Για να γίνει κάποιος αόρατος δεν υπάρχει πιο σίγουρο μέσο από το να γίνει φτωχός
Σιμόν Βέιλ
Πάνε πολλές δεκαετίες που τα αριστουργήματα των Ντίκενς, Ζολά, Ουγκό, Καρκαβίτσα κ.ά. καταγράφανε την τραυματική εκμετάλλευση παιδικών σωμάτων και ψυχών από ποικίλες εξουσίες. Στην Ελλάδα νομίζαμε πως είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί η εποχή που οι λεγόμενες «ψυχοκόρες» έφταναν από την επαρχία στα αστικά σπίτια για να πουλήσουν ως υπηρέτριες την εργατική τους δύναμη. Νεαρές γυναίκες και ανήλικα κορίτσια αναγκάζονταν να «ενδώσουν» στις σεξουαλικές ορέξεις των «κυρίων», οι οποίοι τις θεωρούσαν κτήμα τους, με τραγικές συνέπειες, σε περίπτωση αποκάλυψης, για τις ίδιες: νόθα παιδιά, διαπόμπευση, απόλυση.
Κι όμως, στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα ο ΟΗΕ ανακηρύσσει το 2021 «διεθνές έτος» για την εξάλειψη της παιδικής – εφηβικής εργασίας. Σύμφωνα με στοιχεία, 160 εκατομμύρια παιδιά εργάζονταν το 2020 σε άθλιες συνθήκες και 8 εκατομμύρια στις απεχθέστερες «μορφές εργασίας»: στρατιωτικές υπηρεσίες, πορνογραφία και σεξουαλική εκμετάλλευση, διακίνηση ουσιών κ.λπ. Υπολογίζεται, μάλιστα, ότι μία από τις συνέπειες της Covid-19 είναι η αύξηση αυτού του αριθμού κατά 9 εκατομμύρια έως το τέλος του 2022.
Σήμερα η παιδική εργασία απαγορεύεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα έχει υπογράψει όλες τις διεθνείς συνθήκες για την προστασία των ανηλίκων. Ωστόσο, ο αριθμός των παιδιών που εργάζονται από το 2009 δεν καταγράφεται λόγω αδυναμίας «εντοπισμού» τους (UNICEF, 2014), ενώ η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ) εκτιμά ότι οι ανήλικοι εργαζόμενοι αγγίζουν τις 100.000. Ανάμεσά τους, όπως αναφέρεται, μεγάλος αριθμός προέρχεται από τους Ρομά, τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
Είναι να οργίζεται κανείς όταν στη διεθνή ορολογία για το θέμα συναντά τη λέξη «εργασία». Ωστόσο, αυτή είναι η λέξη που περιγράφει τη βιομηχανία της πορνείας των ανηλίκων ανά τον κόσμο. Η αποδοχή της λέξης συνοδεύεται με την εξοικείωση του ευρύτερου κοινού σε πορνογραφικά περιεχόμενα σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων που σχεδόν ελεύθερα κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Σε έρευνα μη κυβερνητικής οργάνωσης στον Καναδά, διαπιστώθηκε ότι 34% των χρηστών ιστοσελίδας, που κατασκευάστηκε για τους σκοπούς της έρευνας, αναζητούσαν περιεχόμενα με παιδιά και ανηλίκους.
Οι κοινωνίες καμώνονται συχνά πως δεν γνωρίζουν πόσο ανθηρή είναι αυτή η βιομηχανία. Το ίδιο και οι πολίτες που «πέφτουν από τα σύννεφα» κάθε φορά που παρόμοια εγκλήματα έρχονται –συνήθως με τρόπους που προσβάλλουν τα θύματα– στο φως της δημοσιότητας.
Ωστόσο, οι ιδιωτικοί χώροι, τα μικρά καταστήματα, οι τουριστικές επιχειρήσεις, δηλαδή οι εργασιακοί χώροι στους οποίους ανήλικα αγόρια και κορίτσια αναζητούν ευκαιριακή απασχόληση για ένα «χαρτζιλίκι», είναι κατεξοχήν τόποι αλίευσης των θυμάτων. Η φτώχεια που διαρκώς διευρύνεται είναι αναμφισβήτητα εύφορο πεδίο για την εξάπλωση της πολύπλευρης εκμετάλλευσης που υφίστανται τα παιδιά.
Φαίνεται πως κανένα πλαίσιο ελέγχου δεν λειτουργεί ικανοποιητικά σε αυτές τις περιπτώσεις. Το έλλειμμα είναι τεράστιο στη χώρα μας και το ανέδειξε η καθυστερημένη, έστω, εμφάνιση του MeToo. Ανύπαρκτο φαίνεται πως ήταν και το πλαίσιο ψυχο-συναισθηματικής ασφάλειας και κοινωνικής προστασίας που θα επέτρεπε στο κορίτσι της ΣΤ’ Δημοτικού από τα Σεπόλια να αφηγηθεί γεγονότα και βιώματα. Ποια αυτιά με περιορισμένη ακουστική ικανότητα, συνηθισμένα στη γαργαλιστική φλυαρία των μέσων ενημέρωσης, να ακούσουν το ουρλιαχτό της σιωπής;
Στις «Οικο-επιλογές» –επωνυμία του καταστήματος που διατηρούσε ο Ηλίας Μίχος– το 12χρονο κορίτσι δεν συνάντησε μια ευρύτερη οικογένεια αλλά τον απόλυτο εξευτελισμό και τη βαρβαρότητα. Η ιδιαιτερότητα της παιδικής-εφηβικής ηλικίας δεν είχε επιλογές για να ανθίσει. Σχολείο και ελεύθερος χρόνος, δημιουργικές δραστηριότητες και ανέμελες φιλικές σχέσεις σβήστηκαν πίσω από την οθόνη ενός κινητού που αντικατόπτριζε την εξουσία ενός ενήλικου βιαστή, ο οποίος έχαιρε εκείνης της «κοινωνικής αναγνώρισης» που του εξασφάλιζαν οι «καθωσπρέπει» υψηλές διασυνδέσεις του με πολιτικές και θρησκευτικές εξουσίες. Υπεράνω όλων. Οι σχέσεις με τα πρόσωπα και τις δομές της εξουσίας σφραγίζουν τα στόματα όσων γνωρίζουν ή διαισθάνονται το Κακό.
Μπροστά στο φαινόμενο, η πρόληψη είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Αυτό σημαίνει γνώσεις, επιμόρφωση των νέων, ευαισθητοποίηση του οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος, της αστυνομίας, της κοινότητας, των δημοσιογράφων, της κοινωνίας. Κάθε αρχής και εξουσίας.
Σημαίνει μαθήματα σεξουαλικής «αγωγής», όπου έννοιες όπως πορνογραφία, σεξουαλική εκμετάλλευση, βιασμός, φτώχεια, κοινωνική ντροπή δεν θα είναι ταμπού. Αυτές και άλλες παρεμβάσεις καλείται να χρηματοδοτήσει επειγόντως και γενναιόδωρα η πολιτεία. Πριν η κοινωνία βυθιστεί στην παγωμένη σιωπή και στο παραλυτικό πένθος για την ανικανότητά της να δει κατάματα τον ευτελισμό της εξοικείωσης με το Κακό.
● Για την ευημερία παιδιών και νέων βλ. Α. Koronaiou et al., «Similarity and Difference in Conceptions of Well-Being Among Children and Young People in Four Contrasting European Countries», Springer, 2018
Η Αλεξάνδρα Κορωναίου είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, πρώην κοσμήτορας Παντείου Πανεπιστημίου
