Οι πληγές είναι στην πλειονότητά τους σιωπηλές, όταν όμως μιλούν, οι φωνές τους προκαλούν τρόμο… «Θέλεις να σου διηγηθώ», λέει η κάθε πληγή στη δική της ξένη και αποτρόπαιη γλώσσα, «στην πραγματικότητα, θέλεις να καταλάβεις κάτι που δεν έχεις ακούσει, κάτι το οποίο δεν είσαι ακόμη έτοιμος να ακούσεις». Τι μπορούν να αφηγηθούν οι λέξεις;
Τρόμο, καταστροφή, απώλεια… Η μήνις των χθόνιων τελλουρικών Θεών. Η ολοσχερής καταστροφή του κόσμου, όλων όσων θεωρούσατε ότι είναι ο κόσμος, σε διάστημα ολίγων μόλις λεπτών. Ή αυτή η ατελείωτη ενοχή, επειδή βρίσκεσαι σε ασφαλή απόσταση, επειδή γλίτωσες παρά τρίχα. Και μια εξουθενωτική αδυναμία, η επιθυμία να αρπάξεις ένα φτυάρι κι έναν κασμά και να τρέξεις προς τα πιο κοντινά ερείπια, αλλά όπως συμβαίνει στους εφιάλτες, να είναι αδύνατο, εντελώς αδύνατο να φτάσεις ως εκεί.
Δεν έχουμε παρά μονό τις λέξεις, οι οποίες, μέσα σε έναν εντελώς διαλυμένο κόσμο, απευθύνονται σ’ έναν έναστρο ουρανό…
Made in Turkey
Δευτέρα, προς το μεσημέρι. Από ένα τηλεφώνημα μαθαίνω για τον πρώτο σεισμό. Βρίσκομαι μακριά, στην εξορία. Έχω μια φίλη στο Μαράς, στην επαρχία του Ελμπιστάν, όμως διστάζω να την καλέσω. Το νέο του δεύτερου σεισμού πέφτει σαν βόμβα στο ίντερνετ… Έχοντας ζήσει τον σεισμό του Μαρμαρά, αισθάνομαι πως ο διπλός αυτός σεισμός είναι ο πιο φρικτός που έχουμε δει ποτέ.
«Ο ξάδερφος μου είναι κάτω από τα ερείπια μαζί με την οικογένεια του. Περιμένουμε να έρθει βοήθεια».
«Έξι μέλη της οικογένειάς μου έχουν εξαφανιστεί».
«Οι δρόμοι είναι κλειστοί, δεν φτάνει καμία βοήθεια».
«Θάψαμε τις σορούς οκτώ κοντινών μας ανθρώπων».
«Δεν έχω νέα από κανέναν».
Ανταλλάσσουμε λακωνικές κουβέντες, με ψυχρές φωνές.
Πρέπει να συνεχίσουμε με την ίδια ψυχραιμία: αυτή η καταστροφή, όπως όλες οι προηγούμενες, προκλήθηκε από ανθρώπινο χέρι. Δεν μπορεί να περιγράφεται ως «φυσική καταστροφή», δεν μπορεί να αποπολιτικοποιείται. Στις ισοπεδωμένες πόλεις, οι ομαδικοί τάφοι, οι νεκροφόρες που γυρίζουν μέσα σε άθλιους δρόμους, φέρουν ως σήμα κατατεθέν, την ίδια κατακόκκινη ετικέτα: «Made in Turkey».
Εμείς, ο καθένας από μας, είμαστε στατιστική. Εγώ παραδείγματος χάριν, είμαι ένα από τα δεκατρία εκατομμύρια άτομα που «επλήγησαν» από τον σεισμό του Μαρμαρά (στοιχεία του 1999: 20.000 νεκροί, 130.000 κτίρια που υπέστησαν καταστροφές· τωρινά στοιχεία: τουλάχιστον δύο, ίσως και τρείς φορές μεγαλύτεροι αριθμοί). Ξύπνησα από τις κραυγές των παπαγαλίνων μου, το κλουβί τους χτυπούσε πάνω στον έναν τοίχο κι έπειτα στον άλλο. Έβγαλα μία μόνο μικρή κραυγή. Το ρεύμα κόπηκε. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ορισμένοι ξυπόλητοι, τριγυρνούν σαν φαντάσματα μέσα στην πόλη που βυθίστηκε στο σκοτάδι… Μαθαίνουμε το επίκεντρο του σεισμού από το ραδιόφωνο ενός ταξί, γύρω από το οποίο έχουμε στριμωχτεί. Η ανάσα μιας στιγμής μετατράπηκε σε οδύνη, φόβο κι ενοχή και, είκοσι τέσσερα χρόνια αργότερα, ζώντας στην εξορία, αυτή η ανάσα μετατρέπεται σ’ ένα βαθύ αίσθημα αδυναμίας.
Μια από τις παπαγαλίνες πέθανε, η άλλη επέζησε.
Όταν έφτασε ο σεισμός που οι πάντες ανέμεναν
Η Τουρκία θυμήθηκε ότι είναι μια σεισμογενής χώρα, το 1999, με δύο σεισμούς (στο Μαρμαρά και στο Ντουζτζέ) στους οποίους έχασαν τη ζωή τους είκοσι πέντε χιλιάδες άνθρωποι. Οι ρωγμές μελετήθηκαν, οι κανόνες δόμησης αναθεωρήθηκαν, προσδιορίστηκαν σημεία συγκέντρωσης, εξετράφησαν σκυλιά διασώστες. Το τίμημα που χρειάστηκε να πληρωθεί για την κλοπή του σίδερου από τα μπετά και τις κομμένες κολώνες, εμπεδώθηκε καλά. Κάθε τούρκος πολίτης σχολικής ηλικίας έμαθε πώς πρέπει να αντιδράσει σε περίπτωση νέου σεισμού. Ετοιμάσαμε τις σφυρίχτρες και τα αντισεισμικά μας σακίδια και γίναμε όλοι ερασιτέχνες σεισμολόγοι, ακριβώς όπως κατά την πανδημία του Covid είχαμε όλοι γίνει ερασιτέχνες λοιμοξιολόγοι. Είχε μάλιστα προβλεφθεί αντισεισμική άσκηση για σεισμική δόνηση με επίκεντρο το Μαράς! Όταν ο σεισμός που οι πάντες ανέμεναν έφτασε, συνειδητοποιήσαμε ξαφνικά ότι τα κτίρια είχαν φθαρεί ακόμα περισσότερο τα τελευταία χρόνια, οι νέοι κανόνες είχαν μπει στο συρτάρι, και τα μέτρα πρόληψης είχαν μείνει στα λόγια.
Η θεία μου δεν μού μίλησε ποτέ για τις μέρες που πέρασε ανάμεσα στα ερείπια. Το πιθανότερο είναι πως δεν θυμόταν πώς είχε βγει από το μοναδικό κτίριο που έμεινε όρθιο, από καθαρή τύχη, ενός ισοπεδωμένου τετραγώνου. «Όλοι μου οι φίλοι έχουν πεθάνει», έλεγε. «Μυρίζει παντού πτώμα σε αποσύνθεση». Η ίδια μέρος της στατιστικής των επιζώντων, δεν επέζησε μιας χειρουργικής επέμβασης ρουτίνας, στην οποία υποβλήθηκε λίγο αργότερα.
Πώς να εμπιστευτούμε;
Στη δεκαετία του ’70, λίγα χρόνια αφότου το Μαράς έλαβε τον τίτλο του «Καχραμάν» (Ήρωας) κι έγινε Καχραμανμαράς, σημειώθηκε μια φρικαλέα σφαγή Αλεβιτών. (Για τις πόλεις, τα ονόματά τους, τους τίτλοι τους, όπως «Βετεράνος», «Ήρωας» και «Ένδοξος», θα μπορούσε να γραφτεί ολόκληρο άρθρο). Η φίλη μου από το Ελμπιστάν επέζησε της σφαγής στα τέσσερά της χρόνια, τα κόκκαλα όμως του ξαδέρφου του βρέθηκαν μέσα σ’ ένα καζάνι. Το Μαράς, του οποίου το όνομα πιθανότατα προέρχεται από τη χεττιτική, ανάγεται στον 11ο αιώνα π.Χ. Αυτή η σημαντική πόλη του βασιλείου των Αρμενίων της Κιλικίας, η οποία αποκαλείτο «Γερμανικία» κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, υπέστη πλήθος καταστροφών και πολέμων. Το 1114 καταστράφηκε από έναν ισχυρό σεισμό και ο Ματθαίος της Εδέσης (πόλη κοντά στην τωρινή Ούρφα) κατέγραψε σαράντα χιλιάδες νεκρούς. Το 1915, οι αρμένιοι κάτοικοι της πόλης κάηκαν ζωντανοί μέσα στις εκκλησίες όπου είχαν αναζητήσει καταφύγιο.
Οι ιστορικοί εκφράζουν απορίες σχετικά με τον αντίκτυπο του σεισμού που έπληξε την Σαντορίνη καταστρέφοντας τον κυκλαδικό πολιτισμό των αρχαϊκών χρόνων. Εμείς, οι δύσμοιροι πολίτες που κατοικούμε πάνω στα βορινά και τα ανατολικά ρήγματα της Ανατολίας, δεν μπορούμε να αναρωτηθούμε αν βγήκαμε ποτέ από το έρεβος των «αρχαϊκών χρόνων», μετά από τόσους σεισμούς και τόσες καταστροφές… Την πρώτη μέρα του διπλού σεισμού, ενώ δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εκλιπαρούσαν για βοήθεια κάτω από τα χαλάσματα, πώς θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι μια κυβέρνηση που φιμώνει το ίντερνετ, θα σεβαστεί την ανθρώπινη ζωή; Μπορούμε άραγε να πιστέψουμε τις επίσημες εκθέσεις, απότοκες μιας νοοτροπίας που καταδικάζει τους επιστήμονες στη σιωπή, φυλακίζει τους γιατρούς και δέρνει τους δημοσιογράφους ή μπορούμε να εμπιστευτούμε τις δημοτικές αρχές με τα διορισμένα δημοτικά συμβούλια και τις κατευθείαν αναθέσεις έργων σε φίλους και συγγενείς;
Πολύ φοβάμαι ότι στους επερχόμενους σεισμούς που αναμένονται στο εγγύς μέλλον στην Κωνσταντινούπολη και στην ανατολική Ανατολία, οι ζωές μας θα εξαρτηθούν από τις σφυρίχτρες που θα έχουμε στο προσκεφάλι μας, τις ομάδες διάσωσης και τα εκπαιδευμένα τους σκυλιά.
Asli Erdogan
