Κατά τους πρώτους μήνες του 2021, το ελληνόφωνο κομμάτι του Facebook ήρθε αντιμέτωπο, για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα, με τις παλινωδίες της πολιτικής διαχείρισης περιεχομένου (content moderation) των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ). Η περίπτωση που θα εξετάσουμε στο παρόν άρθρο αφορά την υπόθεση της απεργίας πείνας του κρατούμενου Δημήτρη Κουφοντίνα, με αφορμή την απόρριψη του αιτήματός του από τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής να μεταφερθεί στις φυλακές Κορυδαλλού, όπως αρχικά προβλεπόταν από τον νόμο που θεσμοθέτησε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Η απεργία πείνας διήρκησε 66 ημέρες (08/01/2021-14/03/2021), ενώ η ζωή του Κουφοντίνα έφτασε σε άμεσο κίνδυνο, αφού υπέστη νεφρική ανεπάρκεια (Associated Press, 2021).
Εν μέσω αυτής της εξαιρετικά τεταμένης κατάστασης, πολλοί Έλληνες άρχισαν να συζητούν για την υπόθεση στο Facebook (Εικόνα 2). Ωστόσο, δεν άργησαν να παρατηρήσουν κάτι περίεργο: Πολυάριθμοι λογαριασμοί είτε ανεστάλησαν προσωρινά είτε αφαιρέθηκε το περιεχόμενό τους έπειτα από αναρτήσεις για τις διαδηλώσεις που γίνονταν υπέρ του Κουφοντίνα ή σχετικές με το αίτημά του (αλλά όχι υπέρ των τρομοκρατικών του πράξεων).
Με βάση την περίπτωση Κουφοντίνα, λοιπόν, θα επιχειρήσουμε να καταδείξουμε, πώς οι στρατηγικές των μεγάλων ολιγοπωλιακών πλατφορμών τεχνολογίας (Σμυρναίος, 2018) μπορούν να επηρεάσουν μικρότερες ή αναδυόμενες αγορές, όπως αυτή της Ελλάδας, χωρίς να λαμβάνουν ιδιαίτερα υπόψη τις κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις. Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να συμβάλει στο πολυδαίδαλο ερώτημα του πώς κυβερνάται η σύγχρονη ψηφιακή δημόσια σφαίρα (Boeder, 2005), καθώς και να διερευνήσει τα πολιτικά διακυβεύματα των πολιτικών διαχείρισης περιεχομένου των πλατφορμών που, σε ορισμένες περιπτώσεις, αγγίζουν τη λογοκρισία (Gillespie, 2018).
Πώς λειτουργεί η διαχείριση περιεχομένου στο Facebook;
Το Facebook διαθέτει ομολογουμένως το μεγαλύτερο και πιο εξελιγμένο σύστημα διαχείρισης περιεχομένου σε σύγκριση με άλλα ΜΚΔ (Singh, 2019). Αυτό μπορεί να εξηγηθεί κυρίως λόγω της τεράστιας δημοτικότητάς του, καθώς εξακολουθεί να είναι το πολυπληθέστερο κοινωνικό δίκτυο με 2,8 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες (Statista, 2021). Είναι ακόλουθο, συνεπώς, με τόσους χρήστες στις πλατφόρμες τους, οι εταιρείες να έχουν καταφύγει σε τεχνολογικές λύσεις για την αστυνόμευση του περιεχομένου τους. Ως εκ τούτου, στηρίζονται ολοένα και περισσότερο σε αυτοματοποιημένες λύσεις αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) και Μηχανικής Εκμάθησης (ML). Ωστόσο, αυτές οι λύσεις έχουν συχνά ολέθριες συνέπειες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν υπάρξει περιπτώσεις διακρίσεων κατά ευάλωτων ομάδων.
Επιπλέον, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο κλάδος της διαχείρισης περιεχομένου αναμένεται να φθάσει τα 8,8 δισ. δολάρια το 2022, διπλασιάζοντας περίπου το συνολικό ποσό του 2020. Μιλάμε, συνεπώς, για μια παράλληλη βιομηχανία που αναπτύσσεται τάχιστα. Μάλιστα, το Facebook αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους αναθέτες συμβάσεων (outsourcers) διαχείρισης περιεχομένου. Παραδείγματος χάριν, η σύμβαση του Facebook με την πολυεθνική εταιρεία Accenture ανέρχεται σε τουλάχιστον 500 εκατ. δολάρια ετησίως, σύμφωνα με στοιχεία των NY Times (2021).
Επιπρόσθετα, χάρη σε πληροφοριοδότες και σχετικές έρευνες, γνωρίζουμε πλέον ότι το Facebook διαθέτει 40.000 αξιολογητές περιεχομένου παγκοσμίως (Newton, 2021), οι οποίοι χωρίζονται σε τρεις βαθμίδες: Οι αξιολογητές της 3ης βαθμίδας κάνουν το μεγαλύτερο κομμάτι της «βρώμικης» δουλειάς, όπως το να αξιολογούν τις αναφορές των χρηστών, ενώ συνήθως απασχολούνται από εργολάβους εκτός των ΗΠΑ, όπως π.χ. η πολυεθνική εταιρεία Teleperformance στην Ελλάδα (Παπαδόπουλος, 2019). Οι συντονιστές της 2ης βαθμίδας εποπτεύουν τους συντονιστές της 3ης και είναι υπεύθυνοι για την αξιολόγηση του «περιεχομένου με προτεραιότητα», ήτοι περιπτώσεων που είτε έχουν λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις είτε που η αρχική αξιολόγηση δεν μπόρεσε να βγάλει ετυμηγορία. Τέλος, οι συντονιστές της 1ης βαθμίδας είναι αυτοί που διαμορφώνουν τις πολιτικές του Facebook και εδρεύουν στα κεντρικά του γραφεία στη Σίλικον Βάλεϊ (Klonick, 2018, σσ. 1640–41).
Μολαταύτα, η πλατφόρμα δεν αποκαλύπτει πολλές πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τις αναφορές των χρηστών. Γνωρίζουμε ότι το αναφερόμενο περιεχόμενο ελέγχεται από αξιολογητές της 3ης βαθμίδας, αλλά παραμένει ασαφές το αν υπάρχουν συγκεκριμένες παραβιάσεις των όρων κοινότητας που έχουν προτεραιότητα έναντι άλλων ή αν υπάρχουν τύποι περιεχομένου που περιορίζονται έως ότου υπάρξει ετυμηγορία.
Η περίπτωση Κουφοντίνα και η διαχείριση περιεχομένου
Μελετώντας τις περιπτώσεις λογοκρισίας που έλαβαν μεγάλη διάσταση στα Μέσα και που αφορούσαν δημοσιογράφους ή φωτορεπόρτερ (Εικόνα 1), μπορούμε να πούμε τα εξής: Αρχικά, ο Κουφοντίνας είναι πράγματι στη μαύρη λίστα του Facebook ως επικίνδυνο άτομο -ενδεχομένως επειδή ο ίδιος και η 17 Νοέμβρη ήταν στη λίστα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ μέχρι το 2015 (US Department of State, 2021). Δεύτερον, δεδομένης της δημοφιλίας που απέκτησε η υπόθεση, είναι πιθανό ότι ορισμένοι χρήστες, είτε κατά μόνας είτε οργανωμένα, άρχισαν να αναφέρουν σχετικό περιεχόμενο και λογαριασμούς, «ενεργοποιώντας» τους αξιολογητές της 3ης βαθμίδας. Τρίτον, αυτοί οι αξιολογητές είδαν ότι ο Κουφοντίνας ήταν ένας τρομοκράτης που συμπεριλαμβανόταν στη μαύρη λίστα και επέβαλαν περιορισμούς χωρίς να εξετάσουν το πλαίσιο του περιεχομένου. Τέταρτον, καθώς οι λογαριασμοί που «επλήγησαν» ανήκαν σε δημοσιογράφους και, ως εκ τούτου, ήταν αρκετά δημοφιλείς όχι μόνο στο Facebook αλλά και σε άλλα Μέσα, οι περιορισμοί συγκέντρωσαν μεγάλη προσοχή με αποτέλεσμα την παρέμβαση των αξιολογητών της 2ης βαθμίδας.
Έπειτα, οι αξιολογητές της 2ης βαθμίδας επαλήθευσαν ότι δεν παραβιάστηκε καμία πολιτική και, σε συνεννόηση με το τμήμα Δημοσίων Σχέσεων, διέταξαν την αποκατάσταση του περιεχομένου (ένα μέρος του αποκαταστάθηκε αμέσως ή με καθυστέρηση, αλλά ένα άλλο μέρος δεν αποκαταστάθηκε ποτέ). Τέλος, η εταιρεία που έχει αναλάβει τις δημόσιες σχέσεις του Facebook στην Ελλάδα, η Hill+Knowlton, σε μια προσπάθεια μετριασμού της ζημιάς, εξέδωσε μια απολογητική ανακοίνωση μιλώντας γενικώς κι αορίστως για λάθη (Reporters United, 2021).
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με το LinkedIn, ο υπεύθυνος επικοινωνίας της ίδιας εταιρείας, κ. Λεωνίδας Μαρκαντωνάτος, είναι μέλος του κυβερνώντος κόμματος και κατέχει τη θέση του «Diaspora Affairs Lead for US and Canada» από τον Μάιο του 2020. Αυτό δεν αποτελεί απόδειξη κυβερνητικής παρέμβασης, αλλά εγείρει ζήτημα δεοντολογίας, ιδίως από τη στιγμή που η εταιρεία ενεργεί για λογαριασμό μίας τόσο σημαντικής πλατφόρμας.
Να θυμίσουμε, επίσης, πως η πρώτη δημόσια απάντηση του Facebook στην Αυγή για την εν λόγω περίπτωση, ήταν ότι δεν κατεβάζουν περιεχόμενο που «συζητάει ουδέτερα» την υπόθεση αλλά που εξυμνεί τον Κουφοντίνα (Αυγή, 2021), κάτι που τα δεδομένα απορρίπτουν τελείως. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα γιατί στοχοποιήθηκαν οι συγκεκριμένοι λογαριασμοί. Το πιθανότερο, όμως, είναι ότι υπήρξαν στοχευμένες αναφορές από κάποιους χρήστες. Επίσης, δεδομένου του στενού ενδιαφέροντος της ελληνικής κυβέρνησης για την υπόθεση αυτή, δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά ούτε και να αποδειχθεί, πολιτική παρέμβαση κατά συγκεκριμένου περιεχομένου ή/και λογαριασμών.
Επίλογος
Η συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης μας δείχνει ότι η διαχείριση περιεχομένου παραμένει εξαιρετικά προβληματική για τις μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Παρότι το Facebook έχει επενδύσει τους περισσότερους πόρους στο συγκεκριμένο κομμάτι, τα ποσά παραμένουν δραματικά χαμηλά σε σύγκριση με το τι απαιτείται. Αυτό δεν συμβαίνει λόγω έλλειψης πόρων, αλλά λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης, όπως δείχνουν τα αστρονομικά ποσά που δαπανώνται σε λόμπινγκ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Dr. Bank et al, 2021).
Τέλος, εντοπίσαμε ορισμένα ζητήματα που εγείρουν πολιτικά ερωτήματα σχετικά με τη σχέση των πλατφορμών με κρατικούς φορείς. Συνεπώς, οι παλινωδίες διαχείρισης περιεχομένου, η ελλιπής επένδυση πόρων, η ανυπαρξία εκπαιδευμένων αξιολογητών για μικρές ή αναπτυσσόμενες αγορές, καθώς και περιπτώσεις διαπλοκής πολιτικών και επαγγελματικών ρόλων όπως αυτή του κ. Μαρκαντωνάτου, δεν βοηθούν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης που είναι απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας.
Ενδεικτικές παραπομπές:
Associated Press (2021) ‘Greek militant on hunger strike suffers kidney failure’, PBS NewsHour. Διαθέσιμο στο: https://www.pbs.org/…/greek-militant-on-hunger-strike….
Avgi.gr (2021) ‘Απάντηση της Facebook στο avgi.gr / Γιατί αφαιρούνται αναρτήσεις για τον Δημήτρη Κουφοντίνα’, 26/02. Διαθέσιμο στο: https://www.avgi.gr/…/380532_giati-afairoyntai…
Boeder, P. (2005) ‘Habermas’ heritage: The future of the public sphere in the network society’, First Monday, 10(9).
Dr. Bank, M. et al. (2021) ‘The lobby network: Big Tech’s web of influence in the EU’, Corporate Europe Observatory and LobbyControl e.V. Διαθέσιμο στο: https://corporateeurope.org/…/The%20lobby%20network%20….
Gillespie, T. (2018) Custodians of the internet: platforms, content moderation, and the hidden decisions that shape social media. New Haven: Yale University Press.
Horwitz, J. (2021) ‘Facebook says its rules apply to all. Company documents reveal a secret elite that’s exempt.’, Wall Street Journal, 13/09. Διαθέσιμο στο: https://www.wsj.com/…/facebook-files-xcheck-zuckerberg….
Klonick, K. (2018) ‘The new governors: the people, rules, and processes governing online speech’, Harvard Law Review, 131, σελ. 73.
Newton, C. (2021) ‘Why these Facebook research scandals are different’, The Verge. Διαθέσιμο στο: https://www.theverge.com/…/facebook-research-scandals.
Παπαδόπουλος, Γ. (2019) ‘Στα άδυτα του Facebook στο Μοσχάτο’, Η Καθημερινή, 20/10, Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/…/sta-adyta-toy-facebook…/.
Reporters United (2021) ‘Υπόθεση Κουφοντίνα: Το Facebook τώρα λέει ότι «έκανε λάθος»’, Διαθέσιμο στο: https://www.reportersunited.gr/…/ypothesi-koyfontina…/.
Singh, S. (2019) ‘An analysis of how internet platforms are using artificial intelligence to moderate user-generated content’, New America: Open Technology Institute, σελ. 42. Διαθέσιμο στο: https://www.newamerica.org/…/everything-moderation…/.
Σμυρναίος, Ν. (2018) Το ολιγοπώλιο του διαδικτύου: Πώς οι Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft πήραν τον έλεγχο της ψηφιακής μας ζωής. Αθήνα: Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις & Advanced Media Institute.
Statista (2021) ‘Most used social media 2021’. Διαθέσιμο στο: https://www.statista.com/…/global-social-networks…/.
Satariano, Α. and Isaac, Μ. (2021) ‘The silent partner cleaning up Facebook for $500 million a year’, New York Times, 31/08. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/…/facebook-accenture-content….
US Department of State (2021) ‘Foreign Terrorist Organizations’, Διαθέσιμο στο: https://www.state.gov/foreign-terrorist-organizations/.
Ανάλυση του Χάρη Παπαευαγγέλου, Υπ. Διδάκτορα, JOLT ETN, LERASS, Université Toulouse 3 – Paul Sabatier – Το κείμενο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #5 – Κυβερνητικός λόγος & ΜΜΕ: Φάσεις & αντιφάσεις» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το ΕΝΑ
Πηγή: ena
