Οι δύσκολες ώρες που ζούμε στην Γαλλία αποτελούν έκπληξη ή είναι κατά κάποιο τρόπο, για να παραφράσουμε τον τίτλο γνωστού μυθιστορήματος, το «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου»;
Η απαξίωση της πολιτικής –με την έννοια της ιδεολογικής αντιπαράθεσης και με διακριτά προγράμματα– και η ενορχήστρωση της αύξησης της αποχής είναι επακόλουθα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής που εφαρμόζεται εδώ και χρόνια. Οι πολίτες έχουν την αίσθηση ότι η πολιτική μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε απλή διαχείριση τρεχουσών υποθέσεων.
Δυσαρέσκεια
Οι χαρασσόμενες πολιτικές μοιάζουν να αποφασίζονται σε κέντρα απόμακρα χωρίς την αναγκαία λαϊκή στήριξη. Ειδικά στην Γαλλία όπου η πορεία της προεδροκεντρικής Πέμπτης Δημοκρατίας εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις αποφάσεις ενός και μόνου προσώπου. Ο Εμμανουέλ Μακρόν εξελέγη ενάντια στην Μαρίν Λεπέν. Δεν έλαβε όμως ποτέ υπόψη του αυτήν την παράμετρο και εφάρμοσε το πρόγραμμά του χωρίς καμία παραχώρηση στους ψηφοφόρους που τον στήριξαν εφαρμόζοντας το λεγόμενο «δημοκρατικό σύμφωνο», ψηφίζοντας δηλαδή ενάντια στην ακροδεξιά. Η πολιτική διάλυσης των δημοσίων υπηρεσιών, αναδιανομής του πλούτου υπέρ των ισχυρότερων κοινωνικών στρωμάτων και η αυταρχική εφαρμογή της έχουν αισθητά αρνητικά αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή των πολιτών.
Τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών αποτελούν καταγραφή της έλλειψης κοινωνικής αποδοχής της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Το εκλογικό σύστημα με την ενιαία εθνική περιφέρεια επέτρεψε, σε ένα βαθμό, την έκφραση της λαϊκής δυσαρέσκειας. Δεν εκφράστηκε όμως υπέρ της Αριστεράς.
Μένουμε συχνά στην επιφανειακή αντίληψη για την Γαλλία ως χώρα της ελευθερίας, των τεχνών και των γραμμάτων. Υπάρχει όντως μια μεγάλη παράδοση που ξεκινά από την εποχή του Διαφωτισμού κι ίσως και ακόμη παλαιότερα. Παραλείπουμε όμως την άλλη πλευρά, τη Γαλλία της αντίδρασης. Η μονόπλευρη ανάγνωση της πραγματικότητας, η μελέτη της ιστορίας χωρίς οικονομικά, και ταξικά θα έλεγα, κριτήρια οδήγησε πολλούς από εμάς σε ψευδαισθήσεις.
Αυτοπαγίδευση
Ας επιστρέψουμε όμως στις τελευταίες εξελίξεις. Η παρουσία πολλών προοδευτικών και αριστερών ψηφοδελτίων στις ευρωεκλογές ήταν ίσως δικαιολογημένη λόγω των υπαρκτών προγραμματικών διαφορών για την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες όμως ένιωσαν ότι οι συζητήσεις για τα εκλογικά προγράμματα ή για τις συγκλίσεις κομμάτων γίνονται κεκλεισμένων των θυρών.
Πολλοί θεώρησαν λοιπόν ότι η ψήφος στην ακροδεξιά είναι η καλύτερη διαμαρτυρία. Δεν έχουμε ακόμη όλα τα στοιχεία για πούμε με σιγουριά ότι αυτή η ψήφος δεν δηλώνει και ιδεολογική προσχώρηση στα βασικά ιδεώδη της παράταξης αυτής, όπως η «εθνική προτίμηση», ο εθνικισμός και ο αντιευρωπαϊσμός. Τα ανθρωπιστικά ιδεώδη φαίνεται όμως ότι δεν κερδίζουν την ιδεολογική μάχη, την ιδεολογική ηγεμονία. Ο πολιτισμός και η τέχνη θεωρούνται από πολλούς πολυτέλεια και ίσως απευθύνονται σε συγκεκριμένο ακροατήριο, στα υψηλά πολιτιστικά κι οικονομικά στρώματα.
Η αίσθηση του ανήκειν και τα σημεία αναφοράς χάνονται. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι κοινωνικοί φορείς δεν έχουν το μεγάλο λαϊκό έρεισμα που είχαν παλαιότερα. Η λαϊκότητα αντικαθίσταται συχνά από τον λαϊκισμό κι όπως αναφέραμε ήδη από κάποιο ελιτισμό. Η στροφή λοιπόν προς την ακροδεξιά, τον αυθεντικό εκφραστή αυτής της διαστρεβλωμένης και εύκολης διαμαρτυρίας δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει.
Η προκήρυξη εκλογών από των Μακρόν, εκλογών που θα γίνουν σε ασφυκτικά χρονικά περιθώρια, αποτελεί παγίδα που στράφηκε εναντίον του. Αποτελούσε δε αίτημα της ακροδεξιάς που διακηρύσσει ότι είναι νίκη της πολιτικής πρότασης της Εθνικής Συσπείρωσης.
Προγραμματική συμπόρευση
Το πολίτευμα στη Γαλλία είναι εξαιρετικά πολύπλοκο όχι μόνο λόγω του προεδροκεντρικού του χαρακτήρα αλλά και με την ύπαρξη δύο νομοθετικών σωμάτων. Η Γερουσία εκλέγεται έμμεσα από ειδικό εκλογικό σώμα και η Εθνοσυνέλευση, αντίστοιχη με την Βουλή, με άμεση καθολική ψηφοφορία αλλά με σύστημα μονοεδρικών περιφερειών και δύο γύρους.
Η Αριστερά και οι Δημοκράτες αντιλήφθηκαν τον επερχόμενο κίνδυνο και κατάφεραν, σε λίγες μόνο μέρες, να συμφωνήσουν όχι μόνο σε κοινές υποψηφιότητες αλλά κυρίως σε ένα σαφές πρόγραμμα κυβερνητικών στόχων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι κοινωνικοί φορείς, συνδικαλιστικές, φεμινιστικές και πάλης για τα δικαιώματα οργανώσεις καθώς και πολλοί ενεργοί πολίτες χωρίς κομματική ένταξη πλαισίωσαν αυτήν την προσπάθεια.
Αξίζει να επισημανθεί ότι οι συνεδριάσεις σοσιαλιστών, μελών της ανυπότακτης Γαλλίας, κομμουνιστών και οικολόγων έγιναν την ώρα που σημαντικές συγκεντρώσεις, με μεγάλη συμμετοχή της νεολαίας, απαιτούσαν ενωτική απάντηση στην ακροδεξιά.
Οι βασικοί θεματικοί άξονες αυτού του προγράμματος -αναφέρονται αναλυτικά τα μέτρα των πρώτων δεκαπέντε ημερών της κυβέρνησης του Νέου Λαϊκού Μετώπου, οι αλλαγές που θα ψηφιστούν τις εκατό πρώτες μέρες αλλά και η αλλαγή πολιτικής σε μακροπρόθεσμη βάση- δεν αναφέρονται μόνο σε οικονομικά, κοινωνικά, και περιβαλλοντικά θέματα. Το ζήτημα της ειρήνης και η πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι βασικά σημεία του προγράμματος. Οι προγραμματικές αυτές συγκλίσεις έγιναν γιατί στην ουσία οι συζητήσεις είχαν αρχίσει από καιρό και μάλιστα σε προηγούμενα ενωτικά σχήματα.
Οι απαντήσεις στην προπαγάνδα των επίσημων ΜΜΕ περί ισλαμοαριστερισμού και υποστηρικτών της Χαμάς ή και του Πούτιν είναι ξεκάθαρες. Θα ακουστούν όμως από τους εκλογείς; Είναι αρκετά δυνατοί οι παράλληλοι δίαυλοι που θα επιτρέψουν να δοθεί η κατάλληλη απάντηση στις προεδρικές απόψεις περί δύο άκρων που εξισώνουν την ακροδεξιά και την αριστερά;
Θα φανεί λοιπόν αν οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες έχουν αποτέλεσμα και αν η ψηφιακή τεχνολογία χρησιμοποιείται με όρους συμπεριληπτικούς. Οι διαφορετικές απόψεις στην αριστερά δεν διαγράφονται. Ίσως είναι σημείο πλούτου αφού και οργανώσεις της λεγόμενης εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς συμμετέχουν στο νέο σχήμα.
Το ζήτημα είναι να καταφέρουμε να έχουμε πολιτική δράση με όρους κοινωνικούς κι αυτό είναι συχνά δύσκολο. Είναι άξιο ιδιαίτερης προσοχής το όλο και συχνότερο φαινόμενο της κοινωνικής ένταξης με θρησκευτικούς όρους ή κριτήρια καταγωγής. Όσο για τα θέματα πολιτισμού ο κίνδυνος επέλασης της ακροδεξιάς ιδεολογίας και στα ζητήματα ταυτότητας και τέχνης οδήγησε στη συσπείρωση καλλιτεχνών που βλέπουν την επικείμενη καταστροφή. Οι προτάσεις για την παιδεία και όχι μόνο της Εθνικής Συσπείρωσης – αξίζει να αναφέρουμε την επιστροφή «στολής» στα σχολεία – είναι μια τεράστια οπισθοδρόμηση.
Ο δημόσιος λόγος μοιάζει συχνά ξύλινος και απόμακρος και οι πολιτικοί χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο που φαίνεται κωδικοποιημένο και που απευθύνεται σε ειδικούς. Η συγκεκριμένη συγκυρία έφερε την αριστερά προ των ευθυνών της.
Υπάρχει λοιπόν ελπίδα. Αρκεί η ενότητα στις εκλογές να μην είναι ευκαιριακή σύμπραξη. Ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε να ψηφίσουμε για μια φορά υπέρ κάποιου προγράμματος κι όχι μόνο κατά κάποιου άλλου. Ελπίζουμε ότι οι ψηφοφόροι θα συμπεριφερθούν ως ενεργοί πολίτες και θα πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους.
Ο Νίκος Γραικός είναι καθηγητής ελληνικής γλώσσας στο Παρίσι.
