Συνήθως η αντιπυρική περίοδος στην Ελλάδα ξεκινά την 1η Μαΐου και τελειώνει στις 30 Οκτωβρίου. Φέτος οι πυρκαγιές ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα. Ήδη από τα μέσα Μαρτίου του 2024 δημιουργούνται καθημερινά νέες πολλαπλές εστίες. Το φαινόμενο δεν είναι τυχαίο, ούτε παροδικό. Μπαίνουμε σε νέα φάση συνθηκών που θα εντείνονται συνεχώς και μάλιστα γρηγορότερα απ’ ό,τι θεωρούσε η επιστημονική κοινότητα έστω και πριν πέντε χρόνια.
Την προηγούμενη χρονιά η Ελλάδα είχε τη χειρότερη σεζόν στην Ευρώπη από αρχής των καταγραφών, καθώς καταστράφηκαν περίπου 1.7 εκατομμύρια στρέμματα. Χαρακτηριστικά οι πυρκαγιές πέρυσι σταμάτησαν τον Νοέμβριο, με πολλές εκατοντάδες στρέμματα καμένα τον μήνα εκείνο μόνο. Και δεν είναι ότι επιμηκύνεται η αντιπυρική περίοδος, αλλά και οι πυρκαγιές είναι μεγαλύτερες σε διάρκεια και καταστροφικότητα.
Ο χειμώνας που ακολούθησε την περσινή σεζόν, ήταν ο ζεστότερος των τελευταίων 160 χρόνων. Χαρακτηρίστηκε από πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες από το κανονικό (κατά περίπου 3 βαθμούς), σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Οι μεγαλύτερες αποκλίσεις παρουσιάστηκαν στη Βόρεια Ελλάδα και γενικότερα στην ηπειρωτική χώρα. Η υπερθέρμανση αυτή είναι φαινόμενο που εντείνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια, και ειδικά την τελευταία δεκαετία, όπου τα περισσότερα χρόνια έσπαγαν το ρεκόρ υπερθέρμανσης.
Ταυτόχρονα, το πρόγραμμα Copernicus δίνει μετρήσεις και για την ξηρασία και βλέπουμε εδώ1 ότι το 20% περίπου της χώρας είναι σε κατάσταση επιφυλακής για τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2024, ειδικά η Δυτική Ελλάδα, η Πελοπόννησος και η Στερεά. Μάλιστα η ξηρασία στη Μεσόγειο συνεχίζεται αδιάκοπα από το 2021.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών φαινομένων, της ξηρασίας και της υπερθέρμανσης, οδηγεί σε πολύ επικίνδυνες συνθήκες για πρόκληση των πυρκαγιών.
Το πρόβλημα είναι ότι παγκόσμια τόσο η ξηρασία, όσο και η υπερθέρμανση βρίσκονται σε συνεχή ανοδική πορεία τα τελευταία 30 χρόνια και ειδικά τα 10 τελευταία ο ρυθμός αύξησης είναι μεγαλύτερος. Βλέπουμε δηλαδή μια επιτάχυνση της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής και φυσικά όξυνση των επιπτώσεων της.
Εντούτοις, η ελληνική κυβέρνηση επιβραδύνει στην πρόληψη και αντιμετώπιση των φαινομένων. Επενδύει σε μέτρα καταστολής, αντί για την πρόληψη. Και ενώ δεν έχουν έρθει οι καινούριες υδροφόρες και τα συστήματα παρακολούθησης πυρκαγιών, τα καναδικά αεροσκάφη DHC-515 θα παραληφθούν το 2027! Η πολιτική ηγεσία του τόπου δεν φαίνεται να κατανοεί τη σημασία της πρόληψης, της εκπαίδευσης των δασοπυροσβεστών και της ενίσχυσης των επίγειων μέσων στη μάχη κατά της φωτιάς. Κάθε δήμος και κάθε κοινότητα της χώρας πρέπει να έχει έτοιμο σχέδιο πρόληψης και αντιμετώπισης των πυρκαγιών, που θα καταρτίσει η κυβέρνηση σε συνεργασία με επιστήμονες και δασοπυροσβέστες και θα είναι προσαρμοσμένος στις ειδικές συνθήκες και ανάγκες της περιοχής. Θα πρέπει να περιλαμβάνει συστήματα επιχειρησιακής παρακολούθησης των δεικτών ξηρασίας, θερμοκρασίας, ανέμων κλπ, καθώς και την κατάσταση των δασικών συστημάτων. Με βάση την επικινδυνότητα, να κινητοποιείται το σχέδιο πρόληψης και αντιμετώπισης που θα είναι ειδικό για αυτή την περιοχή. Μέσα στο σχέδιο φυσικά περιλαμβάνεται και ο τρόπος διαφυγής πολιτών σε περίπτωση ανάγκης2. Τέλος, χρειάζεται και ανασχεδιασμός των δασικών εκτάσεων και των ειδών που ευδοκιμούν, αντικαθιστώντας τα με είδη που συγκρατούν περισσότερη υγρασία3 και ενδεχομένως καθαρισμός και διαχείριση των δασών, ώστε η φωτιά να μην εξαπλώνεται πολύ γρήγορα. Παράλληλα, πρέπει να αντιμετωπιστούν και οι τρόποι πρόκλησης της πυρκαγιάς με δημιουργία προγραμμάτων απομάκρυνσης εύφλεκτης ύλης, υπογειοποίηση καλωδίων, μόνιμων κρουνών σε κατοικημένες περιοχές κλπ.
Η ξηρασία θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια και αυτό θα θέσει σε κίνδυνο την ενεργειακή παραγωγή, τη διαχείριση υδάτων για τις καλλιέργειες, τα οικοσυστήματα, αλλά και τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού4. Οι επιστημονικές προβλέψεις λένε για επιμήκυνση της περιόδου των πυρκαγιών κατά 40 μέρες, αλλά ήδη το ‘23–‘24 βλέπουμε αύξηση κατά 70 μέρες, καταφανώς ξεπερνώντας τα χειρότερα σενάρια της επιστημονικής γνώσης.
Δυστυχώς, το επόμενο καλοκαίρι αναμένεται δύσκολο, με υψηλότατες θερμοκρασίες και ξηρασία. Και τα επόμενα χρόνια θα είναι πολύ δυσκολότερα, αφού φαίνεται ότι η κλιματική αλλαγή είναι σε πορεία επιτάχυνσης. Πρόσφατα, η επιστημονική κοινότητα δημοσίευσε το ενεργειακό ισοζύγιο της Γης (δηλαδή την ακτινοβολία που απορροφάται από τη Γη), το οποίο έχει αποσταθεροποιηθεί, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της υπερθέρμανσης και των άλλων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής τα τελευταία 10 χρόνια. Μάλιστα, δεν είναι μόνο ότι ο ρυθμός αύξησης της υπερθέρμανσης έχει αλλάξει, αλλά έχει αλλάξει και η γεωγραφική κατανομή της αύξησης αυτής –με τη μέγιστη αύξηση σε μια ζώνη μεταξύ 30 και 60 μοιρών γεωγραφικού πλάτους. Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ 35 και 42 μοιρών, στην καρδιά δηλαδή της μέγιστης αλλαγής.
Είναι, λοιπόν, άμεση ανάγκη μείωσης των εκλύσεων αερίων του θερμοκηπίου που ευθύνονται για τη κλιματική αλλαγή, άμεση απαγόρευση των εξορύξεων και φυσικά εντατικοποίηση στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, στις οποίες οι πυρκαγιές είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, μαζί με την έλλειψη νερού, στη χώρα μας.
Σημειώσεις:
1. https://drought.emergency.copernicus.eu/edov2/php/index.php?id=1112&cty_id=GR
2. https://www.wwf.gr/?13405441/———-
3. https://www.climatechangepost.com/greece/forest-fires/
4. https://joint-research-centre.ec.europa.eu/jrc-news-and-updates/prolonged-drought-and-record-temperatures-have-critical-impact-mediterranean-2024-02-20_en#:~:text=Long%2Dlasting%2C%20above%2Daverage%20temperatures%2C%20warm%20spells%20and%20poor,the%20ongoing%20drought%20is%20already%20having%20critical
Η Νατάσσα Ρωμανού είναι ερευνήτρια Κλιματικής Αλλαγής στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της ΝΑΣΑ, συμβασιούχος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης
