Στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία έχει γίνει παραδεκτό ότι από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι τις αρχές του εικοστού πρώτου καθιερώθηκε ή ορθότερα θεσμοθετήθηκε στο επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης και στο επίπεδο της πολιτικής πράξης ένα κοσμοθεωρητικό σύστημα αξιών και κανόνων, το οποίο φέρει το όνομα ευρωπαϊκό πνεύμα. Ολοι γνωρίζουμε κατά περιεχόμενο τις ιδέες και τις αξίες αυτού του συστήματος. Η πρώτη αρχή και η ύψιστη αξία είναι ο άνθρωπος και η αξιοπρέπειά του (Würde είναι ο όρος στη γερμανική γλώσσα).
Αυτό το σύστημα του ευρωπαϊκού πνεύματος με την κορωνίδα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εδώ και δύο αιώνες βρίσκεται υπό διωγμόν. Οι επιθέσεις εναντίον του ευρωπαϊκού πνεύματος δεν προέρχονται από εξωτερικούς παράγοντες. Δηλαδή δεν εξεγείρεται π.χ. η αφρικανική λογική οργάνωσης του κόσμου και στρέφει τα βέλη της εναντίον του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αλλά εάν και αυτό γίνεται όπως πράγματι συμβαίνει με την αποτίμηση της αποικιοκρατίας, δεν αναφέρομαι σε τέτοιου τύπου επιθέσεις. Με ενδιαφέρει να αντιληφθούμε όλοι μας πώς και γιατί το ευρωπαϊκό σύστημα αξιών στις μέρες μας έχει πια «χάσει το τρένο» να καταστεί οικουμενικό σύμπαν.
Το πρώτιστο και θεμελιώδες ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: ποιοι είναι οι λόγοι ή ποιοι είναι οι εσωτερικοί εκείνοι παράγοντες οι οποίοι διαμόρφωσαν το πραγματολογικό καθεστώς υπονόμευσης των ευρωπαϊκών αξιών; Το ευρωπαϊκό πνεύμα έχασε την κοινωνικο-πολιτική δυναμική του να καταστεί οικουμενικό σύστημα οργάνωσης της παγκόσμιας πολιτικής κοινωνίας. Η «Ευρώπη ως η συνείδηση της ανθρωπότητας» (Χούσερλ) δεν υπάρχει πια!
Κατά τη μεταπολεμική φάση ιστορικής εξέλιξης (1949-1989) η ιστορικο-κοινωνική οντότητα που ονομάζεται Ευρώπη σταδιακά διαμορφώθηκε σε Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.) και σε ευρωζώνη. Το πολιτικό συμπέρασμα σ’ αυτή την ιστορική εξέλιξη ήταν να θεσμοθετηθεί μια γραφειοκρατική οντότητα στην οποία η πολιτική αντικαταστάθηκε από την τεχνοκρατία. Ο Γιούργκεν Χάμπερμας στο βιβλίο του με τον τίτλο «Ach Europa» (2008) εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια έχει ερμηνεύσει στη λογική του κριτικο-ερμηνευτικού πνεύματος τη χρεοκοπία της Ευρώπης.
Στις μέρες μας όμως, στην τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, η Ευρώπη και ως Ευρωπαϊκή Ενωση και ως ευρωζώνη δεν είναι μόνον ανίσχυρη οντότητα από θεσμική άποψη, αλλά έχει η ίδια προδώσει τον εαυτό της. Οσοι έχουμε μελετήσει το φιλοσοφικό έργο του Χέγκελ για την ιστορική εξέλιξη των κοινωνικών σχηματισμών έχουμε αντιληφθεί ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος δεν έγινε ποτέ υπερεθνική πολιτική κοινωνία (δηλαδή κατά τον Χέγκελ, δεν μπόρεσε να εκφράσει το αντικειμενικό πνεύμα εξέλιξης της ανθρωπότητας) επειδή στο εσωτερικό της έγιναν κυρίαρχες οι γραφειοκρατικές δομές και οι τεχνοκρατικές διαδικασίες.
Επαναδιατυπώνω τη θέση μου, η οποία συνοψίζεται στις εξής δύο προτάσεις. Πρώτον, το ευρωπαϊκό πνεύμα αξιών και κανόνων δεν λειτούργησε ποτέ ως «πολιτικός κανόνας» για την οικουμένη. Και από την άλλη, μηχανισμοί γραφειοκρατίας στις Βρυξέλλες υπονόμευσαν τη δημιουργική επέκταση της δημοκρατικής και πολιτικής Ευρώπης. Εκαναν όμως και κάτι χειρότερο: επιτρέπουν στον φονταμενταλιστή Tραμπ (ΗΠΑ) και στα νεο-φασιστικά υπο-πολιτικά κινήματα (βλ. Λεπέν και AfD) να διεκδικούν τη διακυβέρνηση στην ευρωπαϊκή ήπειρο!
