Λειψυδρία, κλιματική κρίση και πολιτική
«Στέρεψε ο Έβρος» είναι η πρόσφατη είδηση στα κανάλια! Για πρώτη ίσως φορά, το εμβληματικό ποτάμι-σύνορο της χώρας ξηράθηκε στα κατάντη, στο τμήμα που διατρέχει το ελληνικό έδαφος ως τις εκβολές του. Η έντονη ξηρασία μαζί με τα ανάντη φράγματα των γειτόνων, οδήγησαν στις εικόνες της ξερής όχθης, των νεκρών ψαριών, των διψασμένων ζώων, των απότιστων καλλιεργειών και τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς της περιοχής σε απόγνωση. Εικόνες απουσίας ζωής, εικόνες απουσίας του υγρού στοιχείου που μας ορίζει και μας συνέχει από πάντα, ως σώματα και ως κοινωνίες. Εικόνες όλο και πιο οικείες τα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα, την Ευρώπη, τον κόσμο όλο. Κάτι τρέχει και πάλι με το νερό, αυτήν τη φορά με την αίσθηση του αμετάκλητου, αυτήν τη φορά με τον κίνδυνο της ερημοποίησης ορατό.
Τα στοιχεία λένε πως οι μισοί υγρότοποι στον κόσμο έχουν καταστραφεί και σημαντική μείωση της απορροής στους ποταμούς καταγράφεται παγκοσμίως. Οι λίμνες και οι ταμιευτήρες συρρικνώνονται, οι ορίζοντες των υπόγειων υδροφορέων βυθίζονται σε όλο και μεγαλύτερα βάθη. Πάνω από το 40% των Ευρωπαίων βρίσκεται ήδη αντιμέτωπο με τη λειψυδρία, ενώ προβλέπεται ανεπάρκεια νερού έως και τις σκανδιναβικές χώρες! Από όποια σκοπιά και να το δει κάποιος, η υδατική κρίση είναι στην κορυφή των προβλημάτων, με επιπτώσεις και επιφαινόμενα ανυπολόγιστα για τις κοινωνίες και τον πλανήτη.
Σε αυτήν τη δυστοπική συνθήκη ήρθε τα τελευταία χρόνια να δράσει, ως καταλύτης, η κλιματική κρίση. Η οποία επιτείνει τη λειψυδρία, καθώς εντείνει τον κύκλο του νερού αυξάνοντας τα ακραία φαινόμενα, αλλά ταυτόχρονα επηρεάζει και τα πρότυπα βροχοπτώσεων, με την αύξηση του υετού στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, και την αντίστοιχη μείωσή του στους υποτροπικούς. Ενισχύει επομένως την ξηρασία -σε όλους τους δείκτες της- με μεγαλύτερη ένταση στις περιοχές που ήδη πλήττονται (π.χ. Μεσόγειος). Παράλληλα, εμφανίζονται συχνότερες και εντονότερες πλημμύρες, άρα και μικρότερη αναπλήρωση των υδατικών διαθεσίμων (δυσχέρεια απορρόφησης νερού από το διαβρωμένο έδαφος, αλλά και τεχνική αδυναμία να συλλέξουμε τους μεγάλους και ορμητικούς πλημμυρικούς όγκους). Κοντολογίς, η κλιματική κρίση έβαλε τα ήδη υποβαθμισμένα οικοσυστήματα στον φαύλο κύκλο ξηρασίας – πυρκαγιάς – πλημμύρας – διάβρωσης που, γυρνώντας σπειροειδώς στον χρόνο, στραγγίζει τα υδατικά διαθέσιμα.
H υδατική κρίση, το νέο El Dorado
Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επιτείνει τη λειψυδρία, ωστόσο δεν τη δημιουργεί. Τη λειψυδρία τη δημιούργησε η χρόνια υδατική υπερκατανάλωση, στις επιμέρους λεκάνες απορροής, όπου ξεπερνά κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητά τους. Είναι επομένως ένα πρόβλημα κατεξοχήν πολιτικό και αφορά κατά κύριο λόγο στο συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης (παραγωγής, αλλά και κατανάλωσης), που υποτιμά συστηματικά τα περιβαλλοντικά όρια. Μιλώντας αλλιώς, το υδατικό αδιέξοδο οφείλεται στις παραδοσιακές μορφές συσσώρευσης και κερδοφορίας του κεφαλαίου, με τις γνωστές συνέπειες εξάντλησης των φυσικών πόρων. Η ακόρεστη ζήτηση του νερού (που «τρέχει» τρεις φορές πάνω από την αύξηση του πληθυσμού) σε όλους τους τομείς, από την άρδευση και τον τουρισμό ως την ύδρευση και τη βιομηχανία, όρισε μονοδιάστατα το πλαίσιο της διαχείρισής του, στερεύοντας τα υδατικά διαθέσιμα και δεσμεύοντας το όποιο μέλλον (υπολογίζεται ότι το κόστος εκμετάλλευσης κάθε νέου κυβικού μέτρου θα στοιχίζει στο εξής τρεις φορές περισσότερο).
Αυτές είναι λίγο πολύ οι συνθήκες που δημιούργησαν τη σπάνη του νερού, γνωστή ως λειψυδρία και, αν δεν υπάρξει αντίδραση, το ίδιο πλαίσιο θα καθορίσει και τις εξελίξεις. Ο καπιταλισμός, όπως κάνει πάντα, αφού δημιούργησε τη λειψυδρία, διογκώνοντας τη ζήτηση, θα τη μετατρέψει στη συνέχεια σε επιχειρηματική ευκαιρία κέρδους, μέσω διάφορων μορφών εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης. Από τη στιγμή που το νερό είναι αγαθό σε σπανιότητα, ένα νέο πεδίο κερδοφορίας λαμπρό, ανοίγεται στον νεοφιλελεύθερο ορίζοντα. Ποντάροντας μάλιστα στον εμβληματικό ρόλο του νερού στη ζωή μας, η κερδοφορία αυτή μπορεί να εκτοξευτεί σε αμύθητα ποσά. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ήδη το εμφιαλωμένο είναι 1000 έως και 1500 φορές ακριβότερο από το δημόσιο νερό της βρύσης. Πού μπορεί να φτάσει η τιμή του στο ξηρό και άνυδρο τοπίο της επόμενης μέρας;
Η ελληνική λειψυδρία είναι πολιτική επιλογή
Η εικόνα του ξεραμένου Έβρου γίνεται όλο και πιο οικεία και στην Ελλάδα, όπου η λειψυδρία εξελίσσεται σε κεντρικό πολιτικό και χωροταξικό θέμα, με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην οικονομία, την ανάπτυξη, το βιοτικό επίπεδο των πολιτών και στο ίδιο το περιβάλλον. Η Ελλάδα έχει ένα από τα μεγαλύτερα υδατικά αποτύπωματα παγκοσμίως, ενώ οι φετινές μελέτες την κατατάσσουν στην 19η θέση στον κόσμο, ως προς τον κίνδυνο εμφάνισης λειψυδρίας.
Είναι γνωστό ότι το πρόβλημα διαμορφώνεται με αιχμή την αλόγιστη άρδευση (86% της συνολικής υδατικής κατανάλωσης), όπου δαπανάμε τον μεγαλύτερο -με διαφορά- όγκο νερού, ανά εκτάριο αρδευόμενης γης, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κυριαρχία του βιομηχανικού (εντατικού) μοντέλου αγροτικής παραγωγής, που ενισχύθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες από την ευρωπαϊκή πολιτική των επιδοτήσεων, εξάντλησε φυσικούς πόρους, συσσώρευσε περιβαλλοντικά προβλήματα και οδήγησε σε πολλαπλά αδιέξοδα την αγροτική πολιτική και ανάπτυξη. Παράλληλα, η δυσανεξία του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος στον σχεδιασμό (π.χ. χάρτες χρήσεων γης, οριοθέτηση ρεμάτων, διάρθρωση καλλιεργειών με αγροκλιματικές ζώνες κ.λπ.) και στα έργα υποδομής (συλλογής και μεταφοράς νερού εντός λεκανών, αρδευτικά δίκτυα κ.λπ.) εμπέδωσε πρακτικές απίστευτης κατασπατάλησης του νερού, σε όλες τις φάσεις της διαχείρισης και της χρήσης του (από τα τρύπια ή/και ανύπαρκτα συλλογικά δίκτυα, μέχρι τις απαρχαιωμένες μεθόδους ποτίσματος).
Ιδιωτικοποιήσεις και …ΟΠΕΚΕΠΕ παντού!
Η συγκεκριμένη πολιτική έφτασε στην πιο ακραία και κυνική μορφή της τα τελευταία έξι χρόνια. Στην υδατική πολιτική η κυβέρνηση έχει ρίξει το βάρος στις αυξήσεις των τιμολογίων του νερού και στην ιδιωτικοποίηση της διαχείρισής του. Η δημιουργία ιδιωτικού φορέα (ΑΕ) διαχείρισης, στη Θεσσαλία αρχικά, καθώς και η ένταξη του νερού και των δημόσιων εταιρειών του στη νέα Ρυθμιστική Αρχή (ΡΑΑΕΥ), διαμορφώνουν το πλαίσιο για τη λειτουργία του κλάδου με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.Κάτι που θα σημάνει εκτίναξη της τιμής του νερού, παρασέρνοντας όλη την παραγωγή σε περαιτέρω ακρίβεια και πληθωρισμό. Παράλληλα, είναι χαρακτηριστικό της γενικευμένης οπισθοδρόμησης ότι, αντί για τα έργα υποδομής με στόχο την εξοικονόμηση και την ορθολογική διαχείριση του νερού, επανέρχονται από το παράθυρο έργα και λύσεις του περασμένου αιώνα, που έχουν σταματήσει και απορριφθεί πολλαπλώς. Καλή ώρα η εκτροπή του Αχελώου, έχει επανέλθει στο τραπέζι μέσω των νέων Σχεδίων Διαχείρισης ΛΑΠ (2η Αναθεώρηση), που με τη σειρά τους βασίζονται (κατόπιν υπουργικής οδηγίας;) σε δεδομένα χρήσης από τον αξιόπιστο ΟΠΕΚΕΠΕ!
Στη χώρα του στεγνού Έβρου και των στερεμένων υδροφορέων, η κατά Ντέιβιντ Χάρβεϊ «συσσώρευση κεφαλαίου μέσω υφαρπαγής» βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη, είτε πρόκειται για την αγροτική γη είτε για τη στέγη και τις κοινωνικές υπηρεσίες είτε για το νερό και τους φυσικούς πόρους.
Στη χώρα του βυθισμένου κάμπου (Θεσσαλία) και της καμένης γης (Εύβοια, Δαδιά), αντί για ένα ολιστικό σχέδιο θωράκισης και κλιματικής ανθεκτικότητας, είναι σε εξέλιξη ένα σχέδιο δομικής αλλαγής του παραγωγικού της ιστού, μέσω λεηλασίας του δημόσιου χώρου της και ιδιωτικοποίησης του φυσικού της πλούτου.
Η κλιματική κρίση, σε συνδυασμό με την κυβερνητική πολιτική, μας παρασύρουν ολοταχώς στην ερημοποίηση. Χρειαζόμαστε επειγόντως ένα σχέδιο ανασυγκρότησης των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, ένα σχέδιο για τον ριζικό –κοινωνικό και οικολογικό– μετασχηματισμό της χώρας. Χρειαζόμαστε επειγόντως μια πολιτική ανατροπή.
