Η επίθεση της Χαμάς δεν άλλαξε μόνο τη δυναμική της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης αλλά και τους συσχετισμούς σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αχρήστευσε την αμερικανική στρατηγική αποκλιμάκωσης στην περιοχή, έφερε τις αραβικές κυβερνήσεις και το Ιράν σε δύσκολη θέση και άνοιξε την πόρτα για μεγαλύτερη κινεζική και ρωσική εμπλοκή.
Η υπονόμευση της στρατηγικής των ΗΠΑ
Τα τελευταία τρία χρόνια η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπαθεί να περιορίσει την εμπλοκή της στη Μέση Ανατολή και να επικεντρωθεί στην Κίνα, στο πλαίσιο της «στροφής προς την Ασία». Προς την κατεύθυνση αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήλπιζαν να αποδυναμώσουν τις εντάσεις στην περιοχή διευκολύνοντας την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ και την αποκλιμάκωση με το Ιράν. Επιχείρησαν, επίσης, να αμφισβητήσουν την κινεζική επιρροή στην περιοχή, προωθώντας αυτή της Ινδίας με τη δημιουργία ενός οικονομικού «διαδρόμου» που θα συνέδεε την Ινδία, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Η εξέλιξη αυτή θα αποτελούσε την απάντηση των ΗΠΑ στην πρωτοβουλία του «Δρόμου του Μεταξιού» της Κίνας.
Η επίθεση της Χαμάς έβαλε ένα απότομο τέλος σ’ αυτά τα σχέδια. Πρώτον, «πάγωσε» ουσιαστικά τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, ματαιώνοντας τη σύναψη μιας περιφερειακής συμφωνίας ασφαλείας. Δεύτερον, οι επιθέσεις ανάγκασαν τις ΗΠΑ να αντιστρέψουν την πολιτική της μειωμένης στρατιωτικής παρουσίας τους στην περιοχή, διατάσσοντας τη μεγαλύτερη στρατιωτική ενίσχυση μετά τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους. Τρίτον, οι προσπάθειες των ΗΠΑ για αποκλιμάκωση των εντάσεων με το Ιράν έχουν επίσης τερματιστεί. Μόλις έναν μήνα πριν οι δύο χώρες κατέληξαν σε συμφωνία για την ανταλλαγή κρατουμένων και την αποδέσμευση «παγωμένων» ιρανικών περιουσιακών στοιχείων αξίας 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι εξελίξεις της περασμένης εβδομάδας καταδεικνύουν ότι η συμφωνία αυτή δεν άντεξε. Όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να παρασυρθούν σε ακόμη έναν περιφερειακό πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
Αραβικά και ιρανικά διλήμματα
Η επίθεση της Χαμάς και ο ισραηλινός πόλεμος στη Γάζα έχουν επίσης φέρει τις περιφερειακές κυβερνήσεις σε δύσκολη θέση. Από τη μία πλευρά, οι ΗΠΑ πιέζουν τους Άραβες συμμάχους τους, αρκετοί από τους οποίους είχαν εξομαλύνει τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, να καταδικάσουν τη Χαμάς. Μόνο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν προέβησαν σε τέτοιες δηλώσεις.
Από την άλλη πλευρά, οι αδιάκριτες δολοφονίες Παλαιστινίων αμάχων από το Ισραήλ έχουν εξοργίσει την αραβική κοινή γνώμη και έχουν επίσης ασκήσει πίεση στις αραβικές κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους.
Προς το παρόν, οι φιλοαμερικανικές αραβικές κυβερνήσεις καταφεύγουν σε έντονη ρητορική για να καταπνίξουν την οργή της κοινής γνώμης. Αλλά αν το Ισραήλ συνεχίσει τη φονική επίθεση στη Γάζα, τα λόγια δεν θα είναι αρκετά. Θα πρέπει να αναλάβουν δράση υπονομεύοντας την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, εξέλιξη που θα μπορούσε να εξοργίσει τις ΗΠΑ.
Η έλλειψη δράσης από τους Άραβες ηγέτες για την προστασία των Παλαιστινίων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα νέο κύμα περιφερειακής αστάθειας. Για άλλη μια φορά, η υποστήριξη των ΗΠΑ στις ισραηλινές θηριωδίες στη Γάζα υπονομεύει τα αραβικά καθεστώτα που στηρίζουν.
Το Ιράν βρίσκεται επίσης σε δύσκολη θέση, αν και για διαφορετικούς λόγους. Η ιρανική ηγεσία επικρότησε την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, ενώ αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη σ’ αυτή. Η Τεχεράνη κινείται προσεκτικά, προσπαθώντας να μην παρασυρθεί σε άμεση αντιπαράθεση με το Ισραήλ ή τον σύμμαχό του, τις ΗΠΑ, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζει τη Χαμάς.
Το Ισραήλ έχει δηλώσει ότι ο στόχος του πολέμου στη Γάζα είναι να διαλύσει την παλαιστινιακή ομάδα αντίστασης, δηλαδή να επιφέρει αλλαγή καθεστώτος στη Λωρίδα. Αυτό σημαίνει ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να χάσει έναν σημαντικό σύμμαχο στην περιοχή. Βρίσκεται, επομένως, αντιμέτωπη με μια δύσκολη επιλογή: να μείνει αδρανής και να παρακολουθεί τη Χαμάς να αποδυναμώνεται και να εξαλείφεται από το Ισραήλ ή να ενθαρρύνει τη Χεζμπολάχ (που εδρεύει στον Λίβανο) να εισέλθει στη μάχη και να ασκήσει πίεση στο Ισραήλ από τον Βορρά, κάτι που θα είχε σοβαρές συνέπειες για τον σύμμαχό της.
Τόσο το Ισραήλ όσο και οι ΗΠΑ προειδοποίησαν ότι η Χεζμπολάχ θα ερχόταν αντιμέτωπη με τρομερές επιπτώσεις αν επιτίθετο στο Ισραήλ. Έχοντας εξασφαλίσει την πλήρη στήριξη των ΗΠΑ, το Ισραήλ μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή την ευκαιρία για να επιτεθεί στη λιβανέζικη ομάδα. Αυτό σίγουρα θα αποσταθεροποιούσε τον Λίβανο, κάτι που δεν είναι προς το συμφέρον του Ιράν.
Ρωσικοί και κινεζικοί υπολογισμοί
Η αμερικανική εμπλοκή σε ακόμη μία σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και η αποδυνάμωση των συμμαχιών της με αραβικά κράτη θα ήταν καλοδεχούμενες εξελίξεις για τη Μόσχα και το Πεκίνο.
Η Ρωσία και η Κίνα άρχισαν να νιώθουν την αμερικανική πίεση σε συνέχεια της απόσυρσης των ΗΠΑ από την ευρύτερη Μέση Ανατολή, που επέτρεψε στις ΗΠΑ να επιχειρήσουν μια «στροφή προς την Ασία» και να επικεντρωθούν περισσότερο στις συμμαχίες τους εντός του ΝΑΤΟ. Αυτό ενδέχεται τώρα να αλλάξει, καθώς οι ΗΠΑ σύρονται ξανά σε ανάμειξη σε μια περιοχή από την οποία ήθελαν τόσο πολύ να απεμπλακούν.
Η στρατιωτική ενίσχυση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, η μεγαλύτερη βοήθεια προς τον ισραηλινό στρατό και η αμερικανική διπλωματική στήριξη προς το Ισραήλ υποδηλώνουν ότι υπάρχουν λιγότεροι στρατιωτικοί, οικονομικοί και διπλωματικοί πόροι διαθέσιμοι για να ενισχύσουν την πολεμική προσπάθεια στην Ουκρανία και να στηρίξουν συμμαχίες στην Ασία που επιχειρούν να αντισταθούν στην κινεζική πίεση.
Επιπλέον, η άνευ όρων αμερικανική στήριξη στις σφαγές του Ισραήλ εναντίον του παλαιστινιακού πληθυσμού στη Γάζα υπονομεύει περαιτέρω τη θέση των ΗΠΑ στον ισλαμικό κόσμο, επιτρέποντας έτσι στη Ρωσία και στην Κίνα να κερδίσουν έδαφος. Διαφαίνεται ότι οι ΗΠΑ πυροβολούν τα πόδια τους: αντί να περιορίζουν την Κίνα και τη Ρωσία στη Μέση Ανατολή, τις βοηθούν να ενδυναμώσουν τη θέση τους και οι ίδιες οι ΗΠΑ ματαιώνουν τα σχέδιά τους για την περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης.
Πράγματι, η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου πυροδότησε μια αλλαγή των συσχετισμών δύναμης στη Μέση Ανατολή. Το εύρος της αλλαγής αυτής θα καθοριστεί από την ικανότητα και την προθυμία των ΗΠΑ να χαλιναγωγήσουν το Ισραήλ. Αν δεν ασκήσουν πίεση στην ισραηλινή κυβέρνηση να σταματήσει τον πόλεμο στη Γάζα, να άρει την πολιορκία και να αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστίνιους, ολόκληρη η περιοχή μπορεί να καταλήξει στις φλόγες.
Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα η σύγκρουση να επεκταθεί στον Λίβανο, στη Συρία, στην Υεμένη και στο Ιράκ, πυροδοτώντας μαζικό αναβρασμό στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Αυτό όχι μόνο θα έβλαπτε τις περιφερειακές συμμαχίες των ΗΠΑ, αλλά θα άφηνε διάπλατα ανοιχτή την πόρτα στη Ρωσία και στην Κίνα να εμπλακούν περισσότερο στην περιοχή.
Ο Marwan Kabalan είναι διευθυντής Πολιτικής Ανάλυσης στο Αραβικό Κέντρο Έρευνας και Σπουδών Πολιτικής
Μετάφραση: Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Αντιγόνη Βουλγαράκη
1. «Hamas’s attack on Israel has changed the Middle East», Al Jazeera, 28 October 2023.
Marwan Kabalan
