Η περίπτωση της ευγονικής και οι πιθανές επιπτώσεις της σε περίοδο κρίσης
Τον τελευταίο καιρό με τον ερχομό της πανδημίας, κρεμόμαστε όλες και όλοι από τα λόγια των επιστημόνων, θεωρώντας λιγότερο ή περισσότερο πως μιλάει η αντικειμενική επιστήμη ό,τι κι αν λένε.
Είναι όμως έτσι; Διαβάζοντας επιστημονικά περιοδικά (Nature) για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Covid-19, έπεσα πάνω σε κάποια άρθρα που αναφέρουν ότι η ευγονική ξαναέρχεται στην ημερήσια διάταξη της επιστήμης ή της ψευδο-επιστήμης – για να εκφράσω την γνώμη μου από την αρχή. Ως επιπλέον αφορμή, στην εκπομπή «Η ιστορία στο Κόκκινο», στο ραδιοφωνικό σταθμό «Στο κόκκινο», την Κυριακή 10 Ιουνίου, ο Κ. Καρπόζηλος είχε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη με τον βιολόγο Π. Πουλικάκο, που εργάζεται Αμερική, με θέμα τον κοινωνικό δαρβινισμό.
Στη σύγχρονη ιστορία η ευγονική ξεκινά από τις ΗΠΑ το 19ο αιώνα και συνεχίζει ως το 1940. Προσωρινά, διακόπτεται μετά από τα γνωστά αποτελέσματα των Γερμανών με τα πειράματα τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που αντέγραψαν τους Αμερικάνους σε πιο βάρβαρη εκδοχή. Η ευγονική, γνωστή για το πιο ευτελές επίπεδο στη σύγχρονη ιστορία της επιστήμης, βασίστηκε στη θεωρία της βελτίωσης των πληθυσμών με τη διακοπή των δυνατοτήτων αναπαραγωγής σε άτομα που θεωρείτο ότι έχουν μικρότερα (ευτελέστερα) γονίδια. Αυτό που δεν είναι πολύ γνωστό είναι ότι οι σχετικοί νόμοι που ψηφίστηκαν σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ έτυχαν ευρύτερης αποδοχής. Θεωρείται ότι αυτή η τρομερή αποτυχία της επιστήμης είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 60.000 υποχρεωτικές στειρώσεις στις ΗΠΑ, ακολουθήθηκε και από άλλες χώρες αλλά και από τους ναζί που προχώρησαν ένα βήμα παραπάνω μέχρι και της τελικής εξόντωσης αυτών που θεωρούσαν κατώτερους.
Παρωχημένες θεωρίες που επιβιώνουν
Τελευταία, σε ένα από τα πιο σημαντικά πανεπιστήμια του κόσμου, το University College στο Λονδίνο (UCL), ολοκληρώθηκε μια έρευνα που είχε να κάνει με τον F. Galton, στέλεχος του Πανεπιστημίου στην αρχή του 20ού αιώνα, γνωστό βιολόγο και ξάδερφο του Κ. Δαρβίνου, οποίος ήταν υπέρμαχος της ευγονικής και πίστευε ότι μπορεί να βελτιώσει το βρετανικό πληθυσμό, μέσω επιλεκτικής μεθόδου αναπαραγωγής. Ανακαλύφθηκαν τα αρχεία ευγονικής που διατηρούσε από το1904, ανακάλυψη που προκάλεσε συζητήσεις γύρω από το όνομα και τα πεπραγμένα.
Το ερώτημα που αναδεικνύεται είναι πώς επιστημονικές θεωρίες του παρελθόντος μπορεί να επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Συχνά η απάντηση είναι ότι η επιστήμη είναι ουδέτερη και διακριτή από την πολιτική. Έτσι διευκολύνονται οι ευγονιστές να προωθούν ανενόχλητοι τα πολιτικά τους σχέδια και ο κοινωνικός δαρβινισμός να αναδύεται από καιρό σε καιρό.
Στην έρευνα που έγινε στο UCL, άτομα που έχουν κινητικές δυσκολίες και άτομα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες υποστήριξαν ότι η ευγονική κληρονομιά είναι ακόμα παρούσα.
Παράλληλα, η βρετανική κυβέρνηση διατηρεί τον περίφημο D. Cummings, ο οποίος δεν παρατήθηκε από τη θέση του μετά την κατακραυγή που δημιούργησε πρόσφατα η παραβίαση εκ μέρους του της καραντίνας που είχε επιβληθεί στο λαό. Ο Cummings, θερμός οπαδός της ευγονικής και ανώτερος σύμβουλος του υπουργού Παιδείας του Ηνωμένου Βασιλείου, προκάλεσε πρόσφατα ένα πλήθος καταγγελιών ισχυριζόμενος ότι «η σχολική απόδοση ενός παιδιού έχει να κάνει περισσότερο με το γενετικό πρότυπο, παρά με το πρότυπο της εκπαίδευσής του». Επιπλέον, έχει προτείνει στον βρετανό πρωθυπουργό το δημόσιο σύστημα υγείας να πληρώνει τα έξοδα για την επιλογή βρεφών με υψηλό ΙQ. Η τεχνοκρατική, ευγονική προσέγγιση του Cummings, επικεντρωμένη στα γονίδια, είναι επικίνδυνη για την επιρροή που μπορεί να ασκεί σε πολιτικές αποφάσεις και δράσεις.
Ο Cummings δεν είναι βιολόγος όπως δεν ήταν και οι Jensen και Herrnstein τα προηγούμενα χρόνια που ηγήθηκαν της θεωρίας ότι τα γονίδια προκαθορίζουν αυτό που είμαστε στο κοινωνικό και ψυχολογικό πεδίο. Τελευταία, άλλος ένας ψυχολόγος, ο R. Plomin, με πιο εκλεπτυσμένη γλώσσα ισχυρίζεται στο βιβλίο του «Τhe Blueprint» ότι «δεν έχει μόνο το DNA σημασία αλλά έχει περισσότερη από όλα τα άλλα μαζί». Προχωρά δε και αυτός τη σκέψη του στην παιδεία, ισχυριζόμενος ότι, όπως στην ιατρική έχουμε την ατομική θεραπεία, βασισμένη συχνά στο γενετικό προφίλ του ασθενή, έτσι αναλογικά χρειάζεται να προχωρήσουμε στην ατομική εκπαίδευση του μαθητή.
Το αφήγημα εξευγενίζεται
Την ίδια στιγμή, κοινωνικές ανισότητες, που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή, οδηγούν σε εχθρότητα έναντι των μεταναστών και σε εκρήξεις ενός μαχητικού ρατσισμού. Σε μια τέτοια συγκυρία, μια άλλη έκφραση της απλοϊκής ιδέας ότι μόνο τα γονίδια ελέγχουν την ανθρώπινη φύση, μοιάζει ιδιαίτερα ύπουλη. Οι πιο σύγχρονες απόψεις της ευγονικής έχουν μετατοπιστεί από το φυλετικό στο ταξικό, δεν είναι πια ο μαύρος ή ο τσιγγάνος κυρίαρχος στόχος αλλά είναι και ο φτωχός. Με αυτό το τρόπο ξεφεύγουν από την κατάπτυστη ιστορία της ευγονικής και εκφράζονται με πιο εκλεπτυσμένους τρόπους, ο φτωχός δεν αντιλαμβάνεται περίπλοκες έννοιες, και αυτό δεν συμβαίνει επειδή του λείπει ένα γονίδιο, αλλά είναι συνεργασία ομαδοποιημένων γονιδίων. Το αφήγημα έχει γίνει πιο περίπλοκο και πιο εξευγενισμένο.
Με αυτές τις επικίνδυνες εξελίξεις στη δημόσια συζήτηση, γιατί να μην σκεφτούμε ότι ευγονικές πρακτικές πέρασαν μπροστά από τα μάτια μας με το τόσο πολύ αυξημένο ποσοστό θανάτων σε οίκους φροντίδας ευάλωτων συν-ανθρώπων μας; Σε πολλές χώρες αφέθηκαν οι οίκοι ευγηρίας στην τύχη τους με το επιχείρημα ότι αυτοί θα πεθάνουν σύντομα συνεπώς γιατί να τους θεραπεύουμε. Αλλά και στην Ελλάδα τα κυβερνητικά λόγια και οι πράξεις δεν είναι ουδέτερα. Καθημερινές ανακοινώσεις για τους ασθενείς ήταν: Τόσοι άνδρες τόσες γυναίκες, τόσοι πρόσφυγες από την τάδε δομή. Μια ξεχωριστή κατηγορία, με διεύθυνση! Όταν λέγεται ότι τις ασθένειες μας τις φέρνουν οι κατατρεγμένοι των πολέμων και της φτώχειας, αυτός ο λόγος είναι επικίνδυνος γιατί είναι ρατσισμός, που στηρίζεται σε ψευδο-επιστημονικά επιχειρήματα, είναι επικίνδυνος γιατί μας οδηγεί σε ένα κόσμο που αυτοί επιλέγουν και εννοώ και την κυβέρνηση, από την οποία έχουμε ακούσει τη ρατσιστική κουβέντα «ότι οι διαφορές ανάμεσα στους πολίτες είναι φυσικό φαινόμενο». Δηλαδή ο πλούσιος (όπως και να έγινε) το αξίζει γιατί η φύση του, δηλαδή τα γονίδια του, τον έφεραν σε αυτή τη θέση, σε αντίθεση με τον φτωχό που η μοίρα του είναι η φύση του. Αυτή η ρατσιστική άποψη μπορεί να εδραιώνεται στο μυαλό των πολιτών σε περίοδο κρίσης χωρίς σκέψη. Η αποδοχή του λόγου των επιστημόνων, των τεχνοκρατών των πολιτικών χωρίς διάλογο και αντίρρηση είναι επικίνδυνη για τη δημοκρατία και την ισονομία των πολιτών. Στη περίοδο μετά την πανδημία χρειάζεται στοχασμός, χρειάζεται να ξανα-υπερασπιστούμε τη δημοκρατία σε όλες της τις μορφές και την αποφασιστική εναντίωση μας στον κοινωνικό ρατσισμό.
Ελέγκω Μανουσάκη
Πηγή: Η Εποχή
