Η κρίση που ξέσπασε στην ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία σοβούσε αρκετό καιρό και είναι συνδυασμός των δομικών τεχνολογικών καθυστερήσεων προσαρμογής στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις του Green Deal, του επιθετικού αμερικανικού προστατευτισμού (αποπαγκοσμιοποίηση, δασμοί) και της αναδιάταξης της νέας γεωπολιτικής ισορροπίας που βλέπει την Ευρώπη σε στρατηγική οικονομικοπολιτική υποχώρηση (πχ. Γερμανία, Γαλλία). Κρίση αγοράς και πτώση των πωλήσεων (-19% σε σχέση με το 2023 και -32% συγκριτικά με την προ κορονοϊού περίοδο), απεργίες και κινητοποιήσεις των συνδικάτων ενάντια στο κλείσιμο εργοστασίων (Volkswagen, Stellantis-Fiat), απολύσεις, και εκτεταμένη χρήση του Ταμείου Ανεργίας, αποτυχημένες ή λανθασμένες επιχειρησιακές επενδύσεις, ανατροπές και πολιτικές κερδοσκοπίες.
Στην Ευρώπη οι συνθήκες για μια τέλεια καταιγίδα στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας ωρίμασαν μέσα σε λίγους μήνες. Δεξιές και ακροδεξιές πολιτικές παρατάξεις στις Βρυξέλλες, μαζί με ορισμένες κυβερνήσεις (πχ. Ιταλία), βρήκαν και την αιτία της κρίσης: είναι το Green Deal (Πράσινη Συμφωνία) και η μετάβαση στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ζητούν λοιπόν να αναθεωρηθεί/ανασταλεί η νομοθεσία της ΕΕ για τις εκπομπές των οχημάτων και να χαλαρώσουν τα όρια εκπομπών, για να δημιουργηθεί χώρος «τεχνολογικής ουδετερότητας» και να διαμορφωθούν οι συνθήκες για την επιβίωση του ενδοθερμικού κινητήρα (εσωτερικής καύσης) – η παραγωγή του οποίου έχει προγραμματιστεί να παύσει το 2035 με ταυτόχρονη αντικατάσταση των ορυκτών καύσιμων, με βιοκαύσιμα και συνθετικά καύσιμα.
Η απανθρακοποίηση συνιστά την πραγματική πρόκληση. Μέχρι τώρα, η ΕΕ ασχολείται και νομοθετεί στην πλευρά της προσφοράς, δηλαδή προωθεί την απανθρακοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής, που αντιπροσωπεύει το 20% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Το ουσιαστικό πρόβλημα, όμως, είναι η ζήτηση απανθρακοποιημένων υπηρεσιών και προϊόντων. Η διαδικασία αυτή είναι πιο περίπλοκη, καθώς αφορά μεγάλο αριθμό βιομηχανικών εγκαταστάσεων και ένα πληθυσμό 450 εκατ.! Αυτή είναι η πραγματική πρόκληση της μετάβασης, η οποία συχνά δεν φωτίζεται επαρκώς, δηλαδή η διείσδυση της ηλεκτρικής ενέργειας στις τελικές χρήσεις.
Η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία
Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι ο σημαντικότερος βιομηχανικός κλάδος της ΕΕ, απασχολεί συνολικά περίπου 14,5 εκατ. εργαζόμενους και συμβάλει στο 8% του ΑΕΠ.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η Γερμανία, η οποία από μόνη της αντιπροσωπεύει περίπου το 25% του συνολικού ΑΕΠ του κλάδου. Η χώρα περνάει μια περίοδο οικονομικής στασιμότητας (το ΑΕΠ το 2024 αναμένεται να μειωθεί για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά) και υφίσταται τις άμεσες και έμμεσες παρενέργειες της εμπλοκής της στον πόλεμο στην Ουκρανία, πληρώνοντας το μεγαλύτερο κόστος, κύρια σε ενεργειακό επίπεδο, αλλά όχι μόνο, αποκομμένη από τις προσιτές ρωσικές ενεργειακές πηγές, σε εξυπηρέτηση του αμερικανικού σχεδιασμού υποβάθμισης της ΕΕ στο νέο γεωπολιτικό χάρτη.
Για πολλές ανατολικές χώρες και τη Βόρεια Ιταλία, η οικονομία των οποιων συνδέεται ως υπεργολαβία της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, η κρίση εκδηλώνεται, ήδη με εκρηκτικό τρόπο, με κλείσιμο παραγωγικών δραστηριοτήτων και απολύσεις. Ισχυροί παραγωγικοί κλάδοι όπως, η αυτοκινητοβιομηχανία, η βιομηχανία χημικών, η μεταλλο-μηχανική, που αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος της ραχοκοκαλιάς της γερμανικής βιομηχανίας και ολόκληρης της ΕΕ, αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες λόγω του ενεργειακού κόστους (διπλάσιο και τριπλάσιο του αμερικανικού), του κινεζικού ανταγωνισμού, των τεχνολογικών καθυστερήσεων καθώς και των αμερικανικών επιδοτήσεων για τη μεταφορά βιομηχανικών ευρωπαϊκών μονάδων στις ΗΠΑ. Όπως δηλώνει ο Ζαν-Φρανσουά βαν Μπόξμιρ, κορυφαίος λομπίστας της βιομηχανίας στις Βρυξέλλες, «στην Ευρώπη, η αποβιομηχάνιση πηγαίνει πιο γρήγορα από την απανθρακοποίηση».
Σε αυτό το περιβάλλον, το χρονικό όριο (2035) παύσης παραγωγής ενδοθερμικών κινητήρων, συναντά σθεναρή και αυξανομένη αντίσταση. Το πετρελαϊκό λόμπι και το αντίστοιχο των κατασκευαστών εξαρτημάτων, με την στήριξή ακροδεξιών πολιτικών (Μελόνι), προσπαθούν, με κάθε τρόπο, να θέσουν εμπόδια, με πολλές πιθανότητες επιτυχίας, καθώς διαφαίνεται. Το χρονικό όριο του 2035 δεν τέθηκε πολύ νωρίς όπως ισχυρίζονται οι επικριτές του νόμου, αλλά μάλλον αργά, μπροστά στη δραματική επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης.
Ότι το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό αποδεικνύεται από την περίπτωση της Νορβηγίας, μιας χώρας που από φέτος θα πουλάει μόνο ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Στο Όσλο, ο αέρας είναι καθαρός. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, ωστόσο, η αλλαγή παρεμποδίζεται από τις υψηλές τιμές των αυτοκινήτων, την έλλειψη σταθμών φόρτισης, τους υπερβολικά μεγάλους χρόνους φόρτισης, την ανεπαρκή αυτονομία στη λειτουργία των οχημάτων και την ισχνή υποστήριξη των κυβερνήσεων.
Σε αυτό το περιβάλλον κρίσης, η Κίνα κατηγορείται για αθέμιτο ανταγωνισμό και απειλείται με διαρκή επιβολή δασμών, αναποτελεσματική πολιτική αντιμετώπισης, εφόσον δεν αντιμετωπίζει τη σοβαρή τεχνολογική καθυστέρηση και την ικανότητα προσαρμογής στα νέα δεδομένα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας.
Η αυτοκινητοβιομηχανία στη Κίνα
Η Κίνα παράγει και διακινεί παγκόσμια το ένα τρίτο των αυτοκινήτων, περίπου όσο η Ευρώπη και οι ΗΠΑ μαζί (βλέπε γράφημα). Η κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία έχει πολλά πλεονεκτήματα στην παραγωγική διαδικασία: ενσωματώνει σε ενιαία αλυσίδα παραγωγής πολλά μέρη και εξαρτήματα, μεγιστοποιώντας την εσωτερική παραγωγή, περιορίζοντας τους εξωτερικούς προμηθευτές, και τυποποιώντας μέρη ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικά μοντέλα. Τα κινεζικά εργοστάσια είναι πλήρως αυτοματοποιημένα, παράγουν λογισμικό αιχμής (αυτόνομη οδήγηση κλπ.) και είναι σε θέση να σχεδιάσουν και να διαθέσουν ένα νέο μοντέλο αυτοκινήτου στην αγορά μέσα σε είκοσι μήνες, σε σύγκριση με τα, σχεδόν, τέσσερα χρόνια που χρειάζονται οι ανταγωνιστές.
Σε αυτό το ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι επιλογές για την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία κρίνονται κοντόφθαλμες και αναποτελεσματικές: η επιμονή από την Ουάσιγκτον στην επιβολή δασμών, η υιοθέτηση τεχνολογίας διαφορετικής από την ηλεκτρική (οι Ιάπωνες προσπάθησαν με το υδρογόνο χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα). Μια άλλη πρόταση είναι εισαγωγή μπαταριών από την Κίνα και έτσι η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία θα υποβαθμιστεί σε βιομηχανία συναρμολόγησης.
Η υιοθέτηση περιοριστικών μέτρων στην εισαγωγή κινεζικών αυτοκινήτων θα επιβραδύνει το πρόγραμμα για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης, θα αυξήσει τις τιμές των αυτοκινήτων και θα τροφοδοτήσει τον πληθωρισμό. Είναι βέβαιο ότι η Κίνα θα σκαρφιστεί κάποιον άλλο τρόπο για να διεισδύσει την Ευρώπη.
Η βιώσιμη κινητικότητα
Κάθε χρόνο παράγονται περίπου 80 εκατ. οχήματα. Εκτιμάται ότι η διάδοση της αυτοκίνησης ευθύνεται για 60-80 εκατ. θανάτους και 2 δισ. τραυματισμούς. Η ιστορική ανασκόπηση και σχετικές μελέτες εντοπίζουν τέσσερις κύριες πηγές προβλημάτων: τα ατυχήματα, τις αρνητικές επιπτωσεις στην υγεία (ποιότητα ατμόσφαιρας), τις κοινωνικές/ταξικές ανισότητες στην κτήση και τη χρήση και τις σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτωσεις (εκπομπές).
Η βιώσιμη κινητικότητα είναι ένα νέο μοντέλο μεταφορών αγαθών και ανθρώπων, βασισμένο σε οικο-συστήματα με μειωμένο ή μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα σε θέση να ανταποκριθούν στις παγκόσμιες κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες μετακίνησης:
• Ηλεκτροκίνηση (οι εκπομπές κύκλου ζωής των ηλεκτρικών οχημάτων υπολογίζονται μειωμένες κατά 70% από εκείνες των βενζινοκίνητων και πετρελαιοκίνητων οχημάτων)
•Δημόσιες μεταφορές (ολοκληρωμένα δίκτυα και υποδομές )
• Κοινή χρήση ΙΧ
H βιώσιμη κινητικότητα αποτελεί θεμελιώδη πτυχή της ενεργειακής μετάβασης, στο επίκεντρο της ατζέντας του ΟΗΕ για το 2030. Το επίδικο του προβλήματος παραμένει ο ρόλος των εργαζομένων και η προστασία και η αναδιάταξη του νέου περιεχομένου των θέσεων εργασίας.
Ο δρόμος της δίκαιης, πράσινης μετάβασης εξυπηρετείται με πολιτικές επιλογές και διάθεση πόρων που στοχεύουν στη συμβατότητα των στόχων της προστασίας της απασχόλησης και της ταυτόχρονης καταπολέμησης της κλιματικής κρίσης, χωρίς αμφότεροι να θυσιάζονται, όπως συμβαίνει σήμερα, στο βωμό ενός κοινωνικά άδικου και περιβαλλοντικά επιζήμιου αναπτυξιακού μοντέλου.
Στο δρόμο της πράσινης μετάβασης προς την απανθρακοποίηση, ο κλάδος των μεταφορών θα αναδιατάξει, καθοριστικά, τις σχέσεις ισχύος στο τρίπολο Κεφάλαιο – Εργασία -Φύση.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
