Από το 2004 έως το 2024, το πραγματικό εισόδημα ανά κάτοικο στα νοικοκυριά της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυξήθηκε κατά 22%. Πίσω όμως από τον μέσο όρο κρύβονται μεγάλες ανισότητες και διαφορετικές διαδρομές: στην κορυφή βρέθηκαν χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ρουμανία (+134%), η Λιθουανία (+95%) και η Πολωνία (+91%), που σημείωσαν τη μεγαλύτερη αύξηση στο πραγματικό εισόδημα των νοικοκυριών. Αντίθετα, στον «πάτο» βρέθηκαν οι χώρες του Νότου, με την Ελλάδα (-5%) και την Ιταλία (-4%) να είναι οι μόνες στην Ε.Ε. όπου το πραγματικό εισόδημα ανά κάτοικο μειώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια.
Ανατολική Ευρώπη: από την κατάρρευση του 1989 στην ανάκαμψη
Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ξεκίνησαν τη μετακομμουνιστική τους πορεία από εξαιρετικά χαμηλή αφετηρία. Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων το 1989, βίωσαν μια πρωτοφανή οικονομική κρίση: το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. σε πολλές περιπτώσεις μειώθηκε κατά 20–30% μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, ενώ η ανεργία και η φτώχεια εκτοξεύτηκαν. Η επιστροφή στα επίπεδα διαβίωσης πριν από το 1989 χρειάστηκε σχεδόν μια δεκαετία.
Η ένταξη στην Ε.Ε. και η μαζική εισροή ευρωπαϊκών πόρων μετά το 2004, σε συνδυασμό με πιο στοχευμένες αναπτυξιακές πολιτικές, έδωσαν σημαντική ώθηση. Ρουμανία, Λιθουανία και Πολωνία κατέγραψαν εντυπωσιακές αυξήσεις στο πραγματικό εισόδημα των νοικοκυριών, πετυχαίνοντας μια αξιοσημείωτη ανοδική πορεία — αν και η πλήρης σύγκλιση με τη Δυτική Ευρώπη παραμένει ακόμη μακριά.
Ο Νότος της κρίσης: ποιοι ανακάμπτουν και ποιοι ασθμαίνουν — Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία
Στον ευρωπαϊκό Νότο η εικόνα είναι διαφορετική. Η Ισπανία και η Πορτογαλία, αν και επλήγησαν από την κρίση, κατάφεραν να επιστρέψουν σε θετικούς ρυθμούς μετά το 2015, με την Πορτογαλία να φτάνει το 116,38 (βάση 2010 = 100) το 2024. Αντίθετα, η Ιταλία και κυρίως η Ελλάδα βρέθηκαν σε δυσμενή θέση, με συνολική μείωση του πραγματικού εισοδήματος.
Η Ελλάδα βρέθηκε πιο ευάλωτη λόγω υψηλού δημόσιου χρέους, απουσίας παραγωγικής βάσης και των καταστροφικών πολιτικών λιτότητας – όπως παραδέχθηκε και το ίδιο το Δ.Ν.Τ. Η μεγάλη βουτιά ήρθε το 2009, όταν ο δείκτης πραγματικού εισοδήματος έπεσε από το 113,18 (το υψηλότερο σημείο) στον πάτο το 2013, με μόλις 74,71 μονάδες. Μετά από μια οριακή ανάκαμψη μεταξύ 2013 και 2018, η χώρα σημείωσε άλμα το 2019 (από 78,62 σε 84,15), όμως το 2024 παραμένει κάτω από τα επίπεδα του 2010 (96,21 έναντι 100).
Τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί;
Ο δείκτης «Household real income per capita» μετρά το πραγματικό (δηλαδή προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό) διαθέσιμο εισόδημα κάθε νοικοκυριού, διαιρεμένο με τον πληθυσμό της χώρας. Ουσιαστικά δείχνει πόσα χρήματα μένουν σε κάθε πολίτη για κατανάλωση και αποταμίευση, με βάση τις τιμές του 2010 (έτος βάσης = 100). Έτσι, μπορούμε να συγκρίνουμε την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών διαχρονικά, ανεξάρτητα από τον πληθωρισμό.
Γιατί δεν ανακάμπτει η Ελλάδα;
Παρά τις τεράστιες εισροές ευρωπαϊκών πόρων τα τελευταία χρόνια (Ταμείο Ανάκαμψης, χαλάρωση δημοσιονομικού πλαισίου λόγω Covid), η χώρα δεν έχει καταφέρει να φτάσει τα προ κρίσης επίπεδα. Αυτό, διότι οι μικρές αυξήσεις μισθών και οι μεγάλες αυξήσεις τιμών βασικών αγαθών διατηρούν το κόστος διαβίωσης υψηλό. Η Ελλάδα ακολουθεί ένα στρεβλό αναπτυξιακό μοντέλο, με την πρόσφατη μελέτη του LSE να τη χαρακτηρίζει ως «οικονομία του καφέ», με υπερσυγκέντρωση στον τουρισμό και την εστίαση, χωρίς παραγωγική βάση. Παράλληλα, σκάνδαλα όπως αυτά του ΟΠΕΚΕΠΕ αποστραγγίζουν τον κρίσιμο αγροτικό τομέα από σημαντικά επενδυτικά κονδύλια, ενώ κρίσιμες υποδομές, όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο, υπολειτουργούν χωρίς ασφάλεια.
Το αναπτυξιακό στοίχημα του μέλλοντος
Η Ελλάδα χρειάζεται ένα αναπτυξιακό σοκ, με ισχυρό κοινωνικό κράτος και δημοκρατικούς θεσμούς, για να διασφαλίσει αξιοπρεπή διαβίωση και να καλύψει το χαμένο έδαφος. Η αξιοποίηση και η στοχευμένη διαχείριση δημόσιων επενδύσεων με διαφανές πλαίσιο, η ενίσχυση της παραγωγικότητας και η δίκαιη κατανομή του πλούτου μέσα από ένα αποκεντρωμένο μοντέλο είναι το μεγάλο στοίχημα της επόμενης δεκαετίας.
