Η πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή ανέδειξε ότι η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένη σε μια εξωτερική πολιτική που δεν υπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας, αλλά τα περιορίζει. Μια πολιτική που δεν παράγει εξελίξεις, απλώς τις παρακολουθεί. Από τη στήριξη στο Ισραήλ και τα βαλτωμένα ελληνοτουρκικά έως τα «παγωμένα» Βαλκάνια και την Ευρώπη της «πολεμικής οικονομίας», η κυβέρνηση Μητσοτάκη αρκείται στον ρόλο του παθητικού θεατή.
Ο εγκλωβισμός δεν είναι συγκυριακός. Είναι προϊόν επιλογών – μιας εξωτερικής πολιτικής που εγκατέλειψε τις αρχές της πολυδιάστατης διπλωματίας και της ενεργητικής παρουσίας της Ελλάδας στα κρίσιμα διεθνή ζητήματα αναλώνοντας το πολιτικό κεφάλαιο της χώρας σε μια κοντόφθαλμη μονομέρεια και φτηνούς τακτικισμούς. Και μάλιστα σε μια εξαιρετικά κρίσιμη γεωπολιτικά περίοδο.
Ισραήλ: Η επόμενη μέρα της συνενοχής
Η πρόσφατη συμφωνία εκεχειρίας στην Αίγυπτο, παρά τα θολά σημεία και όσο εύθραυστη κι αν είναι, άνοιξε μια χαραμάδα ελπίδας. Η συμφωνία είναι αποτέλεσμα πίεσης από τη διεθνή κοινότητα: Τις διαδοχικές αναγνωρίσεις του παλαιστινιακού κράτους, το διεθνές κίνημα αλληλεγγύης για τη Γάζα. Η Ελλάδα, δυστυχώς, σιώπησε. Έχασε το ηθικό της ανάστημα και μαζί την αξιοπιστία της. Τίποτε δεν δείχνει ότι η κυβέρνηση θα συμβάλει στην αναγκαία εφεξής διεθνή πίεση προκειμένου η εκεχειρία να μεταφραστεί σε δίκαιη και διαρκή ειρήνη.
Εξαρχής άλλωστε, η κυβέρνηση Μητσοτάκη επέλεξε να ταυτιστεί μονομερώς με τον ισχυρό. Επέμεινε στον ρόλο του «στρατηγικού συμμάχου» του καταζητούμενου για εγκλήματα πολέμου Νετανιάχου, παραμερίζοντας το διεθνές δίκαιο και υπονομεύοντας τον ιστορικό ρόλο της Ελλάδας ως γέφυρας ανάμεσα στην Ευρώπη και τον αραβικό κόσμο.
Ελληνοτουρκικά: Τα «ήρεμα νερά» του βάλτου
Η Τουρκία όχι μόνο δεν απομονώθηκε, όπως διατυμπάνιζε για καιρό η κυβέρνηση, αλλά αναβαθμίστηκε διεθνώς σε στρατηγικής σημασίας περιφερειακή δύναμη. Η Ελλάδα επένδυσε σε αύξηση της εξάρτησης από πανάκριβα εξοπλιστικά προγράμματα και υιοθέτησε μια ρητορική που αναπαράγει την ανασφάλεια, εγκλωβίζοντας τελικά τη χώρα σε μια πολιτική χωρίς σχέδιο. Μίλησε μεν για «ήρεμα νερά», αλλά δεν δούλεψε για την διευθέτηση των διαφορών με βάση στόχους και ορόσημα. Η Τουρκία αναβαθμίστηκε, ενώ η Ελλάδα περιορίστηκε σε ρόλο «καλού πελάτη» στην αγορά όπλων ή ενεργειακά εξαρτημένου εταίρου από πολυεθνικούς κολοσσούς, καλλιεργώντας την ψευδαίσθηση ότι έτσι διασφαλίζει τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
ReArm Europe: Ο ευρωπαϊκός μιλιταρισμός
Το πρόγραμμα «ReArm Europe» σημαίνει τον μετασχηματισμό της ηπείρου μας σε πολεμική οικονομία. Με πρόσχημα τη ρωσική απειλή και την αβεβαιότητα για τη στάση των ΗΠΑ, οι Βρυξέλλες προωθούν ένα σχέδιο εξοπλισμών τεράστιου κόστους και χαμηλής νομιμοποίησης.
Η Ελλάδα συμμετέχει όχι ως παραγωγός, αλλά ως πελάτης απέναντι σε έναν αντίπαλο που δεν την απειλεί άμεσα. Ο «εξοπλιστικός κεϋνσιανισμός» μπορεί να ευνοεί τη γερμανική και γαλλική βιομηχανία, για την Ελλάδα όμως συνιστά δημοσιονομική θηλιά. Άλλωστε, ήδη δαπανούμε υπερδιπλάσιο ποσοστό του ΑΕΠ σε αμυντικές δαπάνες σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, χωρίς να ενισχύεται η διπλωματική μας ισχύς.
Η ΕΕ, επιλέγοντας τον δρόμο του εξοπλισμού αντί της συνοχής, κινδυνεύει να διαλυθεί κοινωνικά. Οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, που γνωρίζουν καλά τι σημαίνει λιτότητα και ανισότητες, όφειλαν να είναι στην πρώτη γραμμή μιας αντίστροφης ιεράρχησης των στρατηγικών προτεραιοτήτων της ΕΕ — να υπερασπιστούν το Green Deal, την Πολιτική Συνοχής, την ΚΑΠ, την μονιμοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Για ισχυρό κοινωνικό κράτος, δίκαιη ενεργειακή αυτονομία, άρση των ανισοτήτων, επισιτιστική ασφάλεια.
Βαλκάνια: Η χαμένη πρωτοβουλία
Στα Βαλκάνια, η ΝΔ άφησε να χαθεί η δυναμική της Συμφωνίας των Πρεσπών και εγκατέλειψε τον ρόλο της Ελλάδας ως σταθερού, πρωταγωνιστικού παράγοντα στην περιοχή. Η χώρα, τα τελευταία έξι χρόνια, δεν ηγήθηκε καμιάς περιφερειακής πρωτοβουλίας παρότι οι χώρες αυτές τώρα εμπεδώνουν τη σχέση τους με την ΕΕ. Περιορίστηκε σε ρόλο παρατηρητή, αφήνοντας άλλες δυνάμεις να καλύψουν το κενό που η ίδια δημιούργησε.
Από τον εγκλωβισμό στην ενεργητική πολιτική
Η ελληνική εξωτερική πολιτική χρειάζεται έναν ριζικό προοδευτικό επαναπροσανατολισμό.
Πρώτον, επαναφορά της πολυδιάστατης διπλωματίας που θα αποκαταστήσει την ισορροπία στις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Δεύτερον, ενεργή προώθηση των συνεργασιών τόσο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου όσο και στα Βαλκάνια. Τρίτον, επένδυση στον ρόλο της Ελλάδας ως ειρηνικού διαμεσολαβητή, με συνέπεια απέναντι στο διεθνές δίκαιο. Τέταρτον, υπαγωγή της άμυνας στη διπλωματία και όχι στρατιωτικοποίηση της πολιτικής που αναπόφευκτα οδηγεί σε ένταση.
Ο πρωθυπουργός παρουσίασε στη Βουλή την ιδέα μιας Συνόδου των παράκτιων κρατών της Ανατολικής Μεσογείου, χωρίς όμως να εξηγήσει το πλαίσιο, τους στόχους ή τους εγγυητές της διαδικασίας. Η συζήτηση, όμως, δεν μπορεί να μείνει στο επίπεδο των εντυπώσεων. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποια λογική θα τη διαμορφώσει: Μια συναλλαγή συμφερόντων υπό την επιρροή μεγάλων ενεργειακών εταιρειών και αμερικανικών διαμεσολαβήσεων ή μια θεσμική πρωτοβουλία βασισμένη στο Διεθνές Δίκαιο, με την ΕΕ και τον ΟΗΕ σε κεντρικό ρόλο;
Η Αριστερά δεν μπορεί να απορρίπτει τον διάλογο, αλλά αντιθέτως να τον επιδιώκει· διεκδικώντας όμως ταυτόχρονα τη θεσμική του κατοχύρωση, τη συμμετοχή όλων των παράκτιων χωρών και την ένταξη της Κύπρου ως ισότιμου μέρους. Η ευθύνη της προοδευτικής αντιπολίτευσης είναι να προτείνει ένα συνολικό σχέδιο ειρήνης και συνεργασίας στη Μεσόγειο — όχι να σχολιάζει εκ των υστέρων, αλλά να διαμορφώνει ενεργά τους όρους του διαλόγου.
