Το νέο ήρθε από την Ελβετία! Τέσσερις γυναίκες στην τρίτη ηλικία, από κοινού με την οργάνωση Verein Klima Seniorinnen1 κατήγγειλαν την ελβετική κυβέρνηση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωματων ECHR2 για ανεπάρκεια στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στις συνθήκες διαβίωσης και της υγείας των κατοίκων.
Στις 9 Απριλίου το δικαστήριο δημοσίευσε απόφαση, με την οποία καταδικάζει την ελβετική κυβέρνηση για παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωματων. Με την απόφαση αυτή για πρώτη φορά τα ανθρώπινα δικαιώματα συνδέονται με τις κλιματικές υποχρεώσεις και δεσμεύσεις των κρατών και των εταιρειών.
Το άρθρο 8 αφορά στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και η ελβετική κυβέρνηση καταδικάστηκε επειδή δεν ενήργησε έγκαιρα και αποτελεσματικά για να μετριάσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Μέλη της δραστήριας αυτής οργάνωσης είναι ηλικιωμένες γυναίκες, κυρίως άνω των εβδομήντα ετών, που ανησυχούν για τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη στις συνθήκες διαβίωσης και την υγεία τους (συχνοί καύσωνες κλπ.).
Σύμφωνα με τους δικαστές (16 υπέρ και μόνο ένας κατά), «το άρθρο 8 της Σύμβασης κατοχυρώνει το δικαίωμα αποτελεσματικής προστασίας από τις κρατικές αρχές των σοβαρών δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη ζωή, την υγεία, την ευημερία και την ποιότητα ζωή». Η απόφαση επισημαίνει ότι «πρωταρχικό καθήκον κάθε Συμβαλλόμενου Κράτους είναι να υιοθετεί και να επιβάλλει κανονισμούς και μέτρα ικανά να μετριάσουν τις μελλοντικές, υφιστάμενες και δυνητικά μη αναστρέψιμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής».
Η υποχρέωση αυτή «πηγάζει από την αιτιώδη σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της απόλαυσης των δικαιωμάτων της Σύμβασης, από το γεγονός ότι αντικείμενο και σκοπός της Σύμβασης, ως μέσου για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι η διασφάλιση της εφαρμογής των διατάξεων κατά τρόπο που να εγγυάται συγκεκριμένα και αποτελεσματικά δικαιώματα».
Με βάση τα στοιχεία που προσκομίστηκαν, το Δικαστήριο έκρινε «ότι η ελβετική συνομοσπονδία είχε παραβεί τα καθήκοντά της (“θετικές υποχρεώσεις”) βάσει της Σύμβασης, όσον αφορά την κλιματική αλλαγή».
Υπήρχαν «κρίσιμα κενά» στην εφαρμογή του σχετικού εθνικού ρυθμιστικού πλαισίου, «συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας των ελβετικών αρχών να ποσοτικοποιούν, μέσω προϋπολογισμού του άνθρακα ή με άλλο τρόπο, εθνικούς περιορισμούς στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου».
Ως εκ τούτου, «ενώ αναγνωρίζει ότι οι εθνικές αρχές διαθέτουν ευρεία διακριτική ευχέρεια σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή των νόμων και των μέτρων, το Δικαστήριο διαπίστωσε, βάσει των αποδεικτικών στοιχείων που είχε στη διάθεσή του, ότι οι ελβετικές αρχές δεν είχαν ενεργήσει εγκαίρως και επαρκώς για να σχεδιάσουν, να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν νομοθεσία και μέτρα σχετικά με την παρούσα υπόθεση».
Την ιστορική σημασία της απόφασης επισημαίνουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, δεδομένου ότι μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για αγωγές για το κλίμα εναντίον κυβερνήσεων και εταιρειών ορυκτών καυσίμων.
Για την Greenpeace, η απόφαση «σηματοδοτεί ένα σημαντικό προηγούμενο για τις κλιματικές διαμάχες σε παγκόσμιο επίπεδο».
Συνέπεια αυτής, τα 46 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης «θα μπορούσαν να κληθούν από τους πολίτες να επανεξετάσουν και, όπου απαραίτητο, να προσαρμόσουν την πολιτική τους για το κλίμα στις αρχές που διαμορφωθήκαν από το Δικαστήριο για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Αντιδράσεις
Η απόφαση συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις από συντηρητικές οργανώσεις. Ο Richard Ekins KC (Hon), επικεφαλής του προγράμματος δικαστικής εξουσίας του Policy Exchange και καθηγητής Δικαίου και συνταγματικής κυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δήλωσε ότι «το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει ξεπεράσει τον εαυτό του, εφευρίσκοντας νέες υποχρεώσεις για τα κράτη μέλη σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και διακηρύσσοντας μια νέα εξουσία εποπτείας της περιβαλλοντικής πολιτικής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το Δικαστήριο φαίνεται να ενδιαφέρεται ελάχιστα για τη νομική θεμελίωση της νομολογίας του. Δικαίως θα αναζωπυρώσει τη συζήτηση στη Βρετανία σχετικά με τη σκοπιμότητα συμμετοχής στο ECHR».
Τα δεδομένα και η πορεία στην κλιματική ουδετερότητα
Tο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο ισχύων ελβετικός κλιματικός νόμος του 2011 για τις εκπομπές προέβλεπε τη συνολική μείωση κατά -20 %, των εκπομπών ΑτΘ έως το 2020 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Οι προσφεύγουσες Ελβετίδες κατέδειξαν, τεκμηριώνοντας την αποτυχία της κυβερνητικής κλιματικής πολιτικής, ότι το ποσοστό μείωσης δεν υπερέβη το 11%!
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο (ΕΕ27), λόγω των καθυστερήσεων εφαρμογής, οι στόχοι σταδιακά έγιναν πολύ πιο απαιτητικοί. Στους θεσμοποιημένους στόχους μείωσης ΑτΘ κατά 55% έως το 2030 και μηδενικό ισοζύγιο εκπομπών το 2050, κρίθηκε επιβεβλημένο και συζητείται να προστεθεί ενας ενδιάμεσος στόχος μείωσης στο 90% , προκειμένου η θερμοκρασία του πλανήτη να μην υπερβεί το όριο των 1,5–2 βαθμών Κελσίου.
Ο δείκτης CCPI3, προϊόν επεξεργασίας κλιματικών στοιχείων 65 χωρών, βαθμολογεί τις επιδόσεις στον χώρο της κλιματικής πολιτικής, χρησιμοποιώντας μια τυποποιημένη μέθοδο, που επιτρέπει τη σύγκριση των επιδόσεων των κρατών που ευθύνονται για πάνω από το 90% των παγκόσμιων εκπομπών.
Στον πίνακα απεικονίζεται η βαθμολογία (θέση/ranking) που οι επιλεγμένες χώρες κατέχουν στην πορεία επίτευξης της ενεργειακής ουδετερότητας για το 2050.
Πρόταση νομού για την απαγόρευση των εξορύξεων
Κάτι γίνεται και στα πάτρια! Στο δίκτυο περιβαλλοντικής πολιτικής της Νέας Αριστεράς ολοκληρώνεται για να προωθηθεί στην κοινοβουλευτική ομάδα τεκμηριωμένο σχέδιο νόμου (συντάκτης καθ. Γ. Μπάλιας)4 για την απαγόρευση στην ελληνική επικράτεια των εξορύξεων ορυκτών καυσίμων, σε συνέχεια αντίστοιχων νομοθετημάτων (Γαλλία το 2018, Δανία το 2020, Ισπανία το 2020, στον εθνικό κλιματικό νόμο), Πορτογαλία το 2020, ακύρωσε δύο συμβάσεις που ήταν σε ισχύ, Σουηδία το 2022).
Αποφάσεις διεθνών διαιτητικών δικαστηρίων αναγνωρίζουν τη δυνατότητα τα κράτη να προβούν σε λύση των ισχυουσών συμβάσεων. Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) σχετικά με τη νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις (οδηγίες 2014/23, 2014/24, 2014/25) έκρινε ότι τα κράτη έχουν δικαίωμα να υπαναχωρήσουν και να ακυρώσουν μία σύμβαση, εφόσον αυτό γίνεται στο πλαίσιο της ικανοποίησης του δημόσιου συμφέροντος (όπου ως δημόσιο συμφέρον νοείται η προστασία του κλίματος).
Η προώθηση στη Βουλή του νομοσχεδίου θα μπορούσε να «επιδιορθώσει» την τρωθείσα οικολογική αξιοπιστία της Αριστεράς στη διάρκεια της κυβερνητικής της θητείας…
Σημειώσεις:
1. Η οργάνωση αποτελείται από περίπου 2.500 ηλικιωμένες γυναίκες.
2. Διεθνές Δικαστήριο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της πολιτικών ελευθεριών στην Ευρώπη.
3. CCPI (The Climate Change Performance Index) είναι επεξεργασία των οργανώσεων Germanwatch, NewClimate Institute και CAN και εκδίδεται ετησίως από το 2005.
4. https://www.facebook.com/giorgos.balias
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
