετοιμάζεται η Ευρώπη. Διεκδικούμε αύξηση των ευρωπαϊκών πόρων και εξαίρεση των δημοσίων δαπανών για την κλιματική κρίση και την υγεία από το σύμφωνο σταθερότητας για την θωράκιση των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Άρθρο του υποψήφιου ευρωβουλευτή της Νέας Αριστεράς, καθηγητή πνευμονολογίας Γιάννη Καλομένιδη
