Η bell hooks (συγγραφικό όνομα της Γκλόρια Γούοτκινς, κατ’ επιλογήν της γραμμένο με μικρούς χαρακτήρες ώστε να υπογραμμίζει τη σημασία των ιδεών ενός έργου έναντι του ονόματος της συγγραφέως του), με ένα μωσαϊκό επιρροών που περιλαμβάνει από θεωρητικούς του φεμινισμού της κατάργησης και της κριτικής παιδαγωγικής των καταπιεσμένων μέχρι τη θεολογία της απελευθέρωσης και τη βουδιστική πνευματική διδασκαλία, υπήρξε μία από τις επιδραστικότερες φεμινίστριες θεωρητικούς, με πολυσχιδές έργο γύρω από τη φυλή, την κοινωνική τάξη, το φύλο, την τέχνη, την ιστορία, τη σεξουαλικότητα, τα ΜΜΕ, αλλά και ζητήματα κουλτούρας.
Μαύρη φεμινίστρια, πρωτοπόρος της διαθεματικότητας, αριστερή, αφοσιωμένη στη ριζοσπαστική κριτική θεωρία, κουίρ, ένα κράμα χριστιανοβουδισμού (πλευρά της που σταθερά αποσιωπάται στους κύκλους της ριζοσπαστικής διανόησης και του φεμινιστικού ακτιβισμού), αποτελεί ένα ιδιαίτερο υπόδειγμα της γυναικείας γραφής (écriture féminine) με τον τρόπο που περιεγράφηκε από την Ελέν Σιξού, την Λις Ιριγκαρέ και άλλες, μια γραφή δηλαδή που τοποθετεί την εμπειρία πάνω από τη γλώσσα και προκρίνει το μη γραμμικό, κυκλικό είδος συγγραφής.
Οι συμβολές της γύρω από την αγάπη έχουν αφήσει απελευθερωτικό, σχεδόν θεραπευτικό αποτύπωμα. Τοποθέτησε την αγάπη στην καρδιά του πολιτικού, λογίζοντάς την ως «μια πράξη αλλά και ένα συμμετοχικό συν-αίσθημα. Είτε εμπλεκόμαστε σε μια διαδικασία αγάπης του εαυτού, είτε αγαπάμε τους άλλους, πρέπει να κινηθούμε πέρα από τη σφαίρα του συναισθήματος για να πραγματώσουμε την αγάπη». Αυτός είναι πάντα ο οδοδείκτης για να μη δούμε ποτέ τη hooks ως αυτό που η μέινστριμ κουλτούρα θέλει να την βλέπει, ως μια σύμβουλο αυτοβοήθειας και ψυχικής υγείας, παρόλο που το «Όλα για την αγάπη» βρίθει, πράγματι, τέτοιων αναφορών.
Ένας κόσμος, αντίπαλο δέος στον καπιταλισμό
Στο έργο της που αριθμεί πάνω από τριάντα βιβλία από το 1981 ως το 2018, το «Όλα για την αγάπη», γραμμένο το 2000, επανήλθε στο προσκήνιο την περίοδο του κινήματος Black lives matter. Για όσους/ες γνωρίζουν την Τέχνη της Αγάπης του Έριχ Φρομ, αυτό το μανιφέστο της αγάπης ως πράξη, είναι προφανείς οι επιρροές του στη σκέψη της hooks. Προσωπικά, θα έλεγα πως η hooks χτίζει απολύτως πάνω στη σύλληψη του Φρομ, της οποίας ένα κρίσιμο στοιχείο είναι η κατακρήμνιση της ψευδαίσθησης πως η αγάπη για να είναι αληθινή και τέλεια πρέπει να έρχεται αβίαστα, αυθόρμητα, φυσικά, και πως δεν δύναται να περιλαμβάνει πόνο, αγωνία και τελικά επερώτηση του ίδιου του εαυτού μας. Το «Όλα για την αγάπη» συνιστά έναν οδηγό που εμπνέεται από την ηθική της αγάπης, και ο οποίος μας αποκαλύπτει τα στοιχεία στα οποία συνίσταται η πρακτική τέχνη της αγάπης. Η hooks δείχνει την απόλυτη απουσία αγάπης από την ηθική του κόσμου μας, εκκινώντας από την οικογένεια και τις πολλαπλές δυσλειτουργίες της, και καταλήγοντας στον καπιταλισμό και τον άνθρωπο που έχει δημιουργήσει, κάνοντας προφανές το γιατί οι άνθρωποι δεν γνωρίζουμε πώς να αγαπάμε αλλά και δεν αναγνωρίζουμε καν την αγάπη. Η αγάπη είναι μια απόφαση και μια πράξη της βούλησης. Στο «Όλα για την αγάπη» οι ψευδαισθήσεις πως η αγάπη απλά «εμφανίζεται» χωρίς να ξέρεις το πώς και το γιατί διαλύονται, για να πάρει τη θέση τους μια βιώσιμη σύλληψη της αγάπης η οποία και μπορεί να οριστεί, και μπορείς να την επιλέξεις, και μπορείς να την κάνεις πράξη. Η αγάπη είναι στον έλεγχό μας, δεν είναι κομμάτι κανενός μυστηρίου ή δυνάμεων πέρα κι έξω από μας.
Η απόφαση των ανθρώπων να ζήσουν με μια ηθική της αγάπης απαιτεί μια συνολική πολιτισμική μεταστροφή που θα συγκρουστεί με την ηθική της απληστίας, του ατομικισμού, του ναρκισσισμού και της κυριαρχίας του σύγχρονου κόσμου μας. Η επιλογή μας να απεκδυθούμε τη βούληση για εξουσία είναι η πρώτη προϋπόθεση για να εξασκήσουμε την αγάπη. Στη σκέψη της hooks, η αγάπη δεν είναι μια πλευρά της ατομικής και ιδιωτικής μας ζωής, αλλά ένα συλλογικό αίτημα της ανθρωπότητας που έχει μετασχηματιστική ισχύ. Η κοινωνιολογική επισκόπηση του ελλείμματος αγάπης, στην οποία προχωρά η hooks, καταδεικνύει πως η αγάπη πρέπει να κοινωνικοποιηθεί και να πολιτικοποιηθεί προκειμένου να γίνει ο πυρήνας των σύγχρονων χειραφετητικών και απελευθερωτικών προσδοκιών. Αυτό το στοιχείο είναι που αποκλείει τον χαρακτηρισμό του «Όλα για την αγάπη» ως ένα love coaching εγχειρίδιο. Η ηθική της αγάπης είναι το βασικό συστατικό ενός κόσμου-αντίπαλο δέος στον κόσμο του καπιταλισμού, της πατριαρχίας, των πολέμων, της καταστροφής του περιβάλλοντος.
Σκέψη έντονα υπαρξιστική
Η αγάπη ως πρακτική, ατομική και συλλογική (κοινοτιστική), είναι μια καθημερινή εξάσκηση υψηλών απαιτήσεων. Η τέλεια αγάπη θέλει χρόνο, δέσμευση, αφοσίωση. Οι άνθρωποι υπαναχωρούμε εύκολα στις δυσκολίες φοβούμενοι τον πόνο και τη ματαίωση. Υπαναχωρούμε όταν ο άλλος, τον οποίο αντιμετωπίζουμε σαν κάποιον που ήρθε να «μας φτιάξει τη ζωή» ή «να μας σώσει», δεν ικανοποιεί τις προσωπικές ανάγκες μας. Αυτή η «συνεταιριστική» αντίληψη της αγάπης, όπως την περιγράφει ο Φρομ, δεν έχει σχέση με την ηθική της αγάπης, καθώς εκκινεί από μια γνήσια εγωιστική και καταναλωτική θέση. Η αγάπη είναι η επιλογή να αδειάσεις το εγώ από τον εαυτό σου τόσο ώστε να χωρέσει όσο πιο πολύ μπορεί ο άλλος. Το σημείο αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εποχή της ανάδυσης ενός τύπου φεμινισμού που η συσσωρευμένη του οργή και δίψα για δικαιοσύνη προσανατολίζει τις γυναίκες και τις θηλυκότητες σε μια ιδέα της αγάπης όπου σημασία έχει να ακούς πρώτα τον εαυτό σου και να ικανοποιείς τις ανάγκες σου, όπου ο πόνος, η ματαίωση και οι σχεσιακές παλινδρομήσεις γίνονται αμέσως ύποπτες κακοποιητικών και τοξικών σχέσεων.
Η απόφαση για κένωση, όπως τη βάζει η hooks, είναι προϋπόθεση μιας πρακτικής της αγάπης που αναπτύσσει πνευματικά τον έναν και τον άλλο. Η σκέψη της hooks είναι πλούσια σε πνευματικές αναφορές, στη σημασία της πνευματικότητας για τη ζωή του ανθρώπου και την ολοκλήρωσή του, και αδιαμφισβήτητα η σύλληψή της για την αγάπη είναι απολύτως χριστιανική. Αυτή η πλευρά της σκέψης της είναι πυρηνική και καθοριστική για τις κοινωνικές και πολιτικές απολήξεις των ιδεών της, γι’ αυτό και οφείλουμε να δεχτούμε το έργο της δίχως να διαγράφουμε τις θρησκευτικές επιρροές του. Η αγάπη της hooks έχει μια ολοποιητική λειτουργία για την ανθρωπότητα, την οποία αντιλαμβάνεται στην οικουμενικότητα και την ενότητά της και την οποία βλέπει να κινείται διαρκώς προς την αναζήτηση της αγάπης παρά την άγνοια που έχει γι’ αυτήν. Η σκέψη της είναι έντονα υπαρξιστική: «δεν υπάρχει άλλος έρωτας από αυτόν που οικοδομείται, που πραγματώνεται, δεν υπάρχει δυνατότητα έρωτα παρά μόνο αυτή που εκδηλώνεται σ’ έναν έρωτα», γράφει ο Σαρτρ και η hooks, με τη σειρά της, μας εξηγεί βήμα βήμα αυτή την πραγμάτωση.
Η Αγγελίνα Γιαννοπούλου είναι πολιτική επιστήμονας.
