Η κρίση χρέους απέδειξε ότι η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική δεν μπορεί να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια και την (ανύπαρκτη) καλή προαίρεση των παγκόσμιων χρηματαγορών, το hedge funds και των οίκων αξιολόγησης. Η κρίση της πανδημίας απέδειξε ότι καμία κοινωνία δεν μπορεί να σταθεί όρθια και με αξιοπρέπεια χωρίς ένα εύρωστο και καλά στελεχωμένο δημόσιο σύστημα υγείας που είναι το μόνο που μπορεί να σηκώσει το βάρος της ευθύνης για τη δημόσια υγεία με αξιώσεις. Η κρίση της ενεργειακής φτώχειας και της ακρίβειας αποδεικνύει πως όταν η ενέργεια γίνεται έρμαιο κερδοσκοπίας στις αγορές, οι συνέπειες για τις κοινωνίες είναι δραματικές, καθώς η εκτόξευση των τιμών σε ενέργεια, τρόφιμα και υπηρεσίες παίρνει τρομακτικές διαστάσεις για πολίτες, νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Όλα αυτά έχουν επαναφέρει δυναμικά στο προσκήνιο την έννοια των κοινών αγαθών, του δημόσιου χώρου και των δημόσιων πολιτικών που είναι αναγκαίες για την προστασία τους και για την εξασφάλιση της πρόσβασης σε αυτά του συνόλου της κοινωνίας. Ανάμεσα στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τα κοινά ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και η ΝΔ του Μητσοτάκη υπάρχει αγεφύρωτο χάσμα. Η τελευταία τα βλέπει απλά και μόνο ως εμπόρευμα -το ομολογεί, άλλωστε- υποκείμενο στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης και έρμαιο της κερδοσκοπίας και της αισχροκέρδειας, του ιδιότυπου κρατικοδίαιτου καπιταλισμού που υπηρετεί η συγκεκριμένη κυβέρνηση. Το σχέδιο της, αυτό που αντιλαμβάνεται ως θεμελιώδη αποστολή της είναι η εκχώρηση των πάντων στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Εκτός από την καταφανώς άδικη -ληστρική θα λέγαμε- φύση της, αυτή η ιδεολογία του ακραίου νεοφιλελευθερισμού είναι βγαλμένη από τις αραχνιασμένες σελίδες αντιδραστικών οικονομικών εγχειριδίων περασμένων δεκαετιών και αιώνων. Δεν έχει καμία σχέση με τις πραγματικότητες και τις ανάγκες μιας κοινωνίας του 21ου αιώνα. Δεδομένου, όμως, ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ολίγων, δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να της δοθεί το περιτύλιγμα των δήθεν μεταρρυθμίσεων και του δήθεν εκσυγχρονισμού.
Στην εκ διαμέτρου αντίθετη πλευρά, η Αριστερά εκφράζει τα σύγχρονα ρεύματα της προοδευτικής οικονομικής σκέψης, για τα οποία η αποτροπή της ιδιωτικοποίησης των ανωτέρω κοινών αγαθών εδράζεται στην πεποίθηση ότι αυτά συνιστούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα υψίστης σημασίας, η προστασία των οποίων είναι η βασική υποχρέωση της πολιτείας. Συνεπώς, τίθενται εξ ορισμού εκτός του συνηθισμένου κύκλου οικονομικής εκμετάλλευσης με σκοπό το κέρδος του όποιου ιδιώτη επενδυτή.
Είναι, λοιπόν, αναγκαίος σήμερα ο δημοκρατικός επαναπροσδιορισμός των κοινωνικών αγαθών, συμπεριλαμβανομένης της υγείας, της επιστημονικής έρευνας, της παιδείας, των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών, της ψηφιακής συνδεσιμότητας, της ενέργειας, του νερού, της τροφής και των φυσικών πόρων εν γένει, της ενημέρωσης και του πολιτισμού, της στέγασης και ούτω καθεξής. Με το πολιτικό σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, τίθενται αυστηροί περιορισμοί σε οποιαδήποτε κερδοσκοπική εκμετάλλευσης αυτών των αγαθών και των συναφών με αυτές υπηρεσιών και δημιουργείται ένα σύγχρονο πλαίσιο για την δημόσια ιδιοκτησία επ’ αυτών και τη δημοκρατική τους διαχείριση για το καλό όλων και για την συνολική πρόοδο της κοινωνίας, στην οποία και ανήκουν.
Καμία κοινωνία που σέβεται τον εαυτό της δεν μπορεί να θεωρεί την υγεία και την μόρφωση προνόμιο εκείνων που μπορούν να πληρώσουν αδρά για να τις απολαύσουν. Η βιωσιμότητα του πάλαι ποτέ ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, των ασφαλιστικών ταμείων, και της δημόσιας υγείας, όπως και η παροχή στους ηλικιωμένους της αξιοπρεπούς σύνταξης που δικαιούνται είναι, πρωτίστως, ζητήματα προτεραιοτήτων στην κατανομή των διαθέσιμων κονδυλίων. Η φτώχεια, εισοδηματική ή ενεργειακή, συνιστά παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ο σεβασμός του οποίου είναι, επίσης, βασική υποχρέωση της πολιτείας. Διότι, μια εξελιγμένη, δημοκρατική κοινωνία δεν μπορεί να ανέχεται μια κατάσταση, κατά την οποία μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της ζουν στο περιθώριο, όπως δεν μπορεί να ανέχεται τις κραυγαλέες και αντιδημοκρατικές κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες μεταξύ μιας «ελίτ» ολίγων πλουσίων και μιας «μάζας» πολλών φτωχών,
Η ανάκτηση των κοινών προϋποθέτει ενεργητικές -ριζοσπαστικές με τα σημερινά δεδομένα- δημόσιες πολιτικές, δηλαδή παρεμβατικές πράξεις δημόσιας εξουσίας που θα ανατρέπουν το ιδεολογικό πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, στο οποίο ομνύει πίστη και υποταγή η σημερινή κυβέρνηση, αφήνοντας δήθεν την επίλυση των προβλημάτων στο «αόρατο χέρι της αγοράς». Στην πραγματικότητα, έχει σκοπίμως απεμπολήσει τη δραστική και ουσιαστική παρέμβαση των φορέων εξουσίας προς όφελος της κοινωνίας υπέρ της εξυπηρέτησης οικονομικών συμφερόντων που δεν είχε κανείς ιδιαίτερη δυσκολία να χαρακτηρίσει ολιγαρχικά.
Αυτό πρέπει να συνδυασθεί με την εξόφθαλμη -είτε ηθελημένα, είτε λόγω ανικανότητας- αποτυχία της παρούσας Κυβέρνησης σε οποιαδήποτε πρόβλεψη έχει κάνει μέχρι σήμερα, με δυσανάλογες επιπτώσεις σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ιδίως στα πιο ευάλωτα. Πλέον, με την κρίση της ακρίβειας έχουμε φτάσει να έχουμε πληθωρισμό που αγγίζει το 9%, με το ενεργειακό κόστος να παραμένει στα ύψη και τις ανατιμήσεις βασικών αγαθών και προϊόντων να καλπάζουν, χωρίς την παραμικρή ένδειξη αποκλιμάκωσης. Παρά τις έωλες διαβεβαιώσεις της κυβέρνησης, από τον Σεπτέμβριο του 2021, δηλαδή πολύ πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, ότι πρόκειται για ένα παροδικό φαινόμενο, οι πολίτες διαπιστώνουν με επώδυνο τρόπο καθημερινά ότι τόσο ο πληθωρισμός όσο και η ακρίβεια θα παραμείνουν ψηλά επ’ αόριστον. Σκεφτείτε, δε, ότι σε αυτά πρέπει να συνυπολογιστούν και οι μελλοντικές επιπτώσεις όχι μόνο του ίδιου του πολέμου, αλλά μιας παγκόσμιας οικονομικής σύρραξης με αφορμή τον πόλεμο και της μεταστροφής της οικονομίας σε «οικονομία πολέμου».
Αυτά δεν είναι αστοχίες. Είναι επιλογές με συγκεκριμένη ιδεολογική ταυτότητα και συγκεκριμένη στόχευση εξυπηρέτησης της διαπλεκόμενης πολιτικής πελατείας της σημερινής κυβέρνησης. Για την ανατροπή τους απαιτείται ένα αντίστροφα φορτισμένο ιδεολογικά πολιτικό σχέδιο δημοκρατικής διακυβέρνησης. Σε τελική ανάλυση, αυτό που μετράει είναι για ποιους δουλεύουμε και υπέρ ποίων κάνουμε πολιτική. Στις σημερινές συνθήκες, η Αριστερά είναι η βασική πολιτική δύναμη που μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος συσπείρωσης των κοινωνικών τάξεων και των πολιτικών δυνάμεων, για να πάρει πίσω η κοινωνία αυτά που της ανήκουν δικαιωματικά, συνδέοντας με δημόσιες πολιτικές το τρίπτυχο: δημόσιο, δημόσια αγαθά, κοινωνικό συμφέρον.
Εν τέλει, τα δικαιώματα των εργαζόμενων κοινωνικών τάξεων ανάγονται σε εθνικό και ευρωπαϊκό συμφέρον.
Ο Δημήτρης Βίτσας είναι Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Β2 Δυτικού Τομέα Αθηνών, τέως Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας
