«Τι σημαίνει σήμερα για μας, για τη λυρική μας φωνή, μια ποίηση σαν του Κητς, που την έχουν εξυμνήσει ποιητές μας όπως ο Καβάφης κι ο Σικελιανός – αλλά τη γνωρίζουμε μάλλον λιγότερο από την ποίηση δημοφιλέστερων Άγγλων ρομαντικών όπως του Μπάυρον ή του Σέλλεϋ», διερωτάται η νέα δίγλωσση έκδοση «Ποίηση – Εκλογή από το έργο του Τζων Κητς» σε νέα έμμετρη μετάφραση, σχόλια αλλά και επίμετρο του Γιώργου Βάρσου, καθηγητή Θεωρίας Λογοτεχνίας και Μετάφρασης, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.
Η φροντισμένη επιλογή των έργων που ανθολογούνται περιλαμβάνει στις πρώτες τις σελίδες ποιήματα μικρής έκτασης, στη συνέχεια παρουσιάζει τις αξεπέραστες ωδές του Κητς και, τέλος, κλείνει με την ημιτελή επικολυρική σύνθεση «Η πτώση του Υπερίωνα» που δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του ποιητή, στη Ρώμη το 1821 μόλις στα 25 του χρόνια από φυματίωση. Τη λεπτοδουλεμένη έμμετρη μετάφραση, ακολουθεί εκτενές και πλούσιο σε πληροφορία επίμετρο.
Διακόσια και πλέον χρόνια από τον θάνατο του Τζων Κητς η ακτινοβολία της ποίησής του, η ομορφιά της ποίησής του, δεν έχει χάσει τη γοητεία της. «Η ομορφιά είναι αλήθεια», έγραψε σε έναν από τους γνωστότερους στίχους του ο Κητς, και ως τέτοια αλήθεια διατηρείται αναλλοίωτη, εξακολουθώντας να αποδίδει τις τιμές που αρμόζουν στον μεγάλο ποιητή. Τιμές που δεν έλαβε στην εποχή του.
Αν και σήμερα θεωρείται βασικός εκπρόσωπος της βρετανικής ρομαντικής λογοτεχνικής παράδοσης, στη διάρκεια της ζωής του ο Κητς δεν είχε συνδεθεί με τους άλλους ρομαντικούς ποιητές. Έξω από τον κύκλο των φιλελεύθερων διανοουμένων του φίλου του Leigh Hunt, οι γενικά συντηρητικοί κριτικοί της εποχής επιτέθηκαν στο έργο του χαρακτηρίζοντας το ως έργο ενός «χυδαίου ποιητή του Cockney», λαϊκής περιοχής του Λονδίνου.
Να σημειώσουμε εδώ πως ο Κητς έλαβε φαρμακευτική και παραϊατρική εκπαίδευση, ώστε να ασχοληθεί με την χειρουργική και γρήγορα εγκατέλειψε για να αφοσιωθεί στην ποίηση. Δεν είχε όμως ποτέ λάβει επίσημη, εγκύκλια λογοτεχνική παιδεία. Εντάσσοντας τον, λοιπόν, στο Cockney School of Poets, οι επικριτές του τον απέρριπταν, όπως απέρριπταν κι άλλους ρομαντικούς Λονδρέζους ποιητές όπως ο Hunt και ο Shelley.
Ο όρος «ποιητής του Cockney» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε μια καυστική κριτική στο Blackwood’s Magazine τον Οκτώβριο του 1817, στην οποία ο ανώνυμος κριτικός χλεύαζε μεταξύ άλλων την επιτηδευμένη γλώσσα αυτών των ποιητών. H ποιητική φήμη του Κητς, όμως, άνθισε κατά τη βικτωριανή εποχή. Πολλές σημαντικές λογοτεχνικές προσωπικότητες επηρεάστηκαν από αυτόν, συμπεριλαμβανομένου του Τένισον, του Ρόμπερτ Μπράουνινγκ και της Ελίζαμπεθ Μπάρετ-Μπράουνινγκ, η οποία αναφέρθηκε στον Κητς στο μακρόπνοο και αριστουργηματικό της ποίημα «Aurora Leigh» το 1857. Δική της η εικόνα που αποτυπώνεται στον τίτλο αυτού του σημειώματος.
Αποδίδω ένα απόσπασμα:
«Και πέθανε, όχι νέος, – (ζωή μιας μακράς ζωής, απόσταγμα σε μία μόνο σταγόνα, κύλισε σαν δάκρυ στο ψυχρό μάγουλο του κόσμου κάνοντάς το να φλέγεται / για πάντα»
Τώρα το αν πράγματι το μάγουλο του κόσμου φλέγεται ακόμα από την ποίηση του Κητς είναι νομίζω μια ωραία σκέψη για να αποφασίσουμε την καταβύθιση μας στη γραφή του μεγάλου ρομαντικού ποιητή.
Άλλωστε από τα ποιητικά πράγματα μέχρι το σινεμά και τη μουσική βιομηχανία, ο Κητς δεν έχει πάψει να μας απασχολεί. Από την αναφορά του ονόματός του στους στίχους του τραγουδιού «Cemetery gates» των Smiths το 1986 («Σε συναντώ στην πύλη του κοιμητηρίου/ ο Κητς κι ο Γέητς είναι στο πλευρό σου»), και το ποιητικό βιβλίο της Kαναδής Αν Κάρσον με τίτλο «The beauty of the husband» το 2001, όπου η ιδέα της ομορφιάς, της αλήθειας και εν τέλει της προδοσίας μέσω των στίχων του Κητς ανατέμνεται, ως και την ταινία «Bright star», που κυκλοφόρησε το 2009 για τη ζωή του ποιητή, οι άνθρωποι εξακολουθούν να συζητούν τη σημασία της ποίησης του Κητς.
Λέει ο Κητς στο ποίημά του «Για τη θάλασσα» («On the sea») στον πρώτο-πρώτο του στίχο: «It keeps eternal whisperings around». Θα μπορούσε, σκέφτομαι, ο στίχος αυτός, το φύλαγμα των αιώνιων ψιθύρων, να είναι κι ένας άλλος ορισμός για την ποίηση γενικά ή γιατί όχι την ποίηση του Κητς ειδικά. Η σύρτις αποσύρεται διαβάζοντας το ποίημα αυτό ως ένα ενδεχομένως ποίημα ποιητικής τέχνης.
Για τη θάλασσα
Αέναους ψιθυρισμούς σε ακτές παντέρημες
ανασαλεύει και το ρωμαλέο της φούσκωμα
σπηλιές μυριάδες πλημμυράει, ώσπου ξανά η θεά
Εκάτη ρίχνει στα κοιλώματα βουερές σκιές.
Κάποτε είναι οι χάρες της απαλότατες,
τόσο που για μερόνυχτα μένουν ασάλευτα
τα κοχυλάκια που έφερε το κύμα από μακριά,
όταν λυσσούσαν αιολικές αδέσποτες ριπές.
Ακούστε! Σεις που τα οργισμένα μάτια σας αργούν,
αφήστε τα στο ευφρόσυνο θαλάσσιο ασύνορο –
κι όταν το νου σφυροκοπάει αχή ανάστατη
ή βαριεστήσατε στον ίδιο ανάγλυκο σκοπό –
αργά σιμώστε σε παλιά σπηλιά και, στη σιγή,
ωκεανίδες θα ’ρθουν, λες, για σας να χορωδούν.
Κωνσταντίνα Κορρυβάντη
