Οι 161 κυκλαδικές αρχαιότητες
Οι 161 κυκλαδικές αρχαιότητες δεν είναι ούτε «μαγικά αντικείμενα», ούτε διακοσμητικά για το σπίτι του κ. Στερν. Δημιουργήθηκαν από τους κατοίκους των Κυκλάδων της 3ης π.Χ. χιλιετίας ως πολύ σημαντικά για τους ίδιους. Δεν είναι τυχαίο ότι τους συνόδευαν στην τελευταία τους κατοικία, στον τάφο. Είναι μαρτυρίες σημαντικές ενός σπουδαίου πολιτισμού, του Πρωτοκυκλαδικού. Για αυτά τα αρχαία η κυβέρνησή μας υπέγραψε να ανήκουν σε ένα Ίδρυμα της Αμερικής και να παραμείνουν στη Ν. Υόρκη για 50 χρόνια. Κι όταν έρχονται στην Ελλάδα ως «δανεικά», δεν θα βρίσκονται στις Κυκλάδες, όπου γεννήθηκαν, αλλά στο ιδιωτικό Μουσείο Γουλανδρή στην Αθήνα, πλάι σε άλλα ευρήματα αρχαιοκαπηλίας.
Δεκαπέντε μέρες μετά την αποκάλυψη ότι το κυκλαδικό ειδώλιο 29 της Συλλογής Στερν υπήρχε στο αρχείο του καταδικασμένου για αρχαιοκαπηλία Becchina, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει βγάλει ούτε μια ανακοίνωση για το θέμα αυτό. Τηρεί ένοχη σιωπή -προφανώς γιατί δεν έχει τι να απαντήσει. Αντ’ αυτού, όμως, απαντάει ο κ. Στερν με δηλώσεις του στη Νew York Post!
Το «ξέπλυμα» από το υπουργείο Πολιτισμού
Ήταν υποχρέωση της Υπουργού να κάνει ό,τι μπορεί για να ελέγξει την προέλευση των 161 κυκλαδικών ευρημάτων και τη δυνατότητα κατάσχεσής τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Και επί 3 χρόνια που γνώριζε την ύπαρξη της Συλλογής, όχι απλώς δεν το έκανε, αλλά διαπραγματευόταν μια συμφωνία, που όπως μαθαίνουμε από το δημοσίευμα της αμερικάνικης εφημερίδας, έγινε απευθείας με τον πολυεκατομμυριούχο συλλέκτη. Και μάλιστα με στόχο –όπως ο ίδιος ανέφερε- να βρίσκεται η συλλογή στη Ν. Υόρκη ώστε να μπορούν να τη βλέπουν τα εγγόνια του! Βέβαια, τα εγγόνια του πολυεκατομμυριούχου κ. Στερν έχουν την οικονομική δυνατότητα να έρχονται και κάθε βδομάδα στην Ελλάδα για να βλέπουν την Συλλογή, αν είχε ακολουθηθεί η νόμιμη διαδικασία, ώστε αυτή να εκτεθεί στη Νάξο. Αντιθέτως, ελάχιστοι Έλληνες πολίτες έχουν την δυνατότητα να ταξιδέψουν στη Ν. Υόρκη για να δουν την Συλλογή που θα εκτίθεται εκεί μέχρι το 2073!
Αφού λοιπόν δεν απαντά το Υπουργείο στις τεκμηριωμένες καταγγελίες, με περισσό θράσος βγήκε να απαντήσει ο ίδιος ο κ. Στερν. Και τι μας είπε; Ότι δεν γνωρίζει τον Becchina και ότι δεν έχει αγοράσει ποτέ από τον Becchina. Μα δεν είπε κανείς ότι αγόρασε απευθείας από τον Becchina, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι διαδρομές των αρχαιοκαπηλικών ευρημάτων είναι πολυδαίδαλες προκειμένου να φτάσουν “ξεπλυμένα” από τον αρχικό λαθρανασκαφέα να κοσμούν τα τραπεζάκια της καλής κοινωνίας.
Η συλλογή Στερν
Όπως έχει αποκαλύψει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ο κ. Στερν αγόραζε αρχαιότητες από τον επίσης καταδικασμένο για αρχαιοκαπηλία Symes, ο οποίος διακινούσε τις αρχαιότητες που του προμήθευε ο Becchina. Το όνομα Symes δεν τολμά να το πει ο κ. Στερν. Ούτε βέβαια η Υπουργός Πολιτισμού το είπε στην ελληνική Βουλή. Ξέρουν πολύ καλά και οι δύο σε ποια κυκλώματα ήταν μπλεγμένος.
Ισχυρίζεται ο κ. Στερν ότι τα ειδώλια της συλλογής του δεν είναι προϊόντα λεηλασίας. Και τότε πώς βρέθηκαν από τις Κυκλάδες στη Ν. Υόρκη; Μόνα τους μπήκαν στο αεροπλάνο και πήγαν στις ΗΠΑ; Πού είναι οι άδειες νόμιμης εξαγωγής τους από την Ελλάδα; Δεν υπάρχουν. Αφού είναι τόσο σίγουροι ο κ. Στερν και η κ. Μενδώνη για τη νομιμότητα απόκτησης των αντικειμένων, γιατί δεν δίνουν τα παραστατικά προέλευσης και αγοράς τους στους αρμόδιους Εισαγγελείς και στις υπηρεσίες του Υπουργείου για να τα ελέγξουν; Απλό ειναι να αποδείξει ο κ. Στερν ότι “τα απέκτησε νόμιμα”, όπως ισχυρίζεται. Ας δώσει τα παραστατικά για να ελεγχθούν. Γιατί έπρεπε να οδηγηθούν σε μια τόσο περίπλοκη συμφωνία, που περνάει και μέσα από τον φορολογικό παράδεισο του Ντέλαγουερ, ώστε να “νομιμοποιηθεί” η προέλευση της Συλλογής; Αυτό και μόνο είναι απόδειξη ενοχής.
Υπάρχουν όμως κι άλλες αποδείξεις. Πριν λίγες μέρες ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων καταθέσαμε στην Εισαγγελέα που είναι αρμόδια για θέματα αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα όσα στοιχεία καταφέραμε να συλλέξουμε ως τώρα. Σύμφωνα με αυτά, τουλάχιστον πέντε ειδώλια της συλλογής Στερν προέρχονται από την Κέρο, το νησί στο οποίο έχουν γίνει επανειλημμένες λαθρανασκαφές από την δεκαετία του 1960 μέχρι πρόσφατα. Η μισή Ελλάδα έχει δει το ντοκιμαντέρ “Το αίνιγμα της Κέρου” στην ΕΡΤ κι έχουν ακούσει για τα “κουκλάκια” (έτσι έλεγαν οι ντόπιοι τα κυκλαδικά ειδώλια) και αυτούς που πήγαιναν να τα πάρουν και να τα βγάλουν λαθραία από τη χώρα. Από εκεί “πλούτισαν” τις συλλογές τους διάφοροι συλλέκτες, μεταξύ αυτών και ο κ. Στερν.
Προσπαθούμε εμείς να κάνουμε την έρευνα που απαγορεύει η κ. Μενδώνη, χωρίς βέβαια να έχουμε ως Σύλλογοι στη διάθεσή μας τα στοιχεία που θα μπορούσε να έχει το Υπουργείο, μέσα από τη συνεργασία με τις διωκτικές αρχές του εξωτερικού και συγκεκριμένα τον Εισαγγελέα της Ν. Υόρκης που έχει μεγάλη εμπειρία σε θέματα αρχαιοκαπηλίας και επαναπατρισμών. Ακόμη κι έτσι όμως, μέχρι στιγμής βρίσκουμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Μεταξύ αυτών ότι η Συλλογή αυτή καθόλου “άγνωστη” δεν ήταν, όπως ισχυρίστηκε η Υπουργός, ούτε ήταν τόσο δύσκολο να αποδοθούν τα αντικείμενα σε συγκεκριμένους τόπους λαθρανασκαφών. Όσα στοιχεία βρίσκουμε, θα τα πηγαίνουμε στον Εισαγγελέα και σε κάθε αρμόδια αρχή, μέχρις ότου καταφέρουμε να ακυρωθεί η κατάπτυστη συμφωνία εκπατρισμού των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων.”
Ο κ. Στερν στην New York Post πανηγυρίζει γιατί θεωρεί ότι αυτή η συμφωνία μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλους συλλέκτες για να ξεπλύνουν τις δικές τους συλλογές αρχαιοτήτων χαρίζοντάς τις στο ίδιο Ινστιτούτο. Το Ινστιτούτο στο οποίο συνιδρυτής και μέλος της Διοίκησης είναι τόσο ο γιος του κ. Στερν, όσο και ο γενικός Διευθυντής των επιχειρήσεών του. Το Ινστιτούτο αυτό τι θα κάνει; Θα ξεπλένει αρχαιοκαπηλικές συλλογές με τη συναίνεση της κυβέρνησης και θα τις εκθέτει σε Μουσεία του εξωτερικού, με το αζημίωτο. Στον φορολογικό παράδεισο του Ντέλαγουερ, τα χρήματα που θα μπουν σε αυτό το Ινστιτούτο ή θα βγουν για να δοθούν σε διάφορους από αυτό το Ινστιτούτο, δεν θα τα ελέγξει ποτέ κανείς.
Υπόλογοι Μητσοτάκης – Μενδώνη
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η Λίνα Μενδώνη είναι υπόλογοι γιατί στην πραγματικότητα έχουν συναινέσει σε μια τεράστια μπίζνα που θα στηθεί το επόμενο χρονικό διάστημα από συλλέκτες του εξωτερικού ή από αρχαιοπώλες του εξωτερικού, που έχουν στην κατοχή τους παράνομα αρχαιότητες και δεν μπορούν να τις εμφανίσουν στην αγορά γιατί θα τους κατασχεθούν από τον Εισαγγελέα. Το ίδρυμα αυτό θα λειτουργήσει ως τόπος ξεπλύματος των αρχαιοτήτων αυτών και τρόπος “ενοικίασης” των αρχαιοτήτων σε μουσεία του εξωτερικού, τα οποία επίσης έχουν βρεθεί στη δυσχερή κατάσταση να μη μπορούν εύκολα να κάνουν καινούριες εκθέσεις γιατί έχουν στενέψει τα περιθώρια καθώς έχουν αυστηροποιηθεί τα μέτρα ενάντια στην αρχαιοκαπηλία διεθνώς και με τις διμερείς συμβάσεις που υπάρχουν μεταξύ χωρών, οι Εισαγγελείς πλεον και στο εξωτερικό κατάσχουν ελληνικά αντικείμενα.
Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης είναι πολύ χαρακτηριστική περίπτωση. Έξι κατασχέσεις το χρόνο κατά μέσο όρο κάνει ο Εισαγγελέας της Ν. Υόρκης από εκθέματα του Μητροπολιτικού Μουσείου, τα οποία βρίσκονται στις προθήκες του αλλά αποδεικνύεται ότι έχουν παράνομη προέλευση από διάφορες χώρες. Αυτό ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για το Μητροπολιτικό Μουσείο, ενώ παρόμοιο πλήγμα έχουν δεχτεί το Μουσείο του Άμπου Ντάμπι, το Μουσείο Γκετί και όλα τα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού που ανανέωναν τις συλλογές τους με deal που έκαναν με αρχαιοκάπηλους. Οι τρόπου που έβρισκαν για να νομιμοποιήσουν τα ευρήματα πριν, η αλήθεια είναι -και τη γνωρίζουμε όλοι οι αρχαιολόγοι- ότι γίνονταν deal με αρχαιοκάπηλους. Αυτό το πράγμα ευτυχώς έχει δυσκολέψει πολύ και έχει εμποδίσει τα Μουσεία του εξωτερικού στο να ανανεώνουν τις συλλογές τους. Το κίνημα αποαποικιοποίησης των Μουσείων που κερδίζει έδαφος στους ειδικούς των Μουσείων και στη μουσειολογική κοινότητα, επίσης έχει δημιουργήσει εμπόδια στα μουσεία του εξωτερικού και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης.
Κι έρχεται τώρα η ελληνική κυβέρνηση να βάλει τη βούλα της στην ίδρυση ενός Ινστιτούτου από την οικογένεια Στερν και την οικογένεια Γουλανδρή, στο Ντέλαγουερ, που μοναδικό σκοπό έχει να ξεπλένει αρχαιότητες και να ενοικιάζει εκθέσεις σε Μουσεία του εξωτερικού για να μπορέσουν να συνεχίσουν το έργο τους, δηλαδή να προβάλλουν αρχαιοκαπηλικές αρχαιότητες, με τη βούλα όμως της Ελλάδας, για να μη μπορεί ο Εισαγγελέας της Ν. Υόρκης να τις κατάσχει! Αν σκεφτούμε δε τον τζίρο της διεθνούς αγοράς έργων αρχαίας τέχνης, του λαθρεμπορίου δηλαδή, τότε καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για μια συμφωνία που στην πραγματικότητα από πίσω της κρύβει εκατομμύρια δολάρια.
Στην ίδια συμφωνία προβλέπεται και η «ανταλλαγή» ευρημάτων: ανά πενταετία15 εκθέματα θα έρχονται από τη Ν. Υόρκη για να εκτεθούν στην Αθήνα, στο Μουσείο Γουλανδρή, και σε αντάλλαγμα εμείς θα στέλνουμε “ισάριθμες και ισάξιες αρχαιότητες”, από ελληνικά μουσεία: αυτό προβλέπει η συμφωνία για ατ επόμενα 50 χρόνια.
Πολλοί λένε ότι αυτή η συμφωνία που δέχεται οι αρχαιότητες να εκτίθενται για 50 χρόνια στη Ν. Υόρκη έρχεται σε αντιπαράθεση με αυτά που διεκδικεί η ελληνική κυβέρνηση για τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν είμαι σίγουρη αν αυτό είναι ακριβές, γιατί δεν πιστεύω πια ότι η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να συνεχίσει τον αγώνα που κανει η Ελλάδα απο την εποχή της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη, για την επιστροφή στο γενέθλιο τόπο τους και στο μνημείο στο οποίο ανήκουν, των γλυπτών του Παρθενώνα. Εδώ και 3 χρόνια η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου προβάλλει την “ανταλλαγή” -και μάλιστα την ανταλλαγής ένα προς ένα- και τον «δανεισμό» για τον οποίο είχε μιλήσει ο Πρωθυπουργός ήδη από το καλοκαίρι του 2019. Πλέον οι ξένες εφημερίδες γράφουν για “ανταλλαγή αρχαιοτήτων” και μάλιστα για ανταλλαγή των γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, με πολύ σημαντικά εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας.
Σήμερα η ελληνική κυβέρνηση εμφανιζεται έτοιμη να πακετάρει το μισό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και να το στείλει στο Βρετανικό Μουσείο, προκειμένου να φέρει δανεικές πέντε μετόπες που να εκτεθούν στο Μουσείο Ακρόπολης -αρκεί αυτό να γίνει μέσα στον προεκλογικό χρόνο. Είναι έτοιμοι ακόμη και να πουν ότι το Βρετανικό Μουσείο μαζί με το Μουσείο της Ακρόπολης θα συστήσου έναν νέο κοινό οργανισμό, στον οποίο θα ανήκουν τα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία θα κάνουν ταξιδάκι Λονδίνο-Αθήνα κάθε τέσσερα χρόνια με αντάλλαγμα άλλα ευρήματα όπως ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου, ο Ηνίοχος των Δελφών, η χρυσή προσωπίδα από τις Μυκήνες, κυκλαδικά ειδώλια από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και πάει λέγοντας.
Αυτό είναι κάτι πάρα πολύ σοβαρό. Είναι σαν να αποδεχόμαστε ουσιαστικά την κυριότητα των Βρετανών και να τους δίνουμε ομήρους. Είναι σαν να αποδεχόμαστε ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να ευοδωθεί το αίτημα για επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Είναι σαν να παραιτούμαστε από το αίτημα του επαναπατρισμού, και μάλιστα σε μια συγκυρία που αυτό το αίτημα χρόνο με το χρόνο κερδίζει έδαφος, τόσο στη βρετανική κοινωνία, όσο και στους ειδικούς περί των μουσείων που πιέζουν πια το Βρετανικό Μουσείο να σταματήσει την πολιτική της άρνησης σε ένα τόσο σημαντικό θέμα, που δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά αφορά το κορυφαίο μνημείο της UNESCO, τον Παρθενώνα.
Η συμφωνία για τη συλλογή Στερν αποτελεί ένα πρόκριμα για να αποδείξει η κυβέρνησή μας και στους Βρετανούς ότι είναι έτοιμη για κάθε deal, ακόμη και για deal που θα προσβάλλουν όχι μόνο τη νοημοσύνη της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και το απαράγραπτο δικαίωμά της στην πολιτιστική της κληρονομιά.
Δέσποινα Κουτσούμπα
