Παιδοκτονία από τον πατέρα με κίνητρο την εκδίκηση της μητέρας τους
Η βικάρια αντρική βία ασκείται από κακοποιητικό, κατά κανόνα, πρώην σύζυγο ή ευρισκόμενο στα πρόθυρα χωρισμού με πρωτοβουλία της συζύγου του και για να την εκδικηθεί και να της προξενήσει βαθύ και αξεπέραστο πόνο για όλη της τη ζωή επιλέγει να δολοφονήσει αντί για αυτήν το/τα παιδιά τους. Αυτή η δολοφονική υποκατάσταση της γυναίκας από τα παιδιά τους υλοποιείται, στην περίπτωση που ήδη υπάρχει χωρισμός, στις συναντήσεις πατέρα – παιδί/ιών, στο πλαίσιο της συνεπιμέλειας και των δύο γονιών. Οι συναντήσεις αυτές, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν διακόπτονται από τις αρμόδιες και για την προστασία των παιδιών δικαστικές αρχές, ακόμα και όταν η γυναίκα έχει προσφύγει στην αστυνομία ή στη δικαιοσύνη για την κακοποίησή της (μήνυση, ασφαλιστικά μέτρα, κλπ).
Ο όρος βικάρια για τις παιδοκτονίες όπου τα παιδιά – θύματα υποκαθιστούν τη μητέρα τους και συνιστούν μορφή έκφρασης της έμφυλης βίας κατά των γυναικών, επινοήθηκε το 2012 από την αργεντίνα ψυχολόγο Σόνια Βακάρο. που ζει και εργάζεται στην Ισπανία από το 2002. Η νοηματοδότηση αυτή δεν ανταποκρίνεται μόνο στην υπαρκτή πραγματικότητα, αλλά αναδεικνύει και καθιστά επιτακτική την ανάγκη για άσκηση πολύπλευρων πολιτικών έγκαιρης προστασίας των παιδιών και των γυναικών που εν δυνάμει κινδυνεύει η ζωή τους, παίζοντας ταυτόχρονα και παιδαγωγικό για την κοινωνία ρόλο.
Το ισπανικό κράτος είναι το μοναδικό μέχρι σήμερα που έχει υιοθετήσει και θεσμικά την άποψη της Σ. Βακάρο και ασκεί πολιτικές –λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματικές- για την έγκαιρη προστασία των παιδιών από ενδεχόμενη βικάρια βία. Επίσης, ο πρωθυπουργός Π. Σάντσεθ χρησιμοποίησε για πρώτη φορά δημόσια τον όρο βικάρια το 2017, μετά από μια πατροκτονία (2 κοριτσάκια) που είχε συνταράξει την ισπανική κοινωνία. Η βικάρια βία έχει επίσης «υιοθετηθεί» από την κοινωνία και χρησιμοποιείται ευρέως.
Παρόλο που δεν έχουν καταγραφεί στη χώρα μας περιστατικά βικάριας βίας, εκτιμώ ότι μας ενδιαφέρει και μας είναι χρήσιμη η πληροφόρηση για την εξέλιξη των «βικάριων» παιδοκτονιών στο ισπανικό κράτος, των ασκούμενων πολιτικών για την προστασία των παιδιών, τις παγίδες και τις δυσκολίες να εφαρμοστούν οι κατάλληλες πολιτικές σε μια πατριαρχική κοινωνία όπου στους αρμόδιους θεσμούς (Δικαιοσύνη, Αστυνομία) κυριαρχούν συντηρητικές, πατριαρχικές απόψεις.
Στην περίοδο 2013-3/2024 έχουν καταγραφεί 54 βικάριας παιδοκτονίες: πέντε (5) κάθε χρόνο κατά μέσο όρο, με χειρότερη χρονιά το 2017 όπου σημειώθηκαν οκτώ (8). Η νέα χρονιά ξεκίνησε άσχημα, αφού ήδη έχουν διαπραχθεί ήδη πέντε (5) με την τελευταία στις 19 Μαρτίου. Καταγράφεται ανησυχία ότι αυτός ο χρόνος μπορεί να εξελιχθεί χειρότερα και από 2017. Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων είναι παιδιά μέχρι 10 χρονών (Μ.Ο 6,8), 48% κορίτσια και 52% αγόρια. Επίσης, παρουσιάζουν χωροταξική διασπορά.
Το προφίλ των παιδοκτόνων ανατρέπει για μια φορά ακόμα (όπως του βιαστή) το στερεότυπο του περιθωριακού (εξαρτημένος από το αλκοόλ η ναρκωτικές ουσίες), πάσχων από ψυχολογικές διαταραχές, χαμηλού επιπέδου μόρφωσης και κοινωνικού στρώματος κ. ά συναφή. Αποκαλύπτεται ότι ο «βικάριος» παιδοκτόνος δεν είναι «ράτσα ειδική» αλλά, η συντριπτική πλειοψηφία είναι –μεταξύ άλλων- πλήρως ενσωματωμένοι κοινωνικά και προέρχονται από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ηλικιακά, ο Μ.Ο είναι 41 ετών (35 – 48)και είναι/ήταν κατά κανόνα κακοποιητικός σύζυγος. Στο 26,3% των περιστατικών ο πατέρας είχε καταγγελθεί για κακοποίηση και είχαν εκδοθεί αποφάσεις που προστάτευαν (;) μόνο τη μητέρα. Μετά τη διάπραξη του εγκλήματος το 50% αυτοκτονεί και το 32% οδηγείται στη φυλακή.
Στην επινόηση της Σ.Κ αντέδρασε θετικά η τότε υπουργός Ισότητας Ιρένε Μοντέρο (Ποδέμος) και το κυβερνητικό Συμβούλιο Ισότητας: το 2013 άρχισε η επίσημη και συστηματική διακριτή καταγραφή της βικάριας παιδοκτονίας ως μορφή της έμφυλης αντρικής βίας κατά των γυναικών.
Το 2017, η βικάρια βία και η έννοιά της ενσωματώθηκε στο αποκαλούμενο Σύμφωνο του Κράτους και εντείνονται οι συνήθεις πολιτικές για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας (πολύπλευρη ενημέρωση, στοχευμένα σεμινάρια σε κλάδους εργαζομένων κ. ά). Παρόλο αυτά, η κατάσταση δεν βελτιώνεται, αλλά χειροτερεύει. Παράλληλα, το αρμόδιο, στο όνομα του συμφέροντος του παιδιού-ιών, εξακολουθεί να διατηρεί στις περισσότερες περιπτώσεις την πατρική δικαιοδοσία και να συναντά ο πατέρας τουλάχιστον μια φορά τη βδομάδα το παιδί-ιά του, αν και έχει καταγγελθεί από τη μητέρα για κακοποίηση. παιδιού-ών τα αφήνει απροστάτευτα. Η στάση αυτή λειτουργεί, μεταξύ άλλων- αποτρεπτικά στις γυναίκες να καταγγείλουν και έχει ασκηθεί δημόσια έντονη κριτική.
Το 2021, υπερψηφίζετε στη Βουλή ο νόμος για την πλήρη προστασία των παιδιών και εφήβων (το ακροδεξιό VOX καταψήφισε) και λίγο αργότερο με τροποποίηση άρθρου του Π.Κ, η κυβέρνηση επιχειρεί την επίλυση των προβλημάτων που… αντιστέκονται. Τελικά, υπήρξαν θετικά αποτελέσματα: το β’ τρίμηνο του 2022 η διακοπή των συναντήσεων του βίαιου πατέρα με το παιδί-ιά του αυξήθηκαν κατά 329% σε σχέση με το β’ τρίμηνο του 2021 που ο αριθμός τους ήταν χαμηλός.
Προφανώς το ζήτημα της έμφυλης βίας κατά των γυναικών, έχει βαθιές ρίζες και δεν ανατρέπεται μόνο με νόμους και γενικότερα θεσμικά. Ωστόσο, σώζουν ζωές γυναικών και παιδιών στη συγκεκριμένη περίπτωση, δίνουν μια ανάσα. Άλλωστε, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αποτέλεσμα αγώνων είναι.
Γεωργία Ντούσια
