Τις τελευταίες μέρες και μετά από δύο συσκέψεις στη ΔΕΗ παρουσία υπουργών, όπου ανακοινώθηκε ότι το Φράγμα της Μεσοχώρας θα μπει σε λειτουργία, ξανάρχισε μια συζήτηση αναφορικά με το στοιχειωμένο φαραωνικό έργο της «εκτροπής του Αχελώου».
Από όταν ο αγαπητός Παύλος Κλαυδιανός μου ζήτησε να γράψω κάτι για την Εποχή, με βασάνιζε η σκέψη. Τι και πώς να γράψω; Τι να ξαναπώ για ένα «έργο» που σχεδιάστηκε τη δεκαετία του ’50, ξεκίνησε να κατασκευάζεται τη δεκαετία του ’60, ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 2000 και ακόμη δεν μπήκε σε λειτουργία; Εν τω μεταξύ, έχουν γραφτεί χιλιάδες άρθρων –και από μένα– στην Ελλάδα και εκτός, έχουν εκδοθεί βιβλία, έχουν γυριστεί ντοκιμαντέρ και ταινίες. Επιλέγω αυτή τη φορά να καταθέσω κυρίως όσα από τα προσωπικά και συλλογικά συναισθήματα όλων αυτών των δεκαετιών χωρέσουν σε μία σελίδα.
Φράγμα, μας το είπαν
Ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν στην Μεσοχώρα –ένα απομονωμένο ορεινό χωριό του νομού Τρικάλων, χωρίς ρεύμα και με τη συγκοινωνία να φτάνει εκεί μόνο το καλοκαίρι– εμφανίστηκε μια εταιρεία για να χαρτογραφήσει την περιοχή. Μαθητής του Δημοτικού τότε έκανα τα πρώτα μου μεροκάματα, βάφοντας με κόκκινη μπογιά τα πασαλάκια που έβαζαν οι τοπογράφοι στις όχθες του Αχελώου, όπου μόνο ντόπιοι μπορούσαν να σκαρφαλώσουν. Όπως μας είπαν η ΔΕΗ θα έφτιαχνε ένα μικρό φράγμα που θα παρήγαγε ρεύμα, που σε εμάς και στα γύρω χωριά θα δινόταν δωρεάν. Αν και πολλοί δεν είχαμε ακόμη δει πώς είναι ένα χωριό με ρεύμα, χαρήκαμε. Εγώ βέβαια περισσότερο χάρηκα τα πρώτα μου λεφτά –και ας κατέληξαν σε εκείνον τον απαραβίαστο κουμπάρα και από εκεί στο μπλε βιβλιάριο του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου…
Αργότερα εμφανίστηκαν άλλες μεγαλύτερες εταιρείες –είχαν και γερμανούς μηχανικούς– που άνοιξαν τεράστιες γαλαρίες στα βουνά για να δουν αν είναι σταθερά ώστε να αντέξουν, λέει, το φράγμα. Από τότε αυτή η λέξη έγινε η πιο πολυχρησιμοποιημένη στο χωριό, με μυθικές διαστάσεις, και τώρα πια η πιο στοιχειωμένη. Μάθαμε επίσης ότι ένας μηχανικός της ΔΕΗ, ονόματι Μαγειρίας, που είχε σπουδάσει στην ΕΣΣΔ, έφερε από εκεί την ιδέα να γίνει ακόμα ένα φράγμα και ένας υδροηλεκτρικός σταθμός παραγωγής ρεύματος στον Αχελώο, για να δώσει ρεύμα στη ραγδαία και άναρχα αναπτυσσόμενη Αθήνα. Το ύψος του θα ήταν 40-60 μέτρα και το χωριό δεν θα πάθαινε μεγάλη ζημιά, μόνο τα εύφορα παραποτάμια χωράφια θα χάνονταν και κάποιες δεκάδες σπίτια. Όμως οι χωριανοί θα έπαιρναν πολλά λεφτά. Ταυτόχρονα, άρχισε και μια παράξενη για την περιοχή κινητικότητα. Λαντ Ρόβερ πηγαινοέρχονται με καλοντυμένους επιβάτες, ελικόπτερα προσγειώνονται με διευθυντάδες και υπουργούς που προσπαθούν να μας πουλήσουν καθρεφτάκια, χωρίς να μας εξηγούν ακριβώς τι θα μας πάρουν. Θυμάμαι ακόμη τους λίγους συγχωριανούς –αυτούς που πάντα ήταν με το εκάστοτε καθεστώς– να προσπαθούν να εκλαϊκεύσουν στο καφενείο κάτι που και οι ίδιοι δεν είχαν καταλάβει. Όμως η μεγάλη πλειονότητα των κατοίκων, αγροκτηνοτρόφοι και νομάδες κυρίως, ήταν σιωπηλη και ανήσυχη. Νιώθαμε μια αόρατη και ασχημάτιστη απειλή. Ταυτόχρονα, η Μεσοχώρα μπήκε στον χάρτη της χώρας, απέκτησε υπόσταση, αξία και μαζί μ’ αυτήν και εμείς, οι κάτοικοί της. Το «Φράγμα της Μεσοχώρας» γράφουν ακόμη μέχρι σήμερα οι εφημερίδες –διαβάστε με την ευκαιρία ένα πλήρες ιστορικό στην Καθημερινή της προηγούμενης Κυριακής του δημοσιογράφου και πολύ καλού γνώστη του θέματος, Γ. Λάλιου.
Το μεγαλύτερο έργο της χώρας, μας έφεραν
Η περιοχή μετατράπηκε σταδιακά σε ένα πρωτοφανές εργοτάξιο, σχεδόν όλοι οι άνδρες και πολλές γυναίκες της περιοχής δουλεύουν στα έργα, το χωριό γεμίζει ταβέρνες, η ζωή αλλάζει, μαζί και οι κάτοικοι. Εγώ έχω ήδη τελειώσει το Λύκειο και είμαι για σπουδές στο εξωτερικό. Παρακολουθώ την κοσμογονία, χωρίς να είμαι οργανικό μέλος της. Βλέπω και καταγράφω τις αλλαγές στην κοινότητα, στην κοινοτική ζωή. Παρατηρώ από τότε αυτά που πολύ αργότερα διάβασα στην Αρουντάτι Ρόι για την ταυτόχρονη καταστροφή ενός φυσικού βιοτικού χώρου και των κοινωνιών που ζούσαν σ’ αυτόν.
Το ΠΑΣΟΚ γίνεται κυβέρνηση και ο Α. Παπανδρέου εξαγγέλλει ξαφνικά την εκτροπή του Αχελώου. Το μεγαλύτερο έργο της χώρας που θα το ζήλευε σε μέγεθος ακόμη και η ΕΣΣΔ του σταλινικού οικονομικού μοντέλου. Το ενεργειακό μέχρι τότε φράγμα της Μεσοχώρας, γίνεται και ταμιευτήρας νερού για να πρασινίσει κυριολεκτικά και πασοκικά ο μεγαλύτερος κάμπος της χώρας, η Θεσσαλία. Τότε μαθαίνουμε ότι το ύψος του φράγματος θα είναι 150 μέτρα, το ψηλότερο στο είδος του στην Ευρώπη και ότι το μισό χωριό, πάνω από 250 σπίτια και μαγαζιά, θα χαθούν στην τεχνητή λίμνη.
Τα έργα προχωρούν, η οδική σύνδεση της περιοχής εκσυγχρονίζεται, τα παλιά Λαντ Ρόβερ γίνονται λιμουζίνες και τα ελικόπτερα πληθαίνουν. Εμείς αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ποιο είναι το αντίτιμο για τις χάντρες που μας δίνουν. Είναι το χωριό μας, τα σπίτια μας, ο ζωτικός μας χώρος, το ποτάμι μας, η ζωή μας.
Δεν τσιμπήσαμε, οργανωθήκαμε
Οργανωνόμαστε, φτιάχνουμε συλλόγους, βάζουμε την κοινότητα μπροστά, μαζευόμαστε αμέτρητες φορές στην πλατεία, ζητάμε σαφή ενημέρωση από την πολιτεία. Τίποτα. Η ΔΕΗ συνεχίζει να κάνει αυτό που ξέρει καλά. Να προσπαθεί να μας εξαγοράσει με κούφιες υποσχέσεις. Ακούσαμε για πρότυπους οικισμούς που θα μας φτιάξουν, για πολλά χρήματα που θα πάρουμε, για δωρεάν ενέργεια κλπ. Δεν τσιμπήσαμε. Το αντίθετο. Με συμμάχους το περιβαλλοντικό κίνημα που αναπτύσσεται και στην Ελλάδα εν τω μεταξύ, με τις ΜΚΟ, καταφέρνουμε να ακυρώσουμε στο ΣτΕ εφτά φορές τα έργα. Έτσι από τα πέντε μεγάλα έργα που περιλάμβανε το σχέδιο, ο ΥΗΣ Μεσοχώρας και το φράγμα, ολοκληρώθηκε παράνομα εν πολλοίς. Στέκει όμως ακόμη άδειο και άχρηστο, για να θυμίζει μόνο και να τονίζει τι δεν πρέπει να κάνει μια Πολιτεία. Να σχεδιάζει δηλαδή την υποτιθέμενη ανάπτυξη, αγνοώντας το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος.
Οι γνήσιοι πρωτεργάτες της αντίστασης στην Μεσοχώρα έφυγαν από τη ζωή, χωρίς ευτυχώς να δουν τα σπίτια τους –που τα ξανάχτισαν με τα ίδια τους τα χέρια, μετά την πυρπόληση του χωριού από τους Ναζί– να χάνονται σε μια τεχνητή λίμνη και στον βωμό του κέρδους των ιδιωτικών εταιρειών. Σε πείσμα των καιρών μια νέα γενιά Μεσοχωριτών παραμένει και οικοδομεί το μέλλον της στο χωριό, κάνοντας πράξη αυτά που οι πολιτικοί συνήθως εξαγγέλλουν για αναγέννηση της υπαίθρου. Ο αγώνας κατά της εκτροπής του Αχελώου και της διάσωσης της Μεσοχώρας έγινε για πολλούς από εμάς ένας αγώνας ζωής. Μας μεγάλωσε, μας πολιτικοποίησε. Η Μεσοχώρα είναι μέχρι σήμερα σύμβολο αγώνα για το περιβάλλον και τα κοινωνικά και φυσικά αγαθά.
Ύστερα, ήρθε και η κλιματική κρίση για να επιβεβαιώσει πόσο λάθος περιβαλλοντικά και κοινωνικά ήταν αυτός ο σχεδιασμός. Η παροχή νερού του θρυλικού Αχελώου μειώθηκε δραματικά, όπως άλλωστε και των υπόλοιπων ποταμών. Δεν υπάρχει νερό για εκτροπή ή για παραγωγή ενέργειας. Η κρίση δεν αφήνει πλέον περιθώριο για υδροβόρες καλλιέργειες στον κάμπο και μας αναγκάζει να αναστοχαστούμε συνολικά το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης. Να δούμε το ζήτημα της λειψυδρίας από την πλευρά της ζήτησης και όχι της προσφοράς, όπως υποστηρίζει εδώ και χρόνια ο φίλος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Νικήτα Μυλόπουλος.
Η κλιματική κρίση παραμένει η μεγαλύτερη απειλή για το παρόν και το μέλλον του πλανήτη. Το αντιλαμβανόμαστε όλοι και όλες, εκτός από την κυβέρνηση-εταιρεία αυτής της χώρας. Μάθαμε λοιπόν από τα ΜΜΕ ότι αυτή η αδηφάγα κυβέρνηση μας απειλεί για μια ακόμη φορά ότι θα αφανίσει την περιοχή. Δεν έχει καταλάβει –ούτε οι τοπικοί, δήθεν, άρχοντες, δήμαρχοι, περιφερειάρχες, βουλευτάδες κ.λπ.– ότι αυτά που θέλουν δεν τα πουλάμε, δεν θα τα πάρουν χωρίς τη θέλησή μας.
Θα συνεχίσουμε τον σκληρό και δύσκολο αγώνα μας μέχρι τέλους. Ο Αχελώος και η Μεσοχώρα θα νικήσουν και θα μείνουν στην θέση τους.
