Χιλιάδες διαδηλωτές το τελευταίο διάστημα στην Αμερική του προέδρου Τραμπ διαδηλώνουν κατά του ρατσισμού και της αστυνομικής βίας που πνίγει τους πολίτες απ’ άκρου εις άκρον της μεγάλης χώρας στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.
Εν μέσω προεκλογικής περιόδου στις ΗΠΑ οι τόνοι ανεβαίνουν, η καταρρέουσα οικονομία λόγω και της πανδημίας έχει φέρει 28 εκατ. Αμερικανούς στην ανεργία και η ανασφάλεια απέναντι στην κρατική καταστολή κυριαρχεί στους δρόμους καθώς οι οπλισμένοι σαν αστακοί αστυνομικοί δολοφονούν άοπλους Αφροαμερικανούς. Ολα τα τελευταία περιστατικά οδηγούν σε αυθόρμητες διαδηλώσεις για τα ατομικά δικαιώματα που ολοένα συρρικνώνονται αλλά και σε βίαια ξεσπάσματα του κόσμου.
Το τελευταίο διάστημα μέσα στις αντιρατσιστικές πανεθνικές κινητοποιήσεις, διαδηλωτές γκρέμισαν και βανδάλισαν αγάλματα και μνημεία. Η συλλογική μνήμη ταξίδεψε πίσω στην αμερικανική ιστορία και την πλήρωσαν ακόμα και τα αγάλματα του Χριστόφορου Κολόμβου που ναι μεν ανακάλυψε την Αμερική, όμως θεωρείται ένας από εκείνους που ευθύνονται για τη σφαγή των αυτόχθονων πληθυσμών.
Στην ορμή των διαδηλωτών δεν αντιστάθηκαν ούτε τα μεγάλα μνημεία που εξυμνούν αποικιοκρατικές ιστορίες αλλά ούτε και αγάλματα μισητών ανθρώπων της Συνομοσπονδίας των Νοτίων κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου που αντιπροσωπεύουν τη φυλετική αδικία που ακόμη επικρατεί στις ΗΠΑ.
Τα μνημεία, όταν στήνονται στους δημόσιους χώρους, πρέπει να είναι έργα τέχνης που δημιουργούνται προς τιμήν ενός κοινά αποδεκτού προσώπου που έχει πεθάνει ή για να θυμίζουν κάποιο σημαντικό γεγονός. Δεν μπορεί επ’ ουδενί να είναι οικοδομήματα μίσους ή γλυπτά που αντιπροσωπεύουν μεμονωμένες απόψεις ή ακόμα και ανεγέρσεις που αναφέρονται σε ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα χωρίς την πρέπουσα αντικειμενικότητα.
Ολα τα δημόσια μνημεία θα πρέπει να εμπνέουν τους πολίτες και να τους οδηγούν στην κοινωνική ειρήνη, στην ισότητα, στα ίσα δικαιώματα, στη συνοχή και στην αδελφοσύνη ολόκληρου του λαού.
Στις πρόσφατες εργατικές διαδηλώσεις στο Παρίσι, γκράφιτι έπνιξαν μνημεία και αγάλματα της Πόλης του Φωτός, αλλά και στις λίγο παλαιότερες φοιτητικές διαδηλώσεις στο Λονδίνο εμπνευσμένα συνθήματα και χρωματιστές τοιχογραφίες σκέπασαν ιστορικά κτίρια και καλογυαλισμένα μνημειώδη οικοδομήματα.
Ενα από τα διασημότερα μνημεία στη βρετανική πρωτεύουσα είναι το Μνημείο της Βασίλισσας Βικτωρίας ακριβώς μπροστά στην κύρια πρόσοψη της ανατολικής πλευράς των ανακτόρων του Μπάκιγχαμ στο Σεντ Τζέιμς Παρκ. Μια μεγάλη αντιασφυξιογόνος μάσκα σκέπασε το πρόσωπο της βασίλισσας στο μνημείο που βρίσκεται στο καλύτερα φυλασσόμενο σημείο της Βρετανίας, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τα χημικά που εκτόξευαν οι αστυνομικές δυνάμεις κατά των διαδηλωτών.
Το μνημείο σχεδιάστηκε το 1901 και αποκαλύφθηκε το 1911 για να τιμήσει τα επιτεύγματα της βασίλισσας Βικτωρίας (1819-1901) που ήταν η βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου, της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας (1837–1901), καθώς και η αυτοκράτειρα της Ινδίας. Με περίτεχνο σχήμα εικονογραφικής γλυπτικής ο κεντρικός πυλώνας του είναι κατασκευασμένος από πεντελικό μάρμαρο και τα αγάλματα από πάλλευκα ιταλικά μάρμαρα Lasa και επιχρυσωμένο χαλκό.
Αυτό το μπαρόκ μνημείο έγινε έμπνευση για τη διάσημη Αφροαμερικανίδα δημιουργό και ακτιβίστρια Κάρα Γουόκερ (1969). Μέσα από τις δημιουργίες της διερευνά ιδέες σχετικά με την ταυτότητα, τη φυλή, τη σεξουαλικότητα και τη βία. Εργάζεται και προβάλλει τη δουλειά της σε διάφορα μέσα, όπως ζωγραφική, εκτυπώσεις, αλλά και μεγάλες εγκαταστάσεις.
Το 2019 δημιούργησε ένα δημόσιο γλυπτό μεγάλης κλίμακας με τη μορφή μιας κρήνης τεσσάρων επιπέδων. Το ονόμασε «Fons Americanus» και θέτει ερωτήματα για τον τρόπο που τα μνημεία υπενθυμίζουν την ιστορία μας. Παράλληλα, μέσα από τις γλυπτές μορφές παρουσιάζει μια αφήγηση σχετικά με την ιστορία της αφρικανικής διασποράς. Εξερευνά επισταμένως τις διασυνδεδεμένες ιστορίες της Αφρικής, της Αμερικής και της Ευρώπης και χρησιμοποιεί το νερό ως βασικό θέμα. Αναδεικνύει το διατλαντικό εμπόριο σκλάβων αλλά και τις ελπίδες, τη λαχτάρα, την τύχη και το δράμα των ανθρώπων στους δρόμους του ξεριζωμού αλλά και στις νέες πατρίδες τους, που όλες μαζί τις συνδέει ο τεράστιος Ατλαντικός Ωκεανός.
Συνδυάζει πολύ εύστοχα τα γεγονότα με τη φαντασία και το «Fons Americanus» γίνεται μια ολοκληρωμένη αφήγηση με τη μορφή μιας αλληγορίας ή ενός μύθου.
Το μνημειακό σιντριβάνι είναι ύψους 13 μέτρων, που ανυψώνεται και ξεπηδά λες από δύο οβάλ λεκάνες γεμάτες με νερό. Οι γλυπτές φιγούρες καταλαμβάνουν αυτές τις λεκάνες και βρίσκονται στις τέσσερις πλευρές του κεντρικού βάθρου των πολλαπλών επιπέδων, με το νερό να εκτοξεύεται από την κορυφή.
Η μεγάλη εγκατάσταση κατέλαβε και εκτίθεται στο τεράστιο «Turbine Hall» της Tate Modern, στη μεγάλη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης στο Bankside, ακριβώς στην καρδιά του πολυπολιτισμικού Λονδίνου. Το θαυμαστό κτίριο είναι ένα παλιό εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας που μετατράπηκε σε ξακουστό χώρο τέχνης. Η αίθουσα που φιλοξενεί το έργο της Γουόκερ είναι η αίθουσα όπου υπήρχαν οι τουρμπίνες ηλεκτροπαραγωγής.
Ο εσωτερικός στεγασμένος χώρος των 6 ορόφων, έκτασης 3.400 τετραγωνικών μέτρων, στα Επίπεδα 1 και 4 κόβεται από γέφυρες οι οποίες ενώνουν το παλιό εργοστάσιο εσωτερικά με ένα νέο κτίριο. Ο όμορφος αδιαίρετος χώρος από τη δυτική είσοδο είναι κεκλιμένος, σαν ράμπα, ενώ το ανατολικό επίπεδο άκρο του χρησιμοποιείται για να φιλοξενεί εξαιρετικά μεγάλα έργα τέχνης λόγω του ασυνήθιστου ύψους του, όπως τώρα το «Fons Americanus».
Λόγω της πανδημίας COVID-19 η πινακοθήκη παρέμενε κλειστή για το κοινό για αρκετούς μήνες. Στις 27 Ιουλίου οι πόρτες και οι αίθουσές της άνοιξαν ξανά με νέους κανόνες ξενάγησης και στο «Turbine Hall» πλέον εισέρχεσαι σε μία ουρά και περιορισμένα, αν και η είσοδος για να απολαύσεις την εγκατάσταση είναι ελεύθερη. Το υπέροχο έργο -φτιαγμένο από βιώσιμα μη τοξικά υλικά, όπως ανακυκλώσιμο φελλό, ξύλο και μέταλλο, που επικαλύπτεται από ακρυλικό υλικό χωρίς διαλύτες και τσιμέντο- θα συνεχίσει να εκτίθεται στα βλέμματά μας μέχρι και τις 8 Νοεμβρίου.
Τα εντυπωσιακά γλυπτά γεννήθηκαν στο μυαλό της Γουόκερ από μια σειρά από ιστορικές, λογοτεχνικές και πολιτιστικές πηγές τέχνης. Σε αυτά περιλαμβάνονται έργα όπως το «Καράβι των σκλάβων» (1840) του Ουίλιαμ Τέρνερ (1775-1851), το περίφημο «The Gulf Stream» (1899) του Γουίνσλοου Χόμερ (1836-1919), αλλά και ο καρχαρίας σε φορμαλδεΰδη του Ντάμιεν Χιρστ (1965) με τίτλο «The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living» (1991).
Η φιγούρα της θεάς Αφροδίτης στέκεται περήφανα στην κορυφή του σιντριβανιού της Γουόκερ, αλλά αναδιαμορφώθηκε από αρχαία καλλονή περισσότερο ως μια ιέρεια από θρησκείες αφρο-βραζιλιάνικες και θεότητες της Καραϊβικής. Το όστρακό της γίνεται μικρότερο σαν δεύτερο γλυπτό που βρίσκεται μπροστά και αναδύεται το κεφάλι ενός παιδιού που κλαίει και με τα δάκρυά του το κοχύλι γεμίζει και γίνεται λίμνη.
Η Tate με τη βοήθεια της Γουόκερ καταφέρνει να περνάει μηνύματα αντιρατσισμού σε χιλιάδες κόσμο καθημερινά. Οι προκαταλήψεις και ο φυλετικός ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένα μέχρι σήμερα στις συνειδήσεις και στις πολιτικές της κάθε εξουσίας.
Η Κάρα Γουόκερ, με τις πλούσιες, αμφιλεγόμενες και παιχνιδιάρικες απαντήσεις του έργου της, μπορεί και τροφοδοτεί το μνημειακό σιντριβάνι της με προκλήσεις και μας ζητά να εξετάσουμε με άλλο μάτι την παγκόσμια ιστορία, την αποικιοκρατία και το σκληρό παρελθόν της δουλείας, καθώς οι ανθρώπινες τραγωδίες μέσα από τις θαλάσσιες διαδρομές εξακολουθούν να μαστίζουν μέχρι σήμερα τον κόσμο μας.
«Hyundai Commission – Kara Walker – Fons Americanus» στην Tate Modern του Λονδίνου. Μέχρι 8 Νοεμβρίου.
Αγνή Κατσιούλα
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
