Η σύσταση ενός κράτους, έστω και κρατιδίου, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση για την Ευρώπη έστω κι αν το αποφάσισε ο πρωθυπουργός της χώρας που θα το «φιλοξενήσει».
Και αίφνης όλοι ασχολούνται με τους μπεκτασήδες. Στην Αλβανία, στην Ελλάδα και όχι μόνο – ακόμα και το πρωτοσέλιδο των New York Times (23.9.2024). Βέβαια, ο τίτλος «Albania plans a Muslim state» δεν είναι αυτός ακριβώς που θα επιθυμούσε ο Έντι Ράμα. Άλλο προσδοκούσε, κι όχι προκαλεί τα αντιισλαμικά αντανακλαστικά της Δύσης.
Και δικαίως… Οι μπεκτασήδες εκπροσωπούν με απόσταση την πιο κοσμική (secular) θρησκευτική πίστη στον κόσμο του Ισλάμ και όχι μόνο. Είναι προϊόν ενός θρησκευτικού ρεύματος συνδυαστικού καθώς ακουμπάει στο σιίτικο Ισλάμ, αναμειγνύοντας πρακτικές σχολών σκέψης που εκτείνονται πέραν του Ισλάμ ακουμπώντας τόσο την Ορθοδοξία αλλά και άλλες φιλοσοφίες.
Κυνηγήθηκαν από το σουνιτικό Ισλάμ και από τον Κεμάλ ως αίρεση. Ως ένα βαθμό σχετίζονται με την αλεβίτικη θρησκευτική παράδοση εκατομμυρίων πιστών στη Τουρκία. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η πρόσφατη εξέλιξη δεν είναι προϊόν τουρκικής παρέμβασης, όπως παρουσιάστηκε σε ελληνικά ΜΜΕ, αφού ο μπεκτασισμός προσκρούει στην κυρίαρχη σουνιτική παράδοση.
Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, οι μπεκτασήδες έκαναν εκ νέου την εμφάνισή τους στη μόνη χώρα στην οποία ουσιαστικά είχαν αντέξει: την Αλβανία. Ο μπεκτασισμός ιστορικά έχει συνδράμει ουσιαστικά στην συγκρότηση της αλβανικής εθνικής ιδέας της οποίας η κοσμικότητα ήταν σχεδόν μονόδρομος. Το αλβανικό είναι το μόνο βαλκανικό έθνος που δεν βρήκε την μαγιά του στη θρησκεία. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε; Αν προτιμούσε το Ισλάμ που πλειοψηφεί στους Αλβανούς, τότε δύσκολα θα μπορούσε να αποστασιοποιηθεί από τον Οθωμανισμό και την Τουρκία αργότερα. Αν διάλεγε την Ορθοδοξία, τότε ακόμη πιο δύσκολα θα οριοθετούσε τις αποστάσεις του από την ελληνοορθοδοξία. Το γράφω αυτό διότι υπάρχει και καλλιεργείται μια αντίληψη πως οι Αλβανοί είναι τάχα άθρησκοι εκ φύσεως. Τίποτε δεν είναι «εκ φύσεως». Η ιστορία τα εξηγεί όλα, έστω και κατόπιν έρευνας.
Ο μπεκτασισμός είναι λοιπόν κοσμικός με την έννοια του εκκοσμικευμένου, δεν είναι όμως καθόλου κοσμικός με την έννοια της δημόσιας παρουσίας και κοινωνικότητας. Ο μπεκτασισμός είναι πολύ περισσότερο ένας κόσμος προσωπικής μύησης παρά συλλογικής δημόσιας λατρείας. Σε αντίθεση με τις τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες (εβραϊσμός, χριστιανισμός και ισλάμ) δεν ξέρει από κατήχηση. Το τέκνο του πιστού δεν βαπτίζεται με τη γέννησή του, αλλά μυείται εφόσον θελήσει. Θυμάμαι σαν τώρα την έκπληξη ενός αγαπημένου μου Αλβανού φοιτητή με τον οποίον ταξιδεύαμε μαζί στο Αργυρόκαστρο και επισκεφτήκαμε έναν τεκέ στην πόλη («τεκές», βέβαια, είναι ο τόπος λατρείας, και όχι αυτό που έρχεται στο μυαλό των περισσοτέρων). Τότε μόνο αντιλήφθηκε ότι ο πατέρας του ήταν μπεκτασής, κάτι που τόσα χρόνια δεν είχε καταλάβει.
Πάνω σε αυτήν την παράδοση της εκκοσμικευμένης ανεκτικότητας και της ισχυρής μπεκτασίδικης ταυτότητας στην Αλβανία πάτησε ο Έντι Ράμα προκειμένου να προεξαγγείλει την ίδρυση του μπεκτασικού κράτους με έδρα τα Τίρανα, προκαλώντας έκπληξη, αμηχανία αλλά και ενόχληση τόσο στη Δύση και στην Ανατολή όσο όμως και στην ίδια την Αλβανία. Το αποτέλεσμα είναι η συνωμοσιολογία να θεριεύει καθώς ο θρησκευτικός αρχηγός των Αλβανών μπεκτασήδων κατηγορείται επισήμως από την Τουρκία για υπόγειες σχέσεις με το Ισραήλ, ενώ τόσο η Αλβανική Δεξιά και άλλοι παράγοντες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους: «Όχι στο όνομά μας» φωνάζουν.
Από την άλλη, υπάρχουν και αρκετοί που πιστεύουν ότι η ίδρυση αυτού του κρατιδίου στα Τίρανα ως ένα είδος soft diplomacy θα αναβαθμίσει περισσότερο την θέση της Αλβανίας στη βαλκανική σκακιέρα. Διότι φυσικά ο λόγος για τον οποίον ο Ράμα εξάγγειλε την ίδρυση του μπεκτασικού κράτους στην καρδιά των Τιράνων δεν είναι η μέριμνα για τους Αλβανούς μπεκτασήδες, που δεν είχαν ποτέ διεκδικήσει κάτι τέτοιο – ούτε καν διανοηθεί για να είμαστε ακριβείς. Η εξαγγελία αυτή προσδοκά να δείξει ότι η Αλβανία, ο μέχρι χθες παρίας των Βαλκανίων, είναι σε θέση να υλοποιήσει μεγαλοπρεπείς πρωτοβουλίες που μπορούν να απασχολήσουν την υφήλιο ως μια ανεκτική μητρόπολη όχι απλώς της αλβανικής διασποράς αλλά και των πανταχού μπεκτασήδων της υφηλίου, Αλβανών και μη.
Βέβαια, «τα μεταξωτά βρακιά θέλουν κι επιδέξιους κώλους» λέει η παροιμία (και είμαι σίγουρος ότι υπάρχει και η αλβανική της παραλλαγή) υπό την έννοια ότι η επίτευξη υψηλών στόχων προϋποθέτει και την ύπαρξη των κατάλληλων προσόντων. Η σύσταση ενός κράτους, έστω και κρατιδίου, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση για την Ευρώπη έστω κι αν το αποφάσισε ο πρωθυπουργός της χώρας που θα το «φιλοξενήσει».
Οι υποσχέσεις για χρηματοδότηση που προφανώς έχει λάβει ο Αλβανός πρωθυπουργός δεν αρκούν ώστε να μην αποδειχθεί η εξαγγελία πυροτέχνημα. Πάντως, είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια η αλβανική διασπορά, κυρίως των ΗΠΑ, έχει γενναιόδωρα χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση και ανακαίνιση μπεκτασικών τεκέδων, με αποτέλεσμα να χτιστούν τεράστια και μεγαλοπρεπή κτίρια που δεν ταιριάζουν, τουλάχιστον στα δικά μου μάτια, στην μπεκτασίδικη παράδοση της ολιγαρκούς διακριτικότητας. Παράδειγμα ο θηριώδης τεκές του Μπαμπά Αλιούτ, ο πλουσιότερος και μεγαλύτερος τεκές στην Αλβανία, χωρίς όμως να είναι και ο πνευματικά επιβλητικότερος.
Ο κανόνας λοιπόν είναι ότι τα θρησκευτικά κράτη προϋπάρχουν των εθνικών και στις σπάνιες στιγμές που επιβιώνουν με μορφή προφανούς περιορισμένης κυριαρχίας, αυτό γίνεται στο όνομα του σεβασμού στην αδιάλειπτη συνέχεια μιας μακράς παράδοσης που προφανώς είναι εκτός νεωτερικότητας: αυτό συμβαίνει, με διαφορετικούς τρόπους, τόσο στο Βατικανό όσο και στο Άγιο Όρος.
Τα θρησκευτικά κράτη δεν συστήνονται για να υπηρετήσουν διπλωματικές σκοπιμότητες και μεγαλοϊδεατισμούς των εθνικών. Αυτή είναι η απλή αλήθεια. Εξάλλου, οι μπεκτασήδες της Αλβανίας κάθε Αύγουστο ανεβαίνουν στο ιερό τους βουνό πάνω από το Μπεράτι, το χιλιοτραγουδισμένο Τομόρε , τη δική τους αυθεντική, ιστορική επικράτεια. Το κάνουν εκεί χρόνια, επανασυγκροτώντας την κοινότητά τους και δεν έχουν ανάγκη από κανένα κράτος.
ΥΓ. Αν κάποιος θέλει να πάρει μια ιδέα της μπεκτασίδικης παράδοσης στην Ελλάδα, μπορεί να επισκεφτεί τον τεκέ των Ασπρογείων έξω από τα Φάρσαλα που είναι ο ιερότερος τόπος στην Ελλάδα για τους μυημένους. Πρόκειται για συγκλονιστικό τόπο λατρείας. Αν πάλι κάποιος επιθυμεί να ταξιδέψει ως τη Θράκη, ο προορισμός είναι τα ορεινά μπεκτασίδικα πομακοχώρια του Έβρου και της Ροδόπης.
Δημήτρης Χριστόπουλος
