Στις 26 Ιουνίου 2015, ο Αλέξης Τσίπρας επέστρεψε από τις Βρυξέλλες με ένα ευρωπαϊκό τελεσίγραφο: «take it or leave it». Τα μεσάνυχτα, σε ένα δραματικό τηλεοπτικό μήνυμα, προκήρυξε δημοψήφισμα για τις 5 Ιουλίου ζητώντας από τους πολίτες να απορρίψουν τις ευρωπαϊκές προτάσεις. Αμέσως μετά, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι οι τράπεζες θα παραμείνουν κλειστές τη Δευτέρα και τα capital controls θα επιτρέπουν στους πολίτες να σηκώνουν μόλις 60 ευρώ την ημέρα.
Το πρωί της Τρίτης, ένα ανήσυχο τηλεφώνημα στο Λονδίνο, από την Αθήνα, μας ζήτησε να κυκλοφορήσουμε μεταξύ ακαδημαϊκών και διανοουμένων ένα ψήφισμα υποστήριξης του “Όχι”. Το κείμενο κατέληγε: «Πιστεύουμε ότι το [ευρωπαϊκό] τελεσίγραφο προς τον ελληνικό λαό και τη δημοκρατία πρέπει να απορριφθεί. Το ελληνικό δημοψήφισμα δίνει την ευκαιρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση να επαναλάβει τη δέσμευσή της στις αξίες του Διαφωτισμού – ισότητα, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη– και στις αρχές της δημοκρατίας στις οποίες στηρίζεται η νομιμοποίησή της. Ο τόπος όπου γεννήθηκε η δημοκρατία δίνει στην Ευρώπη την ευκαιρία να δεσμευτεί εκ νέου στα ιδανικά της στον 21ο αιώνα». Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Guardian στις 29 Ιουνίου και την επόμενη μέρα στην έντυπη. Μέχρι το πρωί της Τετάρτης, όταν πέταξα στην Αθήνα, σχεδόν χίλιοι διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί το είχαν υπογράψει. Μεταξύ τους ο Μπαλιμπάρ, η Μπάτλερ, ο Τσόμσκυ, ο Μπαντιού, ο Ταρίκ Αλί. Αλλά και πολλοί φιλελεύθεροι διανοούμενοι όπως ο Ρόουαν Γουίλιαμς, αρχιεπίσκοπος του Canterbury…
Μηνύματα υποστήριξης και αλληλεγγύης συνόδευαν τις υπογραφές. Ένας Ιταλός έγραψε ότι «θα ήταν σημαντικό να έχουμε ελληνικές σημαίες να τις κρεμάσουμε στα μπαλκόνια σε όλη την Ευρώπη». Ένας Πορτογάλος: «Θα ήθελα πολύ να ήμουν Έλληνας για να ψηφίζω “Όχι”». Η Γουέντι Μπράουν: «Προσφέρουμε την υποστήριξή μας για να κρατήσετε ό,τι έχει απομείνει από τις ελπίδες σας, τη δημοκρατία σας, την κυριαρχία σας, το μέλλον μας». Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ: «Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα μάς αφορά όλους, διακυβεύεται το μέλλον της Ευρώπης. Όταν διαβάζουμε για την Ελλάδα αυτές τις μέρες, θα πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου ότι, όπως λέει το παλιό ρητό, “de te fabula narrator”». Ο Χάμπερμας καταδίκασε τον άνευ προηγουμένου εκβιασμό χρησιμοποιώντας το διεθνές hashtag #ThisIsACoup.
Η διεθνής των διανοούμενων είχε απέναντι της τη διεθνή της εξουσίας. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, ο Μάρτιν Σουλτς, ο Τζορτζ Όσμπορν, η Χίλαρυ Κλίντον, τραπεζίτες και βιομήχανοι προειδοποιούσαν τους Έλληνες για τις ολέθριες συνέπειες του “Όχι”. Όταν το «Ελληνικό Παρατηρητήριο του LSE» εξέδωσε δήλωση υποστήριξης του «Ναι», οι καθηγητές της Σχολής Σάσια Σάσκεν, Ρίτσαρντ Σένετ και Κόνορ Γκίαρτι την καταδίκασαν και διαμαρτυρήθηκαν στον διευθυντή του πανεπιστημίου. Ενώ το ευρωπαϊκό κατεστημένο έκανε ό,τι μπορούσε για να τρομοκρατήσει τους Έλληνες, οι ακαδημαϊκοί σε όλο τον κόσμο είδαν στο δημοψήφισμα μια ευκαιρία για την δημοκρατία.
Γιατί έγινε τόσο σημαντικό διεθνώς το “Όχι” στο δημοψήφισμα; Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Αριστερά ήταν σε κατάσταση πένθους. Το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης αναζωπύρωσε μια αίσθηση αισιοδοξίας ενώ η οικονομική κατάρρευση του 2008 έδειξε πως ο νεοφιλελευθερισμός δεν ήταν ανίκητος. Οι ελληνικές αντιστάσεις, οι αμεσοδημοκρατικές καταλήψεις των πλατειών και η μεγάλη νίκη στις εκλογές του 2015 έφεραν την Ελλάδα καθημερινά στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων και δημιούργησαν ελπίδες αλλαγής. Όπως έγραψε ένας γάλλος καθηγητής, οι Έλληνες πήραν την τύχη στα χέρια τους σε μια γιορτή δημοκρατίας που συνδεόταν άμεσα με τα γεγονότα του Μάη. Ξαφνικά ένας κατασυκοφαντημένος μικρός λαός είχε τολμήσει να πει “Όχι” στις κυρίαρχες δυνάμεις.
Όλες οι οικουμενικές αρχές διακηρύσσονται από κάποιον, όλες οι πετυχημένες επαναστάσεις αρχίζουν από μια εξέγερση, πριν γενικευθούν. Το συγκεκριμένο γίνεται ο αντιπρόσωπος και εκφραστής του καθολικού. Έτσι έγινε με την αντίσταση στη χούντα των συνταγματαρχών, έτσι και με την νίκη του 61% παρά την καταιγιστική εσωτερική και διεθνή προπαγάνδα και τις κλειστές τράπεζες. Το δημοψήφισμα ήταν μία από τις πιο σημαντικές λαϊκές νίκες στη σύγχρονη Ευρώπη. Για μια εβδομάδα η Ελλάδα έγινε σύμβολο αντίστασης. Η διεθνής προοδευτική κοινότητα τη στήριξε και αισθάνθηκε την άγνωστη χαρά της επιτυχίας μέσα από τους πανηγυρισμούς των Ελλήνων. Η αλληλεγγύη αντάμωσε την ελπίδα. Οι προσδοκίες ματαιώθηκαν. Αλλά το «συμβάν» του “Όχι” άφησε παρακαταθήκη που εγγράφεται στην μακρά ιστορία των αντιστάσεων. Γι’ αυτό οι κυρίαρχες δυνάμεις δεν σταματούν να το συκοφαντούν. Γι’ αυτό εμείς το θυμόμαστε κάθε Ιούλη.
Ο Κώστας Δουζίνας είναι ομότιμος καθηγητής Νομικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας
στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
