Δικαίωμα στη στέγαση: η ευρωπαϊκή εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα

Η στέγαση είναι δικαίωμα, επικυρώνεται στις διεθνείς συμβάσεις, στην ΕΕ, στα συντάγματα των χωρών, αλλά στην πράξη παραβιάζεται.

Δικαίωμα που σηματοδοτεί κάτι πολύ περισσότερο από μία στέγη πάνω από το κεφάλι: είναι θεμέλιο της οικονομίας και της κοινωνίας, είναι κοινό αγαθό που πρέπει να προασπίζεται με κάθε κόστος. Η στεγαστική κρίση, ήδη σοβαρή, επιδεινώθηκε με την πανδημία – το «Μένουμε σπίτι» ίσχυε μόνο για όσους είχαν ήδη ένα αξιοπρεπές σπίτι.

Παρότι τη δεκαετία του 1980 το στεγαστικό ζήτημα είχε – θεωρητικά- επιλυθεί, στην πραγματικότητα παρατηρήθηκε έκρηξη του προβλήματος λόγω της αδιαφορίας των κυβερνήσεων.

Το δικαίωμα στην κοινωνική στέγαση ενισχύθηκε με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, καθώς προηγουμένως αυτό στηριζόταν μόνο μέσω δικαστηρίων. Το 2017, ενισχύθηκε περαιτέρω από τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Πυλώνα ο οποίος, στο Κεφάλαιο III, συμπεριλαμβάνει στέγαση, βοήθεια για τους αστέγους και προστασία έναντι της έξωσης, όπως και την πρόσβαση σε βασικές ποιοτικές υπηρεσίες (ύδρευση, αποχέτευση, ενέργεια, μεταφορές, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ψηφιακές επικοινωνίες).

Υπό την πίεση των κοινωνικών κινημάτων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 21/1/21, ενέκρινε ψήφισμα για την πρόσβαση σε αξιοπρεπή και προσιτή στέγαση για όλους το οποίο, αν και δεν είναι δεσμευτικό, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην ευρωπαϊκή πολιτική: η δημόσια στέγαση αποτελεί πλέον προτεραιότητα και η χρηματοδότησή της, που παλαιότερα θεωρούταν κρατική ενίσχυση –ο εχθρός, δηλαδή, του ελεύθερου ανταγωνισμού– είναι πλέον εφικτή. Το σπίτι θεωρείται πια υπηρεσία κοινής ωφέλειας και η αγορά ακινήτων τομέας δημόσιου ενδιαφέροντος, και όχι μόνο εμπορικού.

Η Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ, εν μέσω μιας δραματικής οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης, αντιμετώπισε το στεγαστικό ζήτημα με μέτρα προστασίας της πρώτης κατοικίας και με την παροχή επιδοτήσεων ενοικίασης για αδύναμα και μεσαία νοικοκυριά. Μέτρα έκτακτης κοινωνικής ανάγκης, αφού με εξαίρεση τον μοναδικό στεγαστικό φορέα ΟΕΚ – που καταργήθηκε το 2012, στο δεύτερο μνημόνιο – δεν υπήρχε πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής.

Οι συνθήκες παραμένουν ανησυχητικές: υψηλά επίπεδα ενεργειακής φτώχειας, αύξηση στις τιμές των κατοικιών τα τελευταία δύο χρόνια, παρακαταθήκη μη εξυπηρετούμενων δανείων της κρίσης μαζί με υψηλό ποσοστό νοικοκυριών που ξοδεύουν μέχρι και το 70% του διαθέσιμου εισοδήματός τους στη στέγαση. Η δεξιά κυβέρνηση φαίνεται να αγνοεί την έκταση του προβλήματος. Παραμελεί, και λόγω ιδεολογικών προκαταλήψεων, τη δυνατότητα χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), θέτοντας εκ νέου σε κίνδυνο πολλούς (μικροϊδιοκτήτες, ευάλωτες ομάδες κλπ.) και ανοίγοντας έτσι το δρόμο συσσώρευσης ακινήτων σε λίγα χέρια.

Σε όλη τη διάρκεια των λοκντάουν, η δέσμευση των κινημάτων, των σωματείων και των ενώσεων πολιτών στην Ευρώπη, ήταν ουσιαστικά μία: να αντισταθούν. Τα πρώτα αποτελέσματα ήρθαν από το μέτωπο «Μηδενικές Εξώσεις». Εξασφάλισαν κατευθυντήριες γραμμές από τον εισηγητή του ΟΗΕ για ένα παγκόσμιο μορατόριουμ εξώσεων, το οποίο εφαρμόστηκε στη συνέχεια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Ένα άλλο ανοιχτό μέτωπο αφορά τη χρηματοδότηση της δημόσιας στέγασης: το αίτημα δηλαδή για κοινωνικές κατοικίες ως η μοναδική λογική απάντηση στην αποτυχία της αγοράς. Τα κινήματα παρακολουθούν τώρα τις διάφορες ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις (ειδικά τα εθνικά σχέδια του ΤΑΑ) προκειμένου να προωθηθούν ουσιαστικές λύσεις στη στεγαστική κρίση.

«Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δίνει ώθηση στον αγώνα για μια διαρθρωτική λύση στο στεγαστικό πρόβλημα», λέει ο Cesare Ottolini, συντονιστής του International Alliance of Inhabitants (IAI), ενός διεθνούς δικτύου κατοίκων που αριθμεί περί τους εκατό κόμβους σε όλο τον κόσμο – πτυχή της γενικότερης ανάγκης αντιμετώπισης της κρίσης με δημόσιες παρεμβάσεις.

Οι στεγαστικές πολιτικές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της αλλαγής κατεύθυνσης των κοινωνιών μετά την κρίση του μοντέλου της αγοράς. Η ανεπάρκεια του κράτους σε αυτό τον τομέα απαιτεί επανεκκίνηση ενός ευρωπαϊκού μετώπου για τη στέγαση. Προτάσεις υπάρχουν, όπως και οι πόροι – εάν χρησιμοποιηθούν σωστά.

-Δημιουργία ενός δημόσιου φορέα κοινωνικής στέγασης στην Ελλάδα.

-Ανάκτηση και αυτοανάκτηση/κατάληψη εγκαταλελειμμένων ακινήτων (κρατικών και ιδιωτικών), προς ανάθεση σε συνεταιρισμούς και πολίτες για οικιστική και κοινωνική χρήση.

-Ρύθμιση και καθορισμός των τιμών ενοικίων, για προστασία ενοικιαστών και ιδιοκτητών. Υπάρχει ήδη σχετική ευρωπαϊκή δέσμευση.

-Προστασία της πρώτης κατοικίας από την χρηματιστικοποίηση της αγοράς.

-Ρύθμιση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, των πλατφορμών τουριστικών υπηρεσιών, όπως το Airbnb, προς όφελος του στεγαστικού ιστού των πόλεων, των ενοικιαστών και των μικροϊδιοκτητών (τα host, μια νέα κατηγορία που εκμεταλλεύεται από τον ψηφιακό καπιταλισμό).

-Ισότιμη πρόσβαση στη μελλοντική υποχρεωτική ενεργειακή αναβάθμιση. Υπάρχουν διάφορα θετικά παραδείγματα στην Ευρώπη (πχ maxibonus στην Ιταλία).

-Προσφορά επαρκούς στέγασης και πραγματική ένταξη άστεγων και μεταναστών που ζουν πλέον στα πεζοδρόμια της Αθήνας (για αυτούς το λοκντάουν σήμαινε «Μένουμε στο δρόμο, χωρίς νερό και χωρίς σαπούνι»!)

Η στεγαστική κρίση είναι και «κρίση της παρουσίας», η απώλεια της ταυτότητας. Αντιμέτωπος με ανεξέλεγκτα φαινόμενα όπως η πανδημία, σε επισφαλείς και ακαθόριστες συνθήκες, ο άνθρωπος καταφεύγει συχνά στην ατομική αλλά και συλλογική αυταπάτη ως εργαλείο αντίστασης.

Η Αριστερά, κομματική και κοινωνική, έχει την υποχρέωση να αποκαλύψει τους μηχανισμούς της κρίσης και να στηρίξει τη συλλογική, συνειδητή και κοινή δράση. Όπως εξηγούσε ο ανθρωπολόγος De Martino, το ψωμί, για παράδειγμα, δεν τρώγεται ποτέ μόνο του. Περιέχει πολλαπλές ανθρώπινες πολιτιστικές μνήμες, από την εφεύρεση της γεωργίας μέχρι τη δουλειά των αρτοποιών που το έφτιαξαν. Το νόημα του ψωμιού είναι αυτό το κοινοτικό έργο του χρησιμοποιήσιμου με όλες τις αντηχήσεις των ανθρώπινων προσπαθειών, αποφάσεων, δύσκολων επιλογών. Έτσι και με τη στέγαση. Αποτελεί έργο που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ανθρώπινη κοινότητα, και την επανενεργοποίησή της, μέσω ενός «προϊόντος» που κατασκευάζουμε μαζί, μέσα από ένα νικητήριο έργο με κοινούς αγώνες.

Η στέγαση στην Ελλάδα δεν είναι ακόμη δικαίωμα όλων: πρέπει να επιβεβαιωθεί και να υπερασπιστεί, συγκεκριμένα και συμβολικά. Κόμματα, κινήματα και τοπικές κοινωνίες, για ένα κοινό Σπίτι.

Πηγή: Η Εποχή