Τα δυο κείμενα του Γκράμσι, «Το Εργοστασιακό Συμβούλιο» και «Για την ανανέωση του Σοσιαλιστικού Κόμματος», συμπυκνώνουν την πορεία της σκέψης του
Αντόνιο Γκράμσι | Θέσεις της Λυών, Εργοστασιακά συμβούλια, Ρήξη με τον ρεφορμισμό | Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο
Οι κυβερνήσεις και οι άρχουσες τάξεις σε όλον τον κόσμο, και εδώ, επιδίδονται σε μια συστηματική προσπάθεια να πείσουν ότι έχει αποκατασταθεί η «κανονικότητα» του συστήματος, ότι τίποτα δεν μπορεί να τη διαταράξει, ούτε καν η γενοκτονία στη Γάζα. Μοιάζουν με την ορχήστρα που συνέχιζε να παίζει ενώ βυθιζόταν ο «Τιτανικός». Η αστάθεια, η κρίση, η βαρβαρότητα που γεννάνε είναι η «καθημερινότητα» εκατομμυρίων. Οπως είναι και η αντίσταση, ο αγώνας: από τις διαδηλώσεις στην Αμερική του Τραμπ που λένε «οι ζωές μας πάνω από τους δισεκατομμυριούχους», μέχρι τους λιμενεργάτες της Γένοβα που στέκονται με το όπλο της απεργίας στο πλευρό της Παλαιστίνης και τον κόσμο που κυνηγάει τον Αδωνι Γεωργιάδη από νοσοκομείο σε νοσοκομείο.
Ενενήντα περίπου χρόνια πριν, ο φυλακισμένος επαναστάτης Αντόνιο Γκράμσι σημείωνε ότι «σε ένα τέτοιο μεσοδιάστημα, όπου το παλιό πεθαίνει και το νέο πασχίζει να γεννηθεί, εμφανίζονται κάθε λογής νοσηρά συμπτώματα»· οι τελευταίες λέξεις συνήθως αποδίδονται και ως η «εποχή των τεράτων». Είναι μια μάχη αμφίρροπη. Μπορούμε να κερδίσουμε στην αναμέτρηση με τα τέρατα. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε τον Γκράμσι. Και σε αυτή την προσπάθεια, να μάθουμε και να αντλήσουμε από τη δράση και τις ιδέες του, συμβάλλει ετούτη η έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου που περιλαμβάνει κείμενα του μεγάλου Ιταλού επαναστάτη.
Ο Γκράμσι ήταν ο μαρξιστής που κατόρθωσε να «μεταφράσει» στις συνθήκες της Δύσης την εμπειρία των εργατικών συμβουλίων που τον Οκτώβρη του 1917, με την ηγεσία του κόμματος των μπολσεβίκων, πήραν την εξουσία στα χέρια τους και άρχισαν να κτίζουν μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση. Το έκανε αυτό μέσα στο καμίνι της πάλης μιας από τις πιο μαχητικές και ριζοσπαστικές εργατικές τάξεις της εποχής: στο Τορίνο των αρχών του 20ού αιώνα και αμέσως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Κόκκινη Διετία που σάρωσε όλη την Ιταλία.
Από εκεί πιάνει το νήμα το εισαγωγικό κείμενο στο βιβλίο «Αντόνιο Γκράμσι – Θέσεις της Λυών, Εργοστασιακά συμβούλια, Ρήξη με τον ρεφορμισμό», με τίτλο «Η πολύτιμη κληρονομιά του Αντόνιο Γκράμσι». Παρουσιάζει τις μάχες και την πορεία του Γκράμσι στα χρόνια της μεγάλης εφόδου της εργατικής τάξης με αιχμή το κίνημα των εργοστασιακών συμβουλίων στο Τορίνο και την εφημερίδα που συμπύκνωσε και γενίκευσε την εμπειρία τους, τη L’Ordine Nuovo.
Τα δυο κείμενα του Γκράμσι που ακολουθούν, «Το Εργοστασιακό Συμβούλιο» και «Για την ανανέωση του Σοσιαλιστικού Κόμματος», προέρχονται από εκείνη την περίοδο και συμπυκνώνουν την πορεία της σκέψης του. Το πρώτο εκφράζει την κεντρική ιδέα ότι η ανατροπή του καπιταλισμού και η οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης, που στην πορεία της πάλης της γεννάει τους δικούς της θεσμούς οργάνωσης και εξουσίας, με κέντρο τον χώρο δουλειάς.
Το δεύτερο κείμενο αποτυπώνει την ωρίμανση της αντίληψης ότι για να φτάσει η εργατική τάξη στη νίκη χρειάζεται ένα επαναστατικό κόμμα. Αυτή η προοπτική πήρε την οργανωμένη της μορφή τον Γενάρη του 1921, όταν οι επαναστάτες, ανάμεσά τους και ο Γκράμσι, συγκρότησαν το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Ιταλία.
Ηταν ένα κόμμα που χρειάστηκε να δράσει σε συνθήκες κατά τις οποίες οι φασίστες του Μουσολίνι προσπαθούσαν να εδραιωθούν στην εξουσία και το εργατικό κίνημα έδινε μάχες ενάντιά τους. Αλλά και ένα κόμμα που υποχρεώθηκε να μπει στη διαδικασία να αλλάξει το ίδιο.
Σε αυτή τη διαδικασία καθοριστικός ήταν ο ρόλος του Γκράμσι που ανέλαβε την ηγεσία του κόμματος το 1924. Η συμβολή του αποκρυσταλλώθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά ντοκουμέντα της επαναστατικής περιόδου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, πριν τη συνθλίψει το βάρος του σταλινισμού. Είναι οι «Θέσεις της Λυών», δηλαδή το βασικό εισηγητικό κείμενο στο 3ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας που πραγματοποιήθηκε σε αυτήν τη γαλλική πόλη τον Γενάρη του 1926. Η νέα έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου περιλαμβάνει αυτό το κείμενο και ένα τμήμα της εσωκομματικής αντιπαράθεσης που προηγήθηκε. Τηρουμένων των αναλογιών, αν ο Γκράμσι στα κείμενα για τα εργοστασιακά συμβούλια κατάφερε να «μεταφράσει» την εμπειρία των σοβιέτ στη «γλώσσα» της Δύσης, οι «Θέσεις της Λυών» είναι η «μετάφραση» του «Τι να κάνουμε;» του Λένιν στην ίδια «γλώσσα».
Τον Νοέμβρη του 1926 ο Γκράμσι συνελήφθη από τη μυστική αστυνομία του Μουσολίνι. Ομως, δεν σταμάτησε να στοχάζεται, να προσπαθεί να αναδείξει τις αιτίες της ήττας του μεγάλου επαναστατικού κύματος της Κόκκινης Διετίας και να ανιχνεύσει τους δρόμους που θα πρέπει να βαδίσει η οικοδόμηση ενός επαναστατικού κόμματος, του «σύγχρονου ηγεμόνα», που την επόμενη φορά θα πάει την αναμέτρηση μέχρι το τέλος.
Γιατί ο Γκράμσι, στα «Τετράδια της Φυλακής», δεν εγκατέλειψε τις βασικές ιδέες των προηγούμενων χρόνων, αντίθετα τις ανέπτυξε, αφήνοντάς μας και με αυτόν τον τρόπο έννοιες, πολύτιμα εργαλεία για να προσανατολιστούμε σήμερα. Αυτή την επαναστατική κληρονομιά υπερασπίζει και αποσαφηνίζει στον επίλογο αυτής της έκδοσης το άρθρο του Chris Harman «Ο Γκράμσι ενάντια στον ρεφορμισμό».
Ο Γκράμσι αντιμετώπιζε τον μαρξισμό ως «φιλοσοφία της πράξης», όρος που ορίζει αυτό που θεωρούσε κεντρικό χαρακτηριστικό της κληρονομιάς του Μαρξ: τον αδιάσπαστο δεσμό που δημιουργεί μεταξύ θεωρίας και πράξης, σκέψης και δράσης. Η κληρονομιά του είναι η πραγματική «πυξίδα» –για να θυμηθούμε μια λέξη που πήρε δημοσιότητα πρόσφατα– για την Αριστερά της ανατροπής και του αντικαπιταλισμού.
Λέανδρος Μπόλαρης
