Την Τρίτη 3 Σεπτεμβρίου διεξήχθη στην Ιταλία το ψηφιακό δημοψήφισμα του Κινήματος 5 Αστέρων, με το οποίο τα μέλη έδωσαν τη συναίνεση τους για το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης του Τζουζέπε Κόντε, με τη συμμετοχή του Δημοκρατικού Κόμματος και της μικρής κοινοβουλευτικής ομάδας της αριστεράς Ελεύθεροι και Ίσοι.
Η ψηφοφορία διεξήχθη από τις 9 το πρωί έως τις 6 το απόγευμα στην ψηφιακή πλατφόρμα rousseau.movimento5stelle.it. Ψήφισαν 79.634 εγγεγραμμένοι στην πλατφόρμα από τουλάχιστον ένα μήνα. Ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων δεν έγινε ποτέ γνωστός, αλλά η εφημερίδα La Repubblica τους υπολογίζει στους 117.000 περίπου.
Το αποτέλεσμα ανακοινώθηκε με αδικαιολόγητη καθυστέρηση: Μια ώρα και 35 λεπτά μετά τη λήξη της ψηφοφορίας. Το 79,3% των εγγεγραμμένων τάχτηκε υπέρ της κυβερνητικής συμμαχίας, ενώ ο Λουίτζι Ντι Μάιο, «πολιτικός ηγέτης» του Κινήματος, μίλησε και για «συμμετοχή ρεκόρ». Στην προηγούμενη ψηφοφορία, που πραγματοποιήθηκε στις 30 Μαΐου, συμμετείχαν 56.127 εγγεγραμμένα μέλη. Μόλις 20.541 ήταν εκείνα που συμμετείχαν στη ψηφοφορία της 15ης Απριλίου, 52.417 σε εκείνη που διεξήχθη στις 18 Φεβρουαρίου και 44.796 στις 18 Μαΐου του περασμένου έτους. Αυτή η ψηφοφορία, του 2018, ήταν εκείνη που ενέκρινε την κυβερνητική συμμαχία με τη Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι.
Η ψηφιακή ψηφοφορία αποτελεί κεντρικό σημείο στην πολιτική πρακτική του Κινήματος 5 Αστέρων. Σύμφωνα με το καταστατικό, όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να λαμβάνονται έπειτα από διαδικτυακή ψηφοφορία. Στην πραγματικότητα, όλες οι μέχρι τώρα ψηφοφορίες χρησιμοποιήθηκαν για να επικυρώσουν αποφάσεις που είχε ήδη λάβει η ηγεσία.
Με το ίδιο σύστημα αποφασίστηκαν πέρυσι και οι υποψηφιότητες για το εθνικό Κοινοβούλιο και φέτος για την Ευρωβουλή. Επειδή κατά κανόνα οι υποψήφιοι ήταν παντελώς άγνωστοι και δεν υπήρχε η δυνατότητα τα μέλη του Κινήματος να τους γνωρίσουν από κοντά, σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι εξελέγησαν και εντάχθηκαν στο ψηφοδέλτιο με ελάχιστες ψήφους. Αυτό προκάλεσε τις έντονες διαμαρτυρίες των υποψηφίων που δεν έλαβαν αρκετές ψήφους ώστε να μπουν στο ψηφοδέλτιο. Κάποιοι αποχώρησαν από το Κίνημα και κάποιοι άλλοι διαγράφηκαν διότι είχαν υποβάλει προσφυγή στην ανεξάρτητη Αρχή για την προστασία προσωπικών δεδομένων.
Η απόφαση της Αρχής ήταν καταπέλτης για το Κίνημα 5 Αστέρων: Τα αποτελέσματα της κάθε ψηφοφορίας χαρακτηρίζονται «διάτρητα», καθώς, σύμφωνα με το πόρισμα της Αρχής, όχι μόνον οι διαχειριστές της πλατφόρμας Rousseau αλλά και τρίτοι χάκερ εύκολα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά και να τα νοθεύσουν. Παραβιάζεται επίσης και η μυστικότητα της ψήφου: «Τα χαρακτηριστικά, η δομή και η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στην πλατφόρμα Rousseau -συνέχισε η Αρχή- δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει στην ψηφοφορία τον απαραίτητο χαρακτήρα θεσμικής ορθότητας ούτε διασφαλίζει την ανωνυμία των ψηφοφόρων σε κάθε φάση της διαδικασίας».
Η απόφαση της ιταλικής Αρχής αναφέρεται και στα πρόσφατα προηγούμενα που καταγράφηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πιο σημαντικό είναι εκείνο που αφορά την Ελβετία, χώρα με μεγάλη παράδοση σε μορφές άμεσης δημοκρατίας. Πριν από λίγα χρόνια, η κεντρική κυβέρνηση είχε ετοιμάσει σχέδιο σταδιακής εφαρμογής της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, αρχής γενομένης από τους κάτοικους εξωτερικού. Γρήγορα, όμως, αναγκάστηκε να το ξανασκεφτεί: Η απόφαση αυτή προκάλεσε ισχυρή αντίδραση από ειδήμονες του κλάδου, οι ποίοι ζήτησαν από την κυβέρνηση να εγκαταλείψει τη χρήση του Διαδικτύου και να κρατήσει τις πιο παραδοσιακές μεθόδους ψηφοφορίας. Ο κίνδυνος που επικαλέστηκαν είναι πάντα ο ίδιος: Νόθευση του αποτελέσματος και δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων των ψηφοφόρων. Η Βέρνη δεν αδιαφόρησε και δημιούργησε πανευρωπαϊκό team με ειδικούς, οι οποίοι υπέβαλαν σε stress test τις πλέον προηγμένες ψηφιακές πλατφόρμες της Ελβετίας. Έπειτα από περίπου 300 δοκιμές σε όλα τα καντόνια, έκαναν την ελβετική κυβέρνηση να αποφασίσει να αποσύρει το σχέδιο ψηφιακής ψηφοφορίας μέχρι νεωτέρας.
Το ίδιο συνέβη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Μεγάλη Βρετανία χρησιμοποίησαν για κάποιο χρονικό διάστημα το σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, αλλά τελικά το εγκατέλειψαν. Η Νορβηγία, στο τέλος μιας δεκαετίας δοκιμών, το 2014 παραιτήθηκε οριστικά από την ψηφοφορία μέσω Διαδικτύου. Σε όλες τις περιπτώσεις, το επιχείρημα εναντίον του ηλεκτρονικού συστήματος ήταν το ίδιο: Έλλειψη ασφάλειας.
Στην περίπτωση της πλατφόρμας Rousseau οι κίνδυνοι είναι ακόμη μεγαλύτεροι καθώς συμβαίνει να είναι ιδιωτική. Η διαδικτυακή πλατφόρμα, όπως και το blog beppegrillo.it, του χαρισματικού ηγέτη και «θεματοφύλακα» (όπως είναι πλέον ο επίσημος τίτλος του) του Κινήματος 5 Αστέρων, είναι ιδιοκτησία της Ανώνυμης Εταιρείας Casaleggio Associati του Μιλάνου, που ασχολείται με τη δημιουργία και τη συντήρηση ιστοσελίδων.
Η σχέση του Μπέπε Γκρίλο με τον ιδρυτή της εταιρείας Τζανρομπέρτο Καζαλέτζο ανέρχεται στο 2004, όταν ο κωμικός ηθοποιός αποφάσισε να κάνει το μεγάλο «άλμα» προς το Διαδίκτυο. Προκειμένου να ανοίξει ένα δικό του blog, ο Γκρίλο τηλεφώνησε στον επικεφαλής της Casaleggio Associati. Είχε διαβάσει το βιβλίο του Καζαλέτζο «Web Ergo Sum» περί μελλοντικής ψηφιακής δημοκρατίας κι ενθουσιάστηκε. Η συνεργασία του Γκρίλο με τον Καζαλέτζο ποτέ δεν διεκόπη και συνεχίστηκε μετά τον θάνατο του Τζανρομπέρτο, με τον γιο του Ντάβιντε, που κληρονόμησε την εταιρεία.
Καθώς ο Γκρίλο προχωρούσε σταδιακά στην δημιουργία του πολιτικού του κινήματος σε ψηφιακή βάση, η διαχείριση των ιστοσελίδων έγινε θέμα καθοριστικής σημασίας. Και άρχισε να διαφαίνεται η σύγκρουση συμφερόντων του Καζαλέτζο ως αφανούς πολιτικού με τον Καζαλέτζο ως επιχειρηματία. Οι «ενημερωτικές» ιστοσελίδες της Casaleggio Associati , που διαφημίζονται στις ιστοσελίδες του Κ5Α, είναι γεμάτες με διαφημιστικά, βίντεο με μεγάλη θεαματικότητα (συνήθως με… γατάκια, που έχουν πάντα μεγάλη επιτυχία στο Διαδίκτυο), αλλά και συνωμοσιολογικού περιεχομένου ή απλώς με ψευδείς ειδήσεις εντυπωσιασμού: Έρευνα της ιστοσελίδας BuzzFeed, που αναρτήθηκε το Νοέμβριοτου 2016 απέδειξε πως οι ιστοσελίδες της εταιρείας του Καζαλέτζο βρίσκονται στις πρώτες θέσεις διεθνώς για τη διάδοση fake news.
Δεν είναι τυχαίο που ευθύς εξ αρχής κάποιοι βουλευτές του Κ5Α άρχισαν να μεταφέρουν στα έδρανα του Κοινοβουλίου τις γνωστές συνωμοσιολογικές θεωρίες περί «ψεκασμών», περί του «σχεδίου Καλλέργη» το οποίο προβλέπει να αντικατασταθούν οι Ευρωπαίοι με Ασιάτες και Αφρικανούς, περί της πασίγνωστης συνωμοσίας των Illuminati, εναντίον του εμβολιασμού, ή για τα «υποδόρια τσιπάκια» που ελέγχουν τους πάντες. Σε κάθε κλικ σε τέτοιου είδους post η εταιρεία του Καζαλέτζο εισπράττει ένα ποσό. Όταν τα περιεχόμενα αυτά παρουσιάζονται σε ένα, έστω άτυπο, «κομματικό όργανο», τελικά τα κλικ και οι εισπράξεις δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητες.
Η αλήθεια είναι ότι το blog του Μπέπε Γκρίλο είχε ευθύς εξ αρχής μεγάλη επιτυχία, με 200.000 επισκέψεις καθημερινά και άνω των 1.000 σχολίων σε κάθε post. Γρήγορα αναδείχτηκε ως η πρώτη σε επισκεψιμότητα ιστοσελίδα στην ιταλική γλώσσα.
Τον Απρίλιο του 2016, όταν το Κίνημα 5 Αστέρων έκλεινε τρία χρόνια κοινοβουλευτικής παρουσίας και διαφαινόταν ήδη η εκλογική άνοδος στις επόμενες εκλογές, ο Γκρίλο έκρινε ότι ήρθε η ώρα να διαχωρίσει το προσωπικό του blog από εκείνο του Κινήματος. Δημιουργήθηκε, έτσι, η πλατφόρμα, που πήρε το όνομα της από τον Ελβετό φιλόσοφο Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Επίσημο όργανο του Κινήματος 5 Αστέρων αλλά ιδιοκτησία της Casaleggio Associati.
Τελευταία παρατήρηση: Αυτή η συζήτηση περί «ψηφιακής δημοκρατίας» δεν πρέπει να οδηγήσει στην ιδέα ότι το Κίνημα 5 Αστέρων έχει ελευθεριακό χαρακτήρα και οι αποφάσεις λαμβάνονται έπειτα από ευρεία και ειλικρινή αντιπαράθεση ιδεών και απόψεων. Η ηγετική ομάδα αποτελείται σταθερά από τον Γκρίλο και τον Καζαλέτζο, στους οποίους προσετέθησαν με κοοπτάτσια ο Λουίτζι Ντι Μάιο, ο Αλεσάντρο Ντι Μπατίστα, ο Ρομπέρτο Φίκο και άλλα δύο ή τρία στελέχη. Ο Ντι Μάιο, παρόλη την εμφανή ανεπάρκεια του, επιβραβεύτηκε λόγω της καλής τηλεοπτικής παρουσίας του, ο δημοφιλέστατος Ντι Μπατίστα θέλησε να παραμείνει πιστός στην αρχική δέσμευση του Κινήματος μόνο μιας θητείας για όλους τους αιρετούς εκπρόσωπους και δεν δέχθηκε να επανεκλεγεί στο νέο Κοινοβούλιο. Ο Φίκο είναι πρόεδρος της Βουλής. Αυτοί είναι που δέχτηκαν τις αυστηρές επιπλήξεις του Γκρίλο προκειμένου να επισπεύσουν το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης.
Στο Κίνημα 5 Αστέρων, είναι πλέον γνωστό, όποιος ενδιαφέρεται να σταδιοδρομήσει πρέπει να παραιτηθεί από οποιαδήποτε προσωπική άποψη. Οι αποφάσεις του Γκρίλο και του Καζαλέτζο είναι νόμος και όποιος εκφράσει, όχι διαφωνία, αλλά απλές επιφυλάξεις, διαγράφεται πάραυτα. Στο προηγούμενο Κοινοβούλιο διεγράφη σχεδόν το ένα τρίτο της κοινοβουλευτικής ομάδας, ενώ στο νέο οι διαγραφέντες είναι προς το παρόν δέκα.
Δημήτρης Δεληολάνης
Πηγή: ΕΝΑ
