Η χρήση ζώων στην επιστημονική έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής, χρονολογείται από την αρχαία Ελλάδα. Πρώιμα παραδείγματα περιλαμβάνουν τον Αριστοτέλη και τον Ερασίστρατο που διεξήγαγαν πειράματα σε ζωντανά ζώα. Τα ζωικά μοντέλα έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση της ανθρώπινης φυσιολογίας και στην προώθηση της ιατρικής γνώσης σε όλη την ιστορία, με σημαντικές συνεισφορές σε τομείς όπως η φυσιολογία, η βιοχημεία και η μελέτη των μολυσματικών ασθενειών. Η χρήση των ζώων παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος στην ιατρική έρευνα, καθώς η ασφάλεια στην πλειοψηφία των φαρμάκων πρέπει να ελεγχθεί πρώτα σε τρία είδη ζώων πριν προωθηθεί για κλινική δοκιμή. Επιπροσθέτως, ενώ η αντικατάσταση των ζώων με κυταρρικά μοντέλα έχει μειώσει κατά 60% τη χρήση των ζώων, είναι αδύνατο να αναπαράξουμε πλήρως το ζωικό μοντέλο. Παρόλ’ αυτά, η διαμάχη γύρω από τα πειράματα σε ζώα αυξάνεται κάθε χρόνο και το νομοθετικό πλαίσιο γίνεται βαθμιαία πιο αυστηρό για να διασφαλιστούν τα δικαιώματα αυτών των ζώων και οι ευθύνες των ιδρυμάτων και των ερευνητών που διεξάγουν τα πειράματα.
Ως ερευνήτρια στον χώρο της ιατρικής, με ειδικότητα την ανάπτυξη φαρμάκων, χρειάστηκε συχνά να διεξάγω πειράματα σε ποντίκια και αρουραίους, δύο είδη ζώων που σχετίζονται στενά γενετικά με τους ανθρώπους. Η επαφή μου με αυτόν τον χώρο ξεκίνησε στο πρώτο έτος του διδακτορικού μου, και αναπάντεχα η εμπειρία μου με τον ακτιβισμό που το περιστοιχίζει, το νομοθετικό πλαίσιο, τις επιπτώσεις του και την κοινή γνώμη. Η ομάδα μέσα στην οποία έκανα το διδακτορικό μου ανέπτυσσε ένα φάρμακο κατά της παχυσαρκίας, παρόμοιο με το σημερινό «Ozempic», γνωστό για την ιδιότητά του να μειώνει την όρεξη για φαγητό. Από το πρώτο έτος έπρεπε να μάθω να ελέγχω τη δράση των υποψήφιων συστατικών του φαρμάκου χορηγώντας το στα ζώα υπό μορφή ενέσεως. Ως άνθρωπος που δεν είχε διαχειριστεί ζώα, και ειδικά τρωκτικά, πριν από αυτή την εμπειρία, ήμουν αρκετά αγχωμένη και τρομαγμένη και η εκπαίδευση ήταν η απολύτως βασική.
Στο τέλος του δεύτερου εξαμήνου, μια Παρασκευή βράδυ, ο υπεύθυνος του Τμήματος κάλεσε όλους τους ερευνητές σε επείγουσα σύσκεψη στην οποία μας ενημέρωσε ότι μια ακτιβιστική οργάνωση είχε παρεισφρήσει στο ερευνητικό κέντρο και είχε ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον όσων εργάζονταν με ζώα. Στην πορεία της συνέλευσης μάθαμε ότι μία απο τις εργαζόμενες στο κέντρο μάς βιντεοσκοπούσε φορώντας μια συσκευή και παρέδωσε το υλικό αυτό στην οργάνωση BUAV (British Union for the Abolition of Vivisection). To υλικό συμπεριλάμβανε τα στοιχεία όλων των εργαζομένων και μπορούσε να μας θέσει σε κίνδυνο αν υπήρχε διαρροή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο πρύτανης μίλησε άμεσα με τον Τύπο, σε μια προσπάθεια να μειώσει τις επιπτώσεις για το πανεπιστήμιο και τους ερευνητές, και τα προσωπικά στοιχεία και πρόσωπα δεν δημοσιέυτηκαν, αλλά το υλικό αναρτήθηκε και κοινοποιήθηκε μέσα σε λίγες ώρες. Το κεντρικό βίντεο της καμπάνιας ήταν ένα μοντάζ δέκα λεπτών, φτιαγμένο απο 12 μήνες βιντεοσκοπήσεων, και έδινε μια εικόνα ανευθυνότητας, σαδισμού και έλλειψης βασικής εκπαίδευσης για τους ερευνητές. Έγινε η βάση για δεκάδες άρθρα σε εφημερίδες και αναρτήθηκε χιλιάδες φορές σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προκαλώντας κύμα αντιδράσεων και εκκλήσεων για παύση της άδειας εργασίας των ερευνητών, όπως και διαμαρτυρίες έξω από το πανεπιστήμιο που ζητούσαν καθολική απαγόρευση της χρήσης ζώων για ιατρική έρευνα – ειδικά για την παχυσαρκία που το 2012 δεν θεωρούνταν ακόμα ασθένεια.
Η πραγματικότητα βρισκόταν στη μέση. Ήταν αλήθεια πως η εκπαίδευση των ερευνητών έπρεπε να βελτιωθεί και πως συνδυαστικά με το φόρτο εργασίας πειραμάτων η προσοχή στην ασφάλεια των ζώων ήταν μειωμένη. Παρόλ’ αυτά, σε εκείνη την ομάδα –και σε κάθε ομάδα και πανεπιστημιακό ίδρυμα που εργάστηκα έκτοτε– δεν συνάντησα κανέναν ερευνητή που να επιθυμούσε να προκαλέσει πόνο σε ζώο εργαστηρίου. Επιπλέον, η πλειοψηφία του υλικού έδειχνε καθ’ όλα νόμιμες ερευνητικές διαδικασίες, όπως η ευθανασία μέσω εξάρθρωσης αυχένα, οι οποίες δείχνουν εξαιρετικά δυσάρεστες, είναι όμως ελεγχόμενες και μας επιβάλονται από το νομοθετικό πλαίσιο του υπουργείου Εσωτερικών.
Μετά από αυτή την υπόθεση, το πανεπιστήμιο αναθεώρησε τις πρακτικές εκπαίδευσης των ερευνητών και βελτίωσε την υποστήριξή τους. Παράλληλα όμως, η ατμοσφαίρα για τα επόμενα χρόνια ήταν τόσο τεταμένη που αρκετοί φοιτητές αποφάσισαν να διακόψουν τις σπουδές τους, ενώ η κοινή γνώμη συσχέτιζε την έρευνα σε ζώα εργαστηρίου με πρακτικές βασανισμού. Αυτό άρχισε να αλλάζει τα τελευταία πέντε χρόνια, με μια προσπάθεια να κρατάμε απόλυτη διαφάνεια σε σχέση με τα πειράματα που διεξάγουμε και τους λόγους που η χρήση ζώων είναι απαραίτητη. Εν κατακλείδι, η χρήση των ζώων στην ιατρική έρευνα είναι νομικά και επιστημονικά απαραίτητη, αλλά χρειάζεται στενή παρακολούθηση, εκπαίδευση και, κυρίως, αγάπη και φροντίδα για τα ζώα.
