Η Μεταπολίτευση αποτελεί μια τομή για την Ελλάδα, καθώς μετά το 1974 η χώρα εισέρχεται σε μια περίοδο αποκατάστασης της δημοκρατικής λειτουργίας του πολιτεύματος, αποκατάστασης των ηττημένων του Εμφυλίου και σταδιακής ενίσχυσης του κράτους δικαίου και πρόνοιας. Σημαντικά νομοθετήματα και πράξεις ισχυρού πολιτικού συμβολισμού το επιβεβαιώνουν, όπως ο νόμος για τον πολιτικό γάμο, η ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Η αρχή της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα, δηλαδή η πτώση της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 δεν είναι ένα μεμονωμένο ελληνικό φαινόμενο, αλλά συναντάται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης (Ισπανία, Πορτογαλία) και σηματοδοτεί μια νέα εποχή σε ό,τι αφορά το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η περίοδος των πενήντα χρόνων της Μεταπολίτευσης αποτελεί μία από τις πλέον σύνθετες ιστορικά περιόδους σε παγκόσμια κλίμακα. Αφενός, σημαδεύεται από την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», η οποία ως γεγονός αναδιαμορφώνει τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς και δίνει μια νέα πνοή στη νεοφιλελεύθερη ρητορική σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης μέσω του περιβόητου «there is no alternative» (TINA) που πρώτη εφάρμοσε η Margaret Thatcher στην Ευρώπη. Συνεπώς, οι κατακτήσεις των πρώτων δεκαπέντε ετών της Μεταπολίτευσης σε ό,τι αφορά την εργασία και τα δικαιώματα αμφισβητούνται διεθνώς –και στην Ελλάδα– από το 1990 και μετά. Αφετέρου, αυτή η βίαιη αλλαγή των συσχετισμών και η σαφής ενίσχυση των θεωριών του κοινωνικού δαρβινισμού συνοδεύεται από μια πρωτοφανή τεχνολογική ανάπτυξη που όμοιά της δεν έχει επιτευχθεί έως σήμερα σε όλη την ιστορία του ανθρώπινου είδους. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο τρόπος ζωής των κατοίκων της Ελλάδας του ’60 που αποτελούσε μια φτωχή χώρα με χαμηλό ΑΕΠ εκείνη την περίοδο είναι ελάχιστα διαφορετικός από τον τρόπο ζωής των Ελλήνων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ή κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Η μετάβαση στη νέα εποχή
Αντιθέτως, σήμερα η ανάπτυξη των οδικών δικτύων, των δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρικής ενέργειας και τηλεπικοινωνιών έχει συντριπτικά αλλάξει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων στην Ελλάδα. Οι κομβικές υποδομές για την τεχνολογική ανάπτυξη στηρίχθηκαν κατά ένα μεγάλο βαθμό στο οικονομικό μοντέλο των πρώτων δεκαπέντε ετών της Μεταπολίτευσης με τα ισχυρά κρατικά μονοπώλια σε ό,τι αφορά το νερό, την ηλεκτρική ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες και τις μεγάλες δημόσιες επενδύσεις που πέτυχαν τη δικτυακή κάλυψη ακόμα και των πιο δυσπρόσιτων περιοχών της χώρας.
Η εισαγωγή της κινητής τηλεφωνίας στις αρχές της δεκαετίας του ’90 αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα άλματα στις τηλεπικοινωνίες. Οι πρώτες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, όπως η «Panafon» και η «Telestet», έκαναν την εμφάνισή τους και σταδιακά επεκτάθηκαν, καλύπτοντας όλη την ελληνική επικράτεια. Εδώ να θυμίσουμε ότι η κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη δεν επέτρεψε στον ΟΤΕ να συμμετάσχει από την αρχή στο διαγωνισμό για τις άδειες κινητής τηλεφωνίας, ακολουθώντας ένα θατσερικό μοντέλο που ξεκάθαρα προέκρινε την ιδιωτική πρωτοβουλία και με λαθροχειρίες ανέπτυξε ρητορική περί αφερεγγυότητας του δημόσιου εκείνη την εποχή ΟΤΕ. Μετά το 1998 επιτρέπεται και στον ΟΤΕ να εισέλθει στον τομέα των κινητών επικοινωνιών, και σήμερα μέσω της COSMOΤΕ αποτελεί τον πιο σημαντικό φορέα σε ένα οικοσύστημα τριών μεγάλων παρόχων («Vodafone» και «Nova» αποτελούν τους άλλους δύο).
Μεγάλης σημασίας αποδείχθηκε και η σταδιακή διείσδυση των τεχνολογιών διαδικτύου εκκινώντας από τις τεχνολογίες xDSL και φτάνοντας στα παθητικά οπτικά δίκτυα και στο fiber to the home στις μέρες μας. Η καθιέρωση του διαδικτύου επιφέρει σημαντικές αλλαγές σε ό,τι αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό τόσο στο δημόσιο τομέα όσο και στον ιδιωτικό. Η εμβληματική εισαγωγή του συστήματος «TAXISnet» για την ηλεκτρονική υποβολή φορολογικών δηλώσεων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη μετάβαση στη νέα εποχή. Η χρήση των ψηφιακών εργαλείων έχει σε μεγάλο βαθμό συμβάλει στην ανέλιξη των ερευνητικών κέντρων και των πανεπιστημίων της χώρας που επιδεικνύουν πολύ καλές επιδόσεις τόσο στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών όσο και στην αύξηση της παραγωγικότητάς τους χάρη σε αυτές.
Αύξηση του προσδόκιμου ζωής
Σημαντική για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής είναι η τεχνολογική επανάσταση στην ιατρική και στα φάρμακα. Η εισαγωγή των προηγμένων διαγνωστικών μεθόδων έχει βελτιώσει την ακρίβεια και την αποτελεσματικότητα των ιατρικών διαγνώσεων και θεραπειών. Η ανάπτυξη νέων φαρμάκων και θεραπειών, όπως τα βιολογικά φάρμακα και η γονιδιακή θεραπεία, έχει επεκτείνει τις δυνατότητες αντιμετώπισης σοβαρών ασθενειών. Η υιοθέτηση λιγότερο επεμβατικών χειρουργικών μεθόδων, όπως η λαπαροσκόπηση, είναι μία επίσης πολύ σημαντική συμβολή στη βελτίωση των ιατρικών μεθόδων.
Πολύ σημαντικές είναι και οι εξελίξεις στην υιοθέτηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια. Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων και ανεμογεννητριών έχει μειώσει την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και έχει συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος. Η χωρητικότητα εγκατεστημένης ισχύος ανανεώσιμης ενέργειας στην Ελλάδα έχει διπλασιαστεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με την πράσινη ενέργεια να αντιπροσωπεύει πλέον το 50% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Αναπολώντας παλαιότερες εποχές, λιγότερο τεχνολογικές
Παρά τις αδιαμφισβήτητες τεχνολογικές εξελίξεις, σήμερα βρισκόμαστε στην παράδοξη συνθήκη οι κάτοικοι αυτής της χώρας να αναπολούν παλαιότερες εποχές, λιγότερο τεχνολογικές. Η κακή λειτουργία του κράτους, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ενός νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης που αποστερεί από το κράτος τα βασικά εργαλεία και ευνοεί ολιγοπωλιακά καρτέλ, αποδεικνύει ότι η τεχνολογία δεν είναι πανάκεια για τη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Χαρακτηριστικό και επίκαιρο παράδειγμα αποτελεί το ζήτημα του ενεργειακού κόστους. Παρά την υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, λόγω της αποδυνάμωσης της ΔΕΗ και της «απελευθέρωσης» της αγοράς μέσω του χρηματιστηρίου ενέργειας, το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι απαράδεκτα υψηλό διότι καθορίζεται ανεξέλεγκτα από τους μεγάλους ιδιωτικούς παρόχους ενέργειας. Τα ζητήματα της άναρχης χωροθέτησης των αιολικών πάρκων και η μη προώθηση των ενεργειακών κοινοτήτων δικαίως εγείρουν την αμφισβήτηση των πολιτικών που ακολουθούνται για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από τους πολίτες. Παρόμοιες καταστάσεις βιώνουν οι καταναλωτές και στις τηλεπικοινωνίες.
Πολύ σημαντική είναι και η μεγάλη αύξηση των ιδιωτικών δαπανών για την υγεία λόγω της μείωσης της ποιότητας των δωρεάν υπηρεσιών του ΕΣΥ με υποστελεχωμένα νοσοκομεία, παρά το ότι η τεχνολογική ανάπτυξη έχει τη δυνατότητα να επιταχύνει εξετάσεις και διαδικασίες και να υποστηρίξει μέσω τηλεϊατρικών εφαρμογών τις απομακρυσμένες περιοχές.
Επιπλέον, η λανθασμένη αντίληψη για το παραγωγικό μοντέλο που εστιάζει στον υπερτουρισμό και το real-estate μετατρέπει την Ελλάδα σε ουραγό όσον αφορά τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η ποιότητα της σύνδεσης στο διαδίκτυο παραμένει χαμηλότερη από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι περιορισμένη. Επιπλέον, η έρευνα και ανάπτυξη στην Ελλάδα χρηματοδοτείται σε χαμηλότερο βαθμό σε σύγκριση με άλλες χώρες, επηρεάζοντας την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης θα μεγαλώσει το ψηφιακό χάσμα της Ελλάδας με άλλες χώρες της Ευρώπης.
Δεδομένου ότι η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη, οι δημόσιες πολιτικές σε ό,τι αφορά τις νέες τεχνολογίες σε κρίσιμα δίκτυα και υποδομές, καθώς και την προώθηση ενός παραγωγικού μοντέλου τεχνολογικής καινοτομίας προς όφελος των πολλών, είναι πιο επίκαιρες από ποτέ.
Ο Αντώνης Μπόγρης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
