Το Σαββατοκύριακο 2-3 Μαρτίου το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο (ΓΕΩΤ.Ε.Ε.) διοργάνωσε συνέδριο στο Δημαρχείο Ηλιούπολης με τίτλο «Ο Υμηττός αύριο. Προστασία, διαχείριση και διασύνδεση με την κοινωνία». Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε η υφιστάμενη κατάσταση του ορεινού όγκου και οι επιπτώσεις των ανθρώπινων παρεμβάσεων σε αυτό. Υπήρξαν ομιλίες από εκπροσώπους αρμόδιων υπηρεσιών καθώς και από φορείς και από ενεργούς πολίτες, αναλύθηκαν τα προβλήματα και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο Υμηττός και συζητήθηκαν οι προτάσεις διαχείρισης που έχουν κατατεθεί στο δημόσιο διάλογο αναφορικά με τον πολυλειτουργικό ρόλο ενός βουνού, ενταγμένου στο δίκτυο Nature από το 1994, αλλά συνεχώς δεχόμενο επιθέσεις από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, εξαιτίας της πολιορκίας του από 9 διαφορετικούς δήμους.
Στο ενδιαφέρον αυτό διήμερο υπήρξαν στην ουσία δυο ειδών παρεμβάσεις: από την μία, οι αναπόφευκτες συνήθεις βαρύγδουπες εκ μέρους των υπηρεσιών που όμως (άθελα) αποκάλυπταν σχέδια, γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και διαρκείς ανεπάρκειες και, από την άλλη, οι ομιλίες των περιβαλλοντικά ανήσυχων κοινωνικών δυνάμεων (συλλογικοτήτων πολιτών, πανεπιστημιακών…) που επανέλαβαν, για άλλη μια φορά, την αξία του βουνού και του δάσους για τη ζωή τους, τις υπηρεσίες του ορεινού οικοσυστήματος στην αντιμετώπιση των πλημμυρών και στην αναχαίτηση της εδαφικής διάβρωσης, τη σημασία του Υμηττού στο μικροκλίμα του λεκανοπεδίου, τις συγκεκριμένες παθογένειες με τις οποίες είναι αντιμέτωπο εδώ και χρόνια το βουνό.
Παθογένειες που διαιωνίζονται όχι τόσο λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων (υπάρχουν σχετικά ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία) αλλά κυρίως εξαιτίας ανεπαρκούς πολιτικής βούλησης, καθώς η Πολιτεία έχει συστηματικά αποτύχει στον επιτελικό της ρόλο, αδυνατώντας να υπερβεί ή να συνθέσει συγκρουόμενες απόψεις, ανάγκες και συμφέροντα αναφορικά με τον Υμηττό.
Παθογένεια πρώτη: Η σύγχυση αρμοδιοτήτων
Στο διήμερο πληροφορηθήκαμε ότι η ευθύνη για την κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών θα συνεχίσει να ανήκει αποκλειστικά στο πυροσβεστικό σώμα, με εντελώς παροπλισμένη επί του θέματος αυτού τη δασική υπηρεσία, μολονότι σε κάθε πυρκαγιά αποδεικνύεται ότι η άγνοια των πυροσβεστικών δυνάμεων για το γεωμορφoλογικό της περιοχής καθώς και για το δασικό οδικό δίκτυο οδηγεί συστηματικά σε επιχειρησιακά λάθη και σε εσφαλμένες αποφάσεις αντιμετώπισης της πύρινης λαίλαπας. Αυτήν την αποτυχημένη κατανομή αρμοδιοτήτων την είδαμε να αποδεικνύεται καταστροφική στις πυρκαγιές στην Εύβοια το 2021 αλλά και στις πυρκαγιές του 2023 στη Δαδιά και στη Ρόδο. Το 2023 η χώρα μας αναδείχθηκε «πρωταθλήτρια» των καμένων εκτάσεων αναλογικά με την έκταση της, ενώ τα τελευταία 20 χρόνια οι 5 από τις 11 μεγαλύτερες πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη σημειώθηκαν, στην ελληνική επικράτεια. Το πρόβλημα όμως δεν αφορά μόνο τη μη σύμπραξη πυροσβεστικών και δασικών δυνάμεων. Σε κάθε προσπάθεια καταστολής πυρκαγιάς καλούνται να συνεργαστούν 17 συναρμόδιοι φορείς και 6 Υπουργεία, χωρίς να υπάρχει μια επιτελική δομή που να συντονίζει «άνωθεν». Η αναποτελεσματικότητα αυτής της διάχυσης αρμοδιοτήτων είναι το «μυστικό» για το χρυσό μετάλλιο των ελληνικών κυβερνήσεων στις καταστροφικές πυρκαγιές.
Παθογένεια δεύτερη: σύγχυση αρμοδιοτήτων στην πρόληψη των πυρκαγιών
Διαθέτουμε 45 (!) συναρμόδιους φορείς για την πρόληψη, εννοείται χωρίς κάποια επιτελική δομή να τους συντονίζει. Το εύρος και η ποικιλία των συναρμόδιων φορέων, σε συνδυασμό με την απουσία ειδικών περιβαλλοντικών μελετών και σχεδίων διαχείρισης (επί 5,5 χρόνια ανακοινώνονται ότι θα υπάρξουν «άμεσα») οδηγούν σε ένα πραγματικό αλαλούμ, όπου κανείς δεν γνωρίζει τελικά τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται και όλοι δρουν αποσπασματικά, χωρίς ολιστικό σχέδιο.
Παθογένεια τρίτη: το νομικό κενό
Ο Υμηττός και όχι μόνο, βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια χωρίς Προεδρικό Διάταγμα που να καθορίζει τις διάφορες ζώνες προστασίας του. Το τελευταίο σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος κατέπεσε μετά από προσφυγές (επωφελείς και μη για το βουνό) όμορων δήμων στο ΣτΕ. Το 2021 ο (αυτοαποκαλούμενος «πράσινος») πρωθυπουργός είχε δημόσια δεσμευτεί ότι το 2022 όλα τα Προεδρικά Διατάγματα για τις προστατευόμενες περιοχές, μεταξύ των οποίων και ο Υμηττός, θα είναι έτοιμα. Τρία χρόνια μετά εξακολουθούν να μην εμφανίζονται στον ορίζοντα, και πολύ προσεκτικά στο συνέδριο οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι δεν ανέφεραν τίποτα σχετικά.
Παθογένεια τέταρτη: Υποστελέχωση των υπηρεσιών
Ο Γενικός Γραμματέας Δασών που παρευρέθηκε στη διημερίδα ανακοίνωσε την πρόσληψη 300 δασονόμων, εντός του 2024, σε πανελλαδικό επίπεδο. Αρκεί εδώ να σχολιάσουμε ότι η τελευταία στελέχωση της δασικής υπηρεσίας έγινε πριν 22 χρόνια, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε μεγάλο σε ηλικία προσωπικό και συρρικνωμένες υπηρεσίες. Μόνο τα 3 τελευταία χρόνια, συνταξιοδοτήθηκε ίσος περίπου αριθμός υπαλλήλων στα δασαρχεία της χώρας, άρα μιλάμε για τελείως ανεπαρκείς προσλήψεις. Αποτέλεσμα της ανεπάρκειας προσωπικού είναι ότι το Δασαρχείο Υμηττού θα παραμένει στα χαρτιά για τουλάχιστον μια τριετία ακόμα (προβλεπόταν η ίδρυση του ήδη από το 2010). Στο βουνό θα εξακολουθούν να λειτουργούν μόνο δυο δασαρχεία, Αγ. Παρασκευής και Κορωπίου, αντί των τριών που προέβλεπε ο υπηρεσιακός σχεδιασμός (αλλά οι σχεδιασμοί αποτελούν πολυτέλειες για το Υπουργείο Περιβάλλοντος για αυτό και μονίμως αναγγέλλεται η επικαιροποίηση τους, η οποία είτε δεν πραγματοποιείται ποτέ είτε δεν λαμβάνεται υπ’ όψη, αν παρ’ ελπίδα υπάρξει). Δεν μπορούμε στο σημείο αυτό να μην θυμίσουμε ότι οι εποχικοί πυροσβέστες, παρά τις ετήσιες επαναλαμβανόμενες διαμαρτυρίες (που πνίγονται στα χημικά στο Σύνταγμα) προσλαμβάνονται Απρίλιο ή Μάιο, απολύονται Οκτώβριο, και στο μεσοδιάστημα δεν γίνονται εργασίες πρόληψης στα δάση παρά μόνο αποσπασματικά από το ανεπαρκές προσωπικό των Δήμων.
Παθογένεια τελευταία: η αποκατάσταση
Ως προς το θέμα αυτό η στάση της κυβέρνησης συνοψίζεται στο εξής: ευκαιρία για μπίζνες ημετέρων. Ο Γενικός Γραμματέας Δασών υποσχέθηκε σε δυο μήνες νέο νόμο για «υβριδικό» συνεργατικό σχήμα: τη σύμπραξη δασικών συνεταιρισμών με τον ιδιωτικό τομέα (που θα συνεισφέρει τα κεφάλαια) ώστε να υπάρχει παραγωγικό δάσος. Στο υβριδικό σχήμα θα επιτρέπονται αποκλειστικά εταιρείες με τζίρο άνω των 5 εκατομμυρίων, ενώ η (όπως προαναφέραμε υποστελεχωμένη) δασική υπηρεσία θα αναλάβει την καταμέτρηση του προϊόντος που παράγεται από το δάσος (ξυλεία, ρητίνη κλπ). Παράλληλα έχουμε τις εξαγγελίες για επέλαση ιδιωτών στην αποκατάσταση της Δαδιάς, στην Εύβοια οι κάτοικοι ακόμα περιμένουν, δύο χρόνια μετά. ουσιαστικά μέτρα στήριξης, ενώ, για να ξαναέρθουμε στον Υμηττό, στο συνέδριο ανακοινώθηκαν συμβασιοποιημένα έργα εκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης αναφορικά με την αναδάσωση καμένων εκτάσεων του 2015 (9 χρόνια μετά!) σε Βύρωνα, Ηλιούπολη, Αργυρούπολη- επισημάνθηκε από άλλους ομιλητές ότι πρόκειται για έργα που γίνονται με δισέλιδες εκθέσεις αρχιτεκτόνων και όχι δασολόγων, αποτελούν επιμέρους και όχι ολιστικές παρεμβάσεις και οπωσδήποτε έχουν καθυστερήσει υπερβολικά. Θα μπορούσε κανείς επίσης να σχολιάσει το ποιοι (μονίμως ίδιοι) αρπάζουν το μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά αυτό πρέπει να είναι αντικείμενο όχι άρθρου αλλά ολόκληρου αφιερώματος της Εποχής.
Συμπερασματικά: το διήμερο του ΓΕΩΤ.Ε.Ε υπήρξε χρήσιμο, γιατί συνόψισε σε μικρό χρονικό πλαίσιο τα προβλήματα και τις ανάγκες του Υμηττού και άλλων ορεινών όγκων της χώρας αλλά και γιατί απέδειξε ότι προτάσεις και λύσεις υπάρχουν. Εφαρμόσιμες πολιτικές είναι δυνατόν να χαραχθούν, επιτελικοί σχεδιασμοί είναι εφικτό να γίνουν πράξη, το βουνό είναι δυνατόν να μη γίνει τουριστικό πάρκο, όπως ορέγονται κάποιοι που μέχρι πρόσφατα το έλεγαν δυνατά, τώρα αναγκάζονται να το επαναδιατυπώσουν πιο προσεκτικά, χωρίς όμως να έχουν αλλάξει τις στοχεύσεις τους. Οι ανάγκες των όμορων δήμων (νεκροταφεία, Κέντρα Υψηλής Τάσης, σταθμοί μεταφόρτωσης απορριμμάτων, εκπαιδευτικές και αθλητικές εγκαταστάσεις κλπ.) οφείλουν να χωροθετηθούν αλλού, αν θέλουμε όντως να περιφρουρήσουμε τον χαρακτήρα του, ειδικά εν όψει των πολυήμερων κυμάτων καύσωνα που ως απότοκα της κλιματικής κρίσης θα δοκιμάσουν τις αντοχές της Μητρόπολης στο προσεχές μέλλον.
Γνωστά λοιπόν τα προβλήματα, εφικτές οι λύσεις. Απαιτείται η βούληση. Και αυτή, όπως φάνηκε στο συνέδριο του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. μόνο από τα κάτω μπορεί να οικοδομηθεί.
Δημήτρης Σκλάβος
