Οι αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες, η αποτυχία πολιτικών που επιβάλλονται από τα πάνω, καθώς και η παγκόσμια άνοδος της Δεξιάς, κάνουν όλο και πιο επιτακτική την εισαγωγή και ενδυνάμωση συμμετοχικών θεσμών και αντιλήψεων στο τοπικό επίπεδο. Οι πόλεις και οι γειτονιές μας, λόγω της μικρότερης κλίμακας σχετικά με το εθνικό ή ακόμα και το περιφερειακό επίπεδο, αποτελούν το πιο εύφορο έδαφος για συνεργασία και συλλογικές δράσεις.
Μια πηγή έμπνευσης συμμετοχικών θεσμών και πρακτικών αποτελεί ο Δήμος της Bologna, μιας πόλης που έχει βαθιά ριζωμένη αριστερή παράδοση. Ύστερα από την εφαρμογή ενός πιλοτικού προγράμματος με στόχο τη δημιουργία αστικών κοινών σε τρεις γειτονιές, προέκυψε ο Δημοτικός Κανονισμός Αστικών Κοινών. Η επιτυχής εφαρμογή της πρωτοβουλίας οδήγησε και άλλες ιταλικές πόλεις, όπως η Φλωρεντία, το Μιλάνο ή το Τορίνο, στην υιοθέτησή του.
Ο Κανονισμός δίνει τη δυνατότητα σε ενεργούς πολίτες και συλλογικότητες να προτείνουν δράσεις συνεργασίας με τον δήμο. Σαν πεδίο εφαρμογής παρεμβάσεων ορίζεται η φροντίδα και αναζωογόνηση των κοινών αγαθών. Έτσι, οι πολίτες αποκτούν άποψη για τη διεύθυνση των δημοτικών παρεμβάσεων. Στόχος είναι η πολιτική να μην είναι πεδίο μόνο της διοίκησης, αλλά όλων των κατοίκων. Οι αστικές παρεμβάσεις μετατροπής, επιδιόρθωσης και συντήρησης πραγματοποιούνται μέσω μεθόδων σχεδιασμένων από κοινού, με στόχο την κοινωνική, οικονομική, τεχνολογική και περιβαλλοντική μέριμνα, με διαδικασίες που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Οι πολίτες παρεμβαίνουν και συζητάνε για χώρους πρασίνου, πλατείες, δρόμους, πεζοδρόμια, αλλά και το Διαδίκτυο και τη χρήση υπηρεσιών online. Η τεχνολογία γίνεται σύμμαχος που βοηθάει στη δημιουργία διαδραστικών διαδικασιών και ανταλλαγής απόψεων. Συμφωνείται, επίσης, με τη δημοτική αρχή ένα κανάλι επικοινωνίας για τη συλλογή, την αξιολόγηση, την ψήφιση και τον σχολιασμό των προτάσεων που γίνονται από τη διοίκηση και τους πολίτες.
Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτού του είδους τη συνεργασία είναι η διαφάνεια, η συμπερίληψη, η αυτονομία των πολιτών και η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και πολιτικών. Σημαντική πρωτοβουλία είναι η εξασφάλιση της συλλογικής χρήσης δημοσίων χώρων ή κτηρίων που δεν έχουν καταγραφεί στα δημοτικά προγράμματα συντήρησης. Μια πρωτοβουλία που θα ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη στην περίπτωση πολλών ελληνικών δήμων.
Στην Bologna, η παρέμβαση σε δημόσιους χώρους και κτήρια περιλαμβάνει την περιστασιακή ή συνεχή φροντίδα, την κοινή διεύθυνση και αναζωογόνησή τους, τη βελτίωση της ποιότητας και βιωσιμότητάς τους. Παράλληλα, ο δήμος ενθαρρύνει τη δημιουργία συνεταιρισμών, κοινωνικών επιχειρήσεων, start up με κοινωνικό προσανατολισμό, καθώς και την ανάπτυξη οικονομικών, πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Προωθεί επίσης τη δημιουργικότητα και τις τέχνες, κυρίως με στόχο την εμπλοκή των νέων. Η συνεργασία με τα σχολεία και τα πανεπιστήμια είναι πρωταρχικής σημασίας για την πρακτική και θεωρητική προετοιμασία στην από κοινού διαχείριση των αγαθών, μέσα από τη συμμετοχή μαθητών και φοιτητών σε δράσεις.
Ενας κρίσιμος παράγοντας στις συμμετοχικές διαδικασίες είναι ο τρόπος εφαρμογής, καθώς τα επιτυχημένα παραδείγματα αναπαράγονται και διαδίδονται από πόλη σε πόλη και από κίνημα σε κίνημα. Είναι, επομένως, απαραίτητη η διαθεσιμότητα όλων των δρώντων και η ενασχόληση σε καθημερινή βάση. Τα προγράμματα αποτυγχάνουν ή επιτυγχάνουν ανάλογα με το ποιος, πού, πότε και πώς τα εφαρμόζει. Οι καλές αυτοδιοικητικές πρακτικές, όπως ο Κανονισμός Αστικών Κοινών της Bologna, αντανακλούν τις ανησυχίες και προτεραιότητες των πολιτών. Μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για αντίστοιχες πρακτικές άλλων πόλεων και άλλων χωρών, προσαρμοσμένες στις τοπικές ανάγκες και στη βούληση των πολιτών. Το κύριο ζήτημα όμως είναι ότι οι συμμετοχικές διαδικασίες δεν εμπεδώνονται σε μια μέρα, αλλά χτίζονται, αλλάζοντας νοοτροπίες και αντιλήψεις.
* Ο Γιάννης Ραντίν είναι υποψήφιος διδάκτορας Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
