Δύσκολα μπορεί να υπάρξει ένα συμβάν που να έχει τόσο μεγάλο βάρος και ανάγκη στοχασμού ταυτόχρονα, τόσο για τις παρούσες τραγικές αιτίες που το προκάλεσαν και τις συνέπειες του, όσο και τις συσσωρευμένες παρελθούσες αιτίες που το εξέθρεψαν. Όπως, βέβαια, και για τις μελλοντικές συνέπειές του. Προφανώς, ο τραγικός απολογισμός στο Μάτι θα έχει και πολιτικές επιπτώσεις και πάντοτε αυτές είναι σε βάρος αυτού που έχει τη διαχείριση. Αυτές, όμως, θα είναι συνάρτηση, σε ικανό βαθμό, και του πώς αυτός, δηλαδή η κυβέρνηση, θα επιλέξει να δράσει. Όσο πιο πολύ αποφύγει να κυριαρχηθεί από το φόβο του κόστους στις επικείμενες εκλογές και αντιστοιχηθεί με το ιστορικό βάρος που θα έχει η φωτιά της Δευτέρας, τόσο μικρότερες θα είναι και οι πολιτικές συνέπειες.
Υποστηρίζουμε, δηλαδή, ότι το τραγικό συμβάν της Δευτέρας θα σημαδέψει τη ζωή και συμπεριφορά μας αποφασιστικά. Θα αναφέρεται ως ιστορικό ορόσημο στις αναφορές μας, στις κουβέντες μας ούτως ή άλλως, όπως λέμε στα Επτάνησα «πριν τους σεισμούς ή μετά τους σεισμούς». Το ερώτημα είναι αν θα καταστεί και ορόσημο ανατροπής μιας πολιτικής των κυβερνήσεων, αντιλήψεων και νοοτροπίας των πολιτών που μας έφεραν εδώ. Αν σημαίνει και ορόσημο ανατροπής, βαθμιαία, με επιμονή και κόστος, των πολυάριθμων διάσπαρτων παγίδων πιθανών θανάτων και υποβάθμισης της ζωής των πολιτών σ’ ολόκληρη τη χώρα.
Ελπίδα αλλαγής
Προφανώς, δεν είναι αυτό έργο μόνο μιας κυβέρνησης, ούτε της εκάστοτε κυβέρνησης, με το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα απέναντί της. Ούτε έργο μόνο των κυβερνήσεων. Χρειάζεται και η τοπική αυτοδιοίκηση να πάρει μερίδιο και οι οργανώσεις των πολιτών να συνδράμουν. Ως προς το πολιτικό σύστημα, με την επιφύλαξη ότι είμαστε ακόμη λίγες ώρες μετά την εκπνοή του τριήμερου πένθους, έχουμε κάποιες θετικές ενδείξεις ότι μπορεί να διασφαλίσει, ως ένα βαθμό, τους όρους να θεμελιωθεί αυτό το έργο.
Ένα απόσπασμα από την πρώτη ανακοίνωση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα είχε αυτά τα στοιχεία. Η Ελλάδα σημείωσε «περνάει μια μεγάλη δοκιμασία. Τέτοιες ώρες, δεν υπάρχουν διαφορές. Θα έρθει η ώρα τους, όταν θα αναζητήσουμε –ελπίζω με σεβασμό στους νεκρούς– τα πώς και τα γιατί». Η πρώτη δήλωση του προέδρου της ΝΔ Κυριάκoυ Μητσοτάκη, επίσης, καθώς εμπεριείχε τη «θλιβερή» όπως τη χαρακτήρισε, διαπίστωση ότι «το ελληνικό κράτος αδυνατεί διαχρονικά να προστατεύσει αποτελεσματικά τις ζωές και τις περιουσίες των πολιτών του». Όπως και το μετέπειτα τηλεφώνημά του στον πρωθυπουργό και την πρότασή του –και την αποδοχή της από τον Αλέξη Τρίπρα– το Ίδρυμα Νιάρχου να συνδράμει στην ανοικοδόμηση της περιοχής.
Αυτό, ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι η αντιπολίτευση και ο Τύπος δεν θα ερευνήσουν τυχόν κενά στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, για το πώς διατάχθηκαν οι διαθέσιμες δυνάμεις. Αν έγιναν όλα όσα ήταν δυνατόν, παρά το ότι οι συνθήκες ήταν ακραίες, για να μειωθούν οι ζωές που χάθηκαν. Έχει νόημα ακόμη και η διερεύνηση αν δόθηκε ή όχι εντολή εκκένωσης του απειλούμενου χώρου, παρά το ότι η όποια εντολή για να εκτελεστεί απαιτεί χρόνο πολύ περισσότερο απ΄ όσο κράτησε η φωτιά μιάμιση ώρα.
Δύσκολη θέση για την κυβέρνηση
Η κυβέρνηση, προφανώς, είναι εξαιρετικά στριμωγμένη και υποχρεωμένη να αναπροσαρμόσει πλήρως το σχεδιασμό της για μετά την έξοδο από το πρόγραμμα. Θα πρέπει να προλάβει να μείνουν ανοιχτά τα αυτιά των πολιτών το επόμενο διάστημα, όταν θα επιχειρεί με μέτρα, παρεμβάσεις ή ακυρώσεις ψηφισμένων μέτρων να επαναπροσεγγίσει δυσαρεστημένα κοινωνικά στρώματα. Δηλαδή, να πείσει ότι μετά την έξοδο από το πρόγραμμα όντως υπάρχουν μεγαλύτεροι βαθμοί ελευθερίας, για να ασκηθεί πολιτική υπέρ των λαϊκών στρωμάτων. Να μην αποβεί μοιραίο συμβάν η φωτιά και αποτελέσει το εφαλτήριο της ΝΔ, ώστε να μπορέσει να ανακτήσει πλεονέκτημα ως ικανότερη στη διαχείριση τέτοιων περίπλοκων προβλημάτων, υπό το συντριπτικό βάρος τόσων νεκρών.
Το πρώτο, που χρειάζεται για να αποτραπεί αυτό, είναι η ειλικρίνεια και η αποφυγή κάθε πειρασμού να μετατεθούν ευθύνες. Τα δύο αδιάσειστα στοιχεία που είναι οι πολλαπλές εστίες πυρκαγιών και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, χρειάζονται συνετή αξιοποίηση. Δεν απαντούν στο ερώτημα, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, του απλού πολίτη, γιατί, παρ΄ όλα αυτά, να μην καταστεί δυνατόν να προστατευθούν οι πληγείσες περιοχές. Οι συνθήκες που συντελέστηκε το συμβάν, παραπέμπουν σε καθήκοντα πιο δύσκολα από μια άποψη, δεν είναι άλλοθι.
Αίσθημα ευθύνης
Το δεύτερο, είναι η ευθεία ανάληψη ευθύνης. Μια κυβέρνηση που έχει την ευθύνη της διοίκησης 3,5 χρόνια, ακόμη και σε συνθήκες των μνημονιακών περιορισμών, δεν μπορεί να προσφεύγει στα όσα στραβά κληρονόμησε ή όσες δυσκολίες βάζει η τρόικα. Προφανώς αυτή η πλευρά υπάρχει, αλλά ελέγχεται η κυβερνητική πολιτική για το κατά πόσο τα κατέδειξε, τα κατήγγειλε, τα πάλεψε. Για παράδειγμα, υπάρχει σχέδιο πολεοδομικό για το Μάτι, αλλά δεν προχώρησε η πράξη εφαρμογής του. Ήταν έργο του δημάρχου, αλλά πόσο πίεσε η κυβέρνηση; Γενικά, παρουσίασε δημόσια τα προβλήματα που παρέλαβε στο δομημένο περιβάλλον, τα δάση και τις παραλίες, τι επιχείρησε να ανατρέψει, να διορθώσει;
Το τρίτο, είναι τα μέτρα που πρέπει να παρθούν άμεσα και τα μέτρα που θα έχουν μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Σε άλλες στήλες της «Εποχής», και συγκεκριμένα στη συνέντευξη της αναπληρώτριας υπουργού Εργασίας Θεανώς Φωτίου και στο άρθρο του μηχανικού και άριστου γνώστη της περιοχής της Ανατολικής Αττικής Γιώργου Γκινοσάτη, υπάρχουν εξαιρετικά καίριες προτάσεις, κυρίως επείγουσες. Αυτά τα μέτρα, αν θα τα προχωρήσει η κυβέρνηση, θα καταστήσουν κατανοητή και αξιόπιστη την κριτική που κάνει στο πολιτικό σύστημα ως το 2015 για τα εγκλήματα που άφησε να γίνονται εις βάρος των δασών, των ακτών, της γεωργικής γης, του περιβάλλοντος.
Ευνοϊκό πεδίο
Αυτό, για να έρθουμε και στην πολιτική πολιτική, είναι το ευνοϊκό πεδίο της κυβέρνησης, αν θέλει να συγκρουστεί με ό,τι παρέλαβε, να ανατρέψει νοοτροπίες, πρακτικές και συμφέροντα. Στις στήλες της «Εποχής» έχουμε επισημάνει πολλές φορές ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ-Οικολόγων, ιδιαίτερα στα περιβαλλοντικά ζητήματα, δεν έδειξε τόλμη, αλλά διάθεση συμβιβασμού, που δεν απέρρεε πάντοτε από μνημονιακές υποχρεώσεις. Τώρα όμως έφθασε το μαχαίρι στο κόκκαλο.
Αυτό το πεδίο είναι, εξάλλου και το ασθενές σημείο για τη ΝΔ. Διότι το κόμμα αυτό θα έχει να συγκρουστεί –κατά πολύ περισσότερο από τον ΣΥΡΙΖΑ– με συμφέροντα που εκτείνονται σε μεγάλο εύρος και την στηρίζουν παραδοσιακά. Ίδωμεν.
Ριζικά μέτρα – φραγμός σε νέα τραγωδία
Η συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου την Παρασκευή το απόγευμα ανέτρεψε, ως ένα βαθμό, το δυσμενές πολιτικό κλίμα για την κυβέρνηση μετά το τραγικό απολογισμό των πυρκαγιών της Δευτέρας. Καθώς συνιστούσε μια τομή στην ως τότε κυβερνητική τακτική διαχείρισης. Ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση ανέλαβαν την πολιτική ευθύνη. Ο Αλέξης Τσίπρας υπαινίχθηκε, θέλοντας να προφυλάξει την κυβέρνηση «υπερβολές σε δικαιολογίες για μείωση ευθυνών», αναρωτήθηκε «μήπως από κάποιο ένστικτο αυτοσυντήρησης διαπράττουμε κι εμείς το ίδιο λάθος, που τόσες φορές έχουμε δει να διαπράττουν άλλοι».
Απαντώντας στην πίεση που ασκείται για παραιτήσεις, τόνισε ότι η κυβέρνηση «δεν θα επιχειρήσει ποτέ να αποδράσει από τις ευθύνες της», σημείωσε ότι «οι τραγωδίες γίνονται συχνά αφορμή για να έρθουν στην επιφάνεια προβλήματα, καταστάσεις και ολιγωρίες, που σε ομαλές συνθήκες κρύβονται από τον δημόσιο διάλογο».
Με αφετηρία την παραδοχή ότι το «πελατειακό κράτος» που κληρονομήθηκε «σήμερα το διοικούμε εμείς», παρατήρησε ότι «όσο κι αν είναι σωστό ότι δεν μπορούσαμε σε τρία χρόνια να λύσουμε τεράστια προβλήματα δεκαετιών, πρέπει να προβληματιστούμε αν κάναμε ό,τι πρέπει για να το αλλάξουμε», έχοντας την περίσπαση «της ανθρωπιστικής καταστροφής που προκάλεσαν οι μνημονιακές πολιτικές».
Προσδιορίζοντας το είδος της αυτοκριτικής που απαιτούν οι στιγμές, ο Αλ. Τσίπρας σημείωσε ότι «αυτή δεν αφορά στις επιχειρησιακές πλευρές της κολοσιαίας προσπάθειας διάσωσης», αλλά πρέπει να είναι «μια έμπρακτη έκφραση αυτοκριτικής». Γι΄ αυτό, πρόσθεσε, «θα προχωρήσουμε με ταχύτητα και αποφασιστικότητα στην κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου, που θα αντιμετωπίζει τις οικιστικές στρεβλώσεις δεκαετιών».
Σ΄ αυτό το σοβαρό έργο ο πρωθυπουργός κάλεσε να συμμετάσχουν όχι μόνο επιστημονικοί φορείς, πανεπιστήμια και ειδικοί «αλλά και τα κόμματα της αντιπολίτευσης», γιατί όπως είπε «είναι μια προσπάθεια εθνική και ένα καθήκον που απορρέει για όλους από τη σημερινή τραγωδία». Πρόσθεσε δε ότι «αν χρειαστεί να «σπάσουμε αβγά, να δουλέψουν μπουλντόζες, να υπάρξει σύγκρουση, ας γίνει». «Δεν μπορούμε και δεν πρόκειται, σε κάθε περίπτωση, να περιμένουμε με σταυρωμένα τα χέρια, και με μέτρα-ασπιρίνες, την επόμενη τραγωδία».
Το Υπουργικό Συμβούλιο συζήτησε πάνω στα πιθανά μέτρα που θα παρθούν στην κατεύθυνση που όρισε η εισήγηση του πρωθυπουργού. Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, μία από τις αποφάσεις προβλέπει ότι «με ευθύνη του υπουργείου Περιβάλλοντος δημιουργείται εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης οικιστικών στρεβλώσεων». Αρχικά θα καταγραφούν όλα τα προβλήματα και οι ιδιαιτερότητες των περιοχών και ακολούθως θα σχεδιαστεί ακόμα και από την αρχή –όπου κριθεί αναγκαίο– ο τρόπος δόμησης, ώστε να μην ξαναβιώσει η χώρα ανάλογες τραγωδίες όπως αυτή στο Μάτι.
Παύλος Κλαυδιανός
