Οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ασκούν βαθιά επιρροή σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, άλλωστε. Οι φετινές εκλογές απέκτησαν ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Οι περιφερειακές συγκρούσεις σε κρίσιμα σταυροδρόμια του πλανήτη και τα δύο μεγάλα ενεργά πολεμικά μέτωπα -σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή– προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των Αμερικανών ψηφοφόρων.
Προφανώς όχι σε μεγαλύτερο βαθμό από την Οικονομία, τον πληθωρισμό και τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ, αλλά ποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι τελικά οι διεθνείς γεωπολιτικές διενέξεις δεν επηρεάζουν και τα οικονομικά δεδομένα, ειδικά αν συζητάμε για την παγκόσμια υπερδύναμη;
Καλώς ήρθατε στο χάος
Στη Μέση Ανατολή, ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ παραλαμβάνει κυριολεκτικά ένα χάος. Οι προεκλογικές του εξαγγελίες αλλά και η προηγούμενη θητεία του στον Λευκό Οίκο, δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας για μια αποφασιστική παρέμβαση των ΗΠΑ προς την πλευρά των διπλωματικών διαπραγματεύσεων και της ειρήνης. Οι ΗΠΑ είναι μια παγκόσμια δύναμη και λόγω της σημαντικής πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής επιρροής τους στην πολιτική της Μέσης Ανατολής μπορούν να θεωρηθούν αποφασιστικός παράγοντας των όποιων εξελίξεων. Η εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον έχει άμεσο αντίκτυπο στην περιφερειακή δυναμική όσον αφορά την ασφάλεια, τη διπλωματία και τις οικονομικές σχέσεις.
Οι συμμαχίες των ΗΠΑ με βασικά κράτη της Μέσης Ανατολής -ιδιαίτερα τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Ιορδανία- εξαρτώνται από τη διοίκηση που βρίσκεται στην εξουσία. Ένα σαφές παράδειγμα ήταν η αλλαγή των πολιτικών για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μεταξύ της Συμφωνίας της Διοίκησης Ομπάμα και της εκστρατείας «μέγιστης πίεσης» του Ντόναλντ Τραμπ και η μεγάλη επιρροή που αυτή η αλλαγή είχε στους υπολογισμούς περιφερειακής ασφάλειας στην περιοχή¹.
Τρεις αρχικές παρατηρήσεις, ενώ θα αναμένουμε τις κινήσεις του Ν. Τραμπ μέχρι και την ορκωμοσία του, για πιο ασφαλή συμπεράσματα.
1) Η Κίνα, θα παραμείνει ο κύριος αντίπαλος των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκακιέρα, με το βλέμμα στο ποιος θα ασκήσει την παγκόσμια ηγεμονία τον 21ο αιώνα. Συνεπώς, όσον αφορά τη Μέση Ανατολή, αναμένουμε κινήσεις που θα περιορίσουν την εμβέλεια του Πεκίνου στην περιοχή με σκοπό τον αποκλεισμό της κινέζικης επιρροής. Μην ξεχνάμε ότι η Κίνα προκάλεσε παγκόσμια έκπληξη όταν ύστερα από μυστικές διαπραγματεύσεις πέτυχε -σε κινέζικο έδαφος- μια συμφωνία επανέναρξης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας. Δεν θα ήταν έκπληξη να πούμε ότι χτύπησε καμπανάκι στην Ουάσιγκτον.
2) Ο Τραμπ θα επιχειρήσει να φέρει Συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, η οποία ήταν έτοιμη για επικύρωση και ματαιώθηκε μετά την επίθεση της Χαμάς και την εισβολή στη Γάζα. Εδώ αρχίζουν τα μεγάλα προβλήματα, καθώς το Ριάντ δεν συζητάει πλέον για συμφωνία-πακέτο με το Ισραήλ, χωρίς τη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους. Οι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν να δελεάσουν ή/και να πιέσουν τη Σαουδική Αραβία προς την επίτευξη συμφωνίας χωρίς αυτό το προαπαιτούμενο. Θεωρώ ότι η αυτή η επιδίωξη θα βρει σε τοίχο, λόγω των ηγεμονικών προθέσεων του πρίγκηπα Μπιν Σαλμάν Β’, ο οποίος δείχνει να ονειρεύεται τη Σαουδική Αραβία ως έναν ανεξάρτητο παγκόσμιο δρώντα, ικανό να ασκήσει το δικό του γεωπολιτικό παίγνιο.
3) Ο Ν. Τραμπ έχει εκφράσει κατ’ επανάληψη την ισχυρή του δέσμευση για την ασφάλεια του Ισραήλ. Εδώ όμως παρεμβάλλεται ο παράγοντας Ιράν. Η Τεχεράνη δεν δείχνει να κάνει πίσω και φαίνεται αποφασισμένη να καθιερωθεί ως περιφερειακή δύναμη, χρησιμοποιώντας τη μέγιστη δύναμή της, τόσο από το ίδιο της το διπλωματικό και πολεμικό οπλοστάσιο, όσο και από τη δύναμη πυρός των αντιπροσώπων της (Χεζμπολλάχ, Χούθι, Ιρακινές πολιτοφυλακές). Χωρίς βέβαια να ξεχνάμε την Χαμάς που συνεργάζεται με το Ιράν, διαθέτοντας όμως την δική της ξεχωριστή ατζέντα στο Παλαιστινιακό.
Γενικά, ο Τραμπ αντιπροσωπεύει ένα πολιτικό μονοπάτι «υψηλού κινδύνου-υψηλής ανταμοιβής» για τους περιφερειακούς παράγοντες. Θεωρείται από ηγέτες και ειδικούς ως πρόθυμος να χρησιμοποιήσει βία κατά των εχθρών, αλλά η φήμη του για αστάθεια θα μπορούσε να οδηγήσει τους περιφερειακούς συμμάχους των ΗΠΑ στο στρατόπεδο της ανησυχίας².
Θεωρείται βέβαιο ότι ο Νετανιάχου θα σπεύσει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία Τραμπ με γοργά βήματα, ώστε να «τελειώσει τη δουλειά» άμεσα. Αυτό άλλωστε ζήτησε και ο Τραμπ από τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Θα περιμένουμε τις κινήσεις του Τραμπ ως Προέδρου όμως αφού υπάρχουν και άλλες μεταβλητές, με πρώτη και σημαντικότερη τη Γάζα.
Τι θα γίνει με τη Γάζα;
Ο Νετανιάχου σκοπεύει να αδειάσει τον παλαιστινιακό θύλακα αφού τον ισοπεδώσει τελείως, ώστε να τον καταλάβει ο Ισραηλινός στρατός. Επόμενο βήμα θα είναι η προσάρτηση στο Ισραήλ. Ο Μπάιντεν ζητούσε από το Ισραήλ την μεταβίβαση της εξουσίας στην Παλαιστινιακή Αρχή, το οποίο απέρριπτε ο Νετανιάχου. Θα πιέσει ο Τραμπ προς αυτή την κατεύθυνση; Θα ήταν εύκολο ίσως να υποθέσουμε ότι θα αφήσει ελευθερία κινήσεων στον Νετανιάχου, όμως εδώ υπάρχει πρόβλημα.
Πρώτον, μία προσάρτηση της Γάζας από το Ισραήλ στα πρότυπα του Γκολάν θα τελειώσει την επιδίωξη της Ουάσιγκτον για συμφωνία Ισραήλ- Σ. Αραβίας και θα φέρει προβλήματα στις σχέσεις του Ισραήλ και με τις άλλες Αραβικές χώρες με τις οποίες έχει υπογράψει τις «Συμφωνίες του Αβραάμ».
Δεύτερον, τι θα απογίνουν 2,2 εκ κάτοικοι της Γάζας; Η Αίγυπτος αρνείται να τους εγκαταστήσει στο έδαφός της -στην έρημο του Σινά- όπως ζητάει το Ισραήλ (προσφέροντας τεράστια οικονομικά ανταλλάγματα). Το μένος που θα προκαλούσε στον Αραβικό κόσμο μια τέτοια αποδοχή από το Κάϊρο, αλλά και η ενίσχυση των τζιχαντιστικών κινδύνων στη Χερσόνησο του Σινά είναι απαγορευτική συνθήκη.
Ο Τραμπ δεν θα μπορούσε να πιέσει την κυβέρνηση Σίσι προς αυτή την κατεύθυνση, αφού τότε θα έβαζε σε κίνδυνο το ίδιο το αυταρχικό καθεστώς Σίσι, το οποίο ήδη βρίσκεται αντιμέτωπο με τεράστιες προκλήσεις και επιβιώνει χάρη στην καταστολή από τον Αιγυπτιακό στρατό τον οποίο ελέγχει απόλυτα η κυβέρνηση.
Συμπέρασμα
Δεν είναι καθόλου προβλέψιμη η ακριβής αντιμετώπιση των προκλήσεων της περιοχής από την πλευρά του Τραμπ. Σίγουρα θα ξεκινήσει με ελευθερία κινήσεων προς τον Νετανιάχου και μέγιστη πίεση προς το Ιράν και τους αντιπροσώπους του. Μετά όμως;
Υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαμε να βάλουμε στην εξίσωση αλλά ας σκεφτούμε μόνο ένα. Η πολιτική του Τραμπ για τον πόλεμο στην Ουκρανία θα μπορούσε να έχει το παράδοξο αποτέλεσμα να ενισχύσει το Ιράν. Ο Τραμπ ζητά να τερματιστεί ο πόλεμος, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται ήττα της Ουκρανίας. Μια ρωσική νίκη θα ευνοούσε την συμμαχία στην οποία το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του διαδραματίζουν βασικό ρόλο.
¹Sager Abdulaziz, “Next U.S. Administration Will Have Strong Impact on Mideast”, Gulf of Research Center (Saudi Arabia), Council of Foreign Relations (Oct. 31 2024).
²Ben Sasson-Gordis Avishay, “A Wary, Unsettled Mideast Awaits U.S. Elections”, Institute for National Security Studies (Israel), Council of Foreign Relations (Oct. 31 2024).
Νεκτάριος Μπουγδάνης
TVXS
