Στα βιβλία της περιλαμβάνονται τα Το Σπίτι των Πνευμάτων, Πόλα, και Κόρη της Μοίρας. Το τελευταίο της μυθιστόρημα, Ο Άνεμος Ξέρει το Όνομά μου, εξετάζει το τραύμα του χωρισμού παιδιών-οικογενειών, από το ναζιστικό Ολοκαύτωμα μέχρι τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού, και όσους βρίσκονται στην πρώτη γραμμή βοηθώντας τα παιδιά των μεταναστών.
Ιζαμπέλ Αλιέντε: Το 1938, τον Νοέμβριο, ήταν η Νύχτα των Κρυστάλλων στη Γερμανία και την Αυστρία. Και ήταν μια νύχτα κατά την οποία οι ναζιστικοί όχλοι επιτέθηκαν στα εβραϊκά σπίτια και καταστήματα, εμπορικά καταστήματα, έσπασαν τα παράθυρα και ξυλοκόπησαν ανθρώπους. Και ήταν απλά ένα πολύ τρομακτικό και τρομερό προοίμιο για το τι επρόκειτο να συμβεί αμέσως μετά. Και σε εκείνο το σημείο, η εβραϊκή κοινότητα συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να φύγει, οπότε πολλοί άνθρωποι άρχισαν να ψάχνουν για βίζες και μέρη για να φύγουν. Η Αγγλία προσέφερε 10.000 προσωρινές βίζες για παιδιά, για να φύγουν τα παιδιά. Έτσι, πολλές οικογένειες είχαν την τρομερή επιλογή να στείλουν τα παιδιά τους μακριά για να τα σώσουν από έναν πιθανό κίνδυνο που υπήρχε στον αέρα. Και ήξεραν ότι θα ερχόταν, αλλά δεν μπορούσαν να είναι απόλυτα σίγουροι. Και παρόλα αυτά έπρεπε να κάνουν αυτή την επιλογή.
Έτσι, αυτά τα παιδιά, ηλικίας – δεν ξέρω – από 1 έτους έως 15 ετών, πήγαιναν σε φάλαγγες, σε τρένα, στην Ολλανδία και σε άλλα μέρη, απ’ όπου θα στέλνονταν στην Αγγλία. Τα υποδέχονταν άνθρωποι που προσέφεραν τα σπίτια τους, επίσης ορφανοτροφεία και άλλα ιδρύματα, αλλά, στην πραγματικότητα, οι γονείς ποτέ δεν ήξεραν ποιος θα υποδεχόταν τα παιδιά ή τι θα τους συνέβαινε. Τα περισσότερα από αυτά, πάνω από το 90%, δεν ξαναείδαν τις οικογένειές τους. Αυτός ο χωρισμός, που υποτίθεται ότι θα ήταν προσωρινός, έγινε μόνιμος. Και αυτά τα παιδιά, που έχασαν τα πάντα, μεγάλωσαν σε άλλα μέρη. Έζησαν τη ζωή τους στην Αγγλία ή στην Ευρώπη ή ήρθαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλά από αυτά έγιναν πολύ επιτυχημένα. Αλλά άκουσα στην τηλεόραση κάποιες συνεντεύξεις με πολύ ηλικιωμένους ανθρώπους που συμμετείχαν στο Kindertransport, και είχαν μια τρύπα στην καρδιά τους. Δεν ξέχασαν ποτέ το τραύμα. Ζούσαν με αυτό σε όλη τους τη ζωή.
Έτσι, όταν χώριζαν οι οικογένειες στα σύνορα εδώ το 2017 και το ’18, θυμήθηκα το Kindertransport και άλλες περιπτώσεις στις οποίες τα παιδιά απομακρύνθηκαν από τους γονείς. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της δουλείας, τα παιδιά πωλούνταν – τα έπαιρναν από την αγκαλιά των μητέρων τους. Σε πολλές φυλές ιθαγενών, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και στην Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τον Καναδά, σε πολλά μέρη, τα παιδιά απομακρύνθηκαν για να τα βάλουν σε κάποια χριστιανικά ορφανοτροφεία, φρικτά μέρη όπου πολλά από αυτά πέθαναν από κακοποίηση και πείνα. Έτσι, αυτή η ιδέα του χωρισμού των παιδιών είναι εξαιρετικά σκληρή, αλλά συνεχίζει να συμβαίνει.
Και αυτό με ώθησε να γράψω το βιβλίο. Το σκεφτόμουν ήδη, όταν είδα μια υπόθεση, μέσω του ιδρύματός μου, που πραγματικά μου έδωσε το έναυσμα για να γράψω. Ήταν η περίπτωση ενός μικρού κοριτσιού με τον αδελφό του. Ήταν 7 ετών, και ο αδελφός ήταν 4. Και ήρθαν με τη μητέρα τους στις Ηνωμένες Πολιτείες παράνομα. Χωρίστηκαν στα σύνορα. Η μητέρα συνελήφθη και απομακρύνθηκε. Και τα παιδιά ήταν σε κέντρα κράτησης και στη συνέχεια σε ανάδοχες οικογένειες και οτιδήποτε άλλο. Το πρόβλημα είναι ότι το κορίτσι ήταν τυφλό. Και μπορείτε να φανταστείτε ότι ένα μικρό τυφλό κορίτσι ήταν υπεύθυνο για τον αδελφό του και δεν ξέρει πού βρίσκεται, δεν μιλάει τη γλώσσα, δεν μπορεί να δει, δεν μπορεί καν να αναγνωρίσει ανθρώπους ή μέρη. Αυτός, λοιπόν, ο τρόμος εκείνου του κοριτσιού ήταν το έναυσμα για το βιβλίο.
Αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι, όπως και στα περισσότερα βιβλία μου, δεν εστιάζω τόσο στα θύματα όσο στους ανθρώπους που προσπαθούν να βοηθήσουν, γιατί μέσα από αυτούς, μέσα από τις πράξεις τους και μέσα από τα μάτια τους, μπορώ να αφηγηθώ την ιστορία χωρίς να βυθιστώ στο βάθος της κόλασης.
Έιμι Γκούντμαν: Ήθελα να επιστρέψω για λίγο στο θέμα του Kindertransport για το οποίο μιλάς. Βρήκαμε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Kindertransport, σε σκηνοθεσία Fran Robertson και Kevin Macdonald. Σε αυτό το απόσπασμα, ακούμε τον Λίο Μέτζσταϊν και την Ίντιθ Φόρεστερ.
Ίντιθ Φόρεστερ: Το βράδυ, η μητέρα μου με πήγε στο σιδηροδρομικό σταθμό. Και τότε ένιωσα πραγματικά, για πρώτη φορά, ότι επρόκειτο να συμβεί κάτι τρομερό. Και θυμάμαι να λέω στη μητέρα μου: “Θα έρθεις κι εσύ”. Και μου είπε: “Όχι, όχι τώρα. Ελπίζω να έρθω αργότερα”.
Λίο Μέτζσταϊν: Ο σταθμός ήταν μια φρικτή εμπειρία. Θέλω να πω, μπορείτε να φανταστείτε, με χιλιάδες ανθρώπους εκεί, και άφηναν τα παιδιά τους να φύγουν. Και ήταν φρικτό να το βλέπεις. Κοίταξα πίσω και είδα τη μητέρα μου και την αδελφή μου να στέκονται. Αυτή είναι η χειρότερη ανάμνηση που έχω. Και έκλαιγα όλη την ώρα, έκλαιγα, έκλαιγα, έκλαιγα, έκλαιγα. Αυτό ήταν το μόνο που μπορούσα να κάνω.
Ίντιθ Φόρεστερ: Και τότε, καθώς το τρένο άρχισε να κουνιέται λίγο, ούρλιαξα. Ακούω ακόμα τη φωνή μου να φωνάζει, “Mutti! Mutti! Μαμά! Μαμά!” Και κάποιος με σήκωσε και μπόρεσα να δω, πάνω από το κεφάλι κάποιου, το πρόσωπο της μητέρας μου, τα μάτια της να με ψάχνουν απεγνωσμένα. Και αυτή ήταν η τελευταία φορά που είδα τη μητέρα μου.
ΕΓ: Φωνές από το ντοκιμαντέρ Kindertransport. Και αυτή είναι η ιστορία που λες εσύ, του μικρού Samuel, ο οποίος, επίσης, δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά τους γονείς του, Ίζαμπελ.
ΙΑ: Ναι. Ήταν πολύ εύκολο για μένα να μπω στη θέση του Samuel. Ένιωσα πραγματικά τον πόνο του. Και ο Samuel, για μένα, είναι ένας πολύ ενδιαφέρων χαρακτήρας, επειδή πρόκειται για έναν άνθρωπο που, λόγω του παιδικού του τραύματος -ήταν πραγματικά ένα μουσικό παιδί-θαύμα, το οποίο όμως χάθηκε μέσα στο χάος και τον πόλεμο και όλα τα άλλα- προσπαθεί να έχει μια πολύ ασφαλή ζωή. Έτσι, γίνεται μουσικός στη συμφωνική ορχήστρα. Έχει μια προστατευμένη ζωή, και δεν θέλει να εμπλακεί σε κάτι που θα τον αναστατώσει. Είναι παντρεμένος με μια υπέροχη, πληθωρική γυναίκα και δεν γνωρίζει για τις απιστίες της ή για τις μυστικές της δραστηριότητες ή για το ποια είναι – τι κάνει και με ποιον, γιατί αυτό θα τον αναστάτωνε. Θέλει απλώς να είναι όλα όσο το δυνατόν πιο ευχάριστα.
Και τότε η πανδημία χτυπάει όταν είναι 86 ετών, και βρίσκεται στο σπίτι του, προστατευμένος. Στον τρόμο του να είναι μόνος, ζητάει από την οικονόμο του, τη Λετίσια, να μείνει μαζί του, σκεπτόμενος ότι θα είναι μόνο για μία ή δύο εβδομάδες. Και έτσι αρχίζουν να ζουν μαζί. Και τότε, στα 86 του χρόνια, μπορεί να σκεφτεί για τη ζωή του. Και κάποια στιγμή λέει: “Σπατάλησα τη ζωή μου. Άφησα τη ζωή να περάσει και δεν συμμετείχα σε τίποτα. Είμαι ένοχος για το αμάρτημα της αδιαφορίας. Και αργά ή γρήγορα στη ζωή, το πληρώνεις αυτό”. Και τότε η ζωή του δίνει την ευκαιρία να εξιλεωθεί για αυτό το αμάρτημα της αδιαφορίας, όταν ανοίγει την καρδιά του, το σπίτι του και τη ζωή του στο κοριτσάκι που του χτυπάει την πόρτα, αυτό το μικρό τυφλό κορίτσι.
ΕΓ: Ξέρεις, καθώς διάβαζα για την Ανίτα, το κοριτσάκι, θυμήθηκα το 2018 μέσα στις εγκαταστάσεις της Υπηρεσίας Τελωνείων και Προστασίας των Συνόρων των ΗΠΑ, όπου ακούγονται παιδιά να φωνάζουν ” Μαμά” και ” Μπαμπά” αφού χωρίστηκαν από τους γονείς τους, τα παιδιά που πιστεύεται ότι ήταν μεταξύ 4 και 10 ετών. Θέλω να παίξω αυτό το απόσπασμα για λίγο.
ΠΑΙΔΙΑ: [κλαίγοντας] Μπαμπά! Μαμά! Μπαμπά! Μπαμπά! Μπαμπά! Μπαμπά!
ΕΓ: Αυτό το ηχητικό υλικό είχε συγκλονίσει τον κόσμο, έπαιξε αργότερα από τους δημοσιογράφους σε μια ενημέρωση Τύπου του Λευκού Οίκου, επίσης ακούστηκε από τα ηχεία σε δωρητές καθώς έφταναν σε μια εκδήλωση οικονομικής ενίσχυσης των Ρεπουμπλικανών στο ξενοδοχείο του Τραμπ στην Ουάσιγκτον, αυτά τα παιδιά που χωρίστηκαν στο πλαίσιο της πολιτικής του Τραμπ για τον χωρισμό των παιδιών, εκατοντάδες, αν όχι χίλια ή και περισσότερα, δεν επανασυνδέθηκαν ποτέ με τις οικογένειές τους, με τους γονείς τους. Μίλησε περισσότερο για την Ανίτα και το ταξίδι της.
ΙΑ: Στην περίπτωση της πραγματικής Ανίτα, του κοριτσιού που ενέπνευσε το βιβλίο, δεν μπορούσε να ακούσει πού ήταν η μητέρα της ή να επανενωθεί με τη μητέρα της, αλλά υπήρχαν δικηγόροι και κοινωνικοί λειτουργοί που προσπαθούσαν να ενώσουν ξανά την οικογένεια. Τελικά, μετά από οκτώ μήνες, επανενώθηκαν. Και πήγαν μπροστά σε έναν δικαστή, ο οποίος τους απέλασε όλους. Και απελάθηκαν στο Μεξικό, απ’ όπου δεν ξανακούσαμε νέα τους. Είναι μια πολύ τραγική ιστορία, από τις πολλές τραγικές ιστορίες. Αλλά υπάρχουν ακόμα, όπως είπες, τουλάχιστον χίλια παιδιά που δεν έχουν επανενωθεί, επειδή κανείς δεν το διανοήθηκε. Σκέφτηκαν τον χωρισμό, όχι την επανένωση.
Υπάρχουν πολλές, πάρα πολλές πτυχές αυτού του γεγονότος που είναι τρομερές. Για παράδειγμα, το όνομα του βιβλίου, Ο άνεμος ξέρει το όνομά μου, η ιδέα είναι ότι για να παρακολουθούν τα παιδιά, τους δίνουν έναν αριθμό. Μερικές φορές τα παιδιά είναι τόσο μικρά, είναι μωρά. Δεν μιλούν καν αγγλικά. Δεν ξέρουν – δεν μιλούν τίποτα, ή είναι τόσο σοκαρισμένα που δεν μιλούν. Έτσι, ακόμη και τα ονόματά τους χάνονται και γίνονται αριθμοί.
Έτσι, όταν σκεφτόμαστε τους πρόσφυγες – και υπάρχουν 170 εκατομμύρια πρόσφυγες στον κόσμο – σκεφτόμαστε αριθμούς. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Πρέπει να δούμε το πρόσωπο, να ακούσουμε την ιστορία, να μάθουμε το όνομα, να καταλάβουμε. Θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς αυτός ο άνθρωπος. Θα μπορούσε να είναι το παιδί μας. Και αυτό είναι, νομίζω, το θαύμα της λογοτεχνίας, ότι φέρνει τους ανθρώπους κοντά. Αφηγούμενη την ιστορία ενός παιδιού, μπορείς με κάποιον τρόπο να συνδεθείς με τον αναγνώστη και να δημιουργήσεις την ενσυναίσθηση που τόσο συχνά λείπει.
ΕΓ: Ίζαμπελ, συχνά η δύναμη των βιβλίων σου είναι οι ιστορίες πραγματικών ανθρώπων, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τις προεκτείνεις, τις λυγίζεις και τις τυλίγεις με τη φαντασία σου. Μας λες την ιστορία της Ανίτα και της Λετίσια. Και αν μπορείς να μας πεις την ιστορία της και να μας μιλήσεις για το τι συνέβη στο Ελ Σαλβαδόρ το 1981.
ΙΑ: Όταν σκεφτόμαστε τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αναρωτιόμαστε γιατί έρχονται.
Υπάρχει μια στιγμή στο βιβλίο όπου κάποιος – ο δικηγόρος, ο Φρανκ, λέει: “Αφού ξέρουν ότι θα τους πάρουν τα παιδιά, γιατί έρχονται;”. Έρχονται επειδή είναι απελπισμένοι. Τρέχουν να ξεφύγουν από την ακραία βία στις χώρες τους ή την ακραία φτώχεια. Και έτσι, το ρίσκο να περάσουν τα σύνορα είναι προτιμότερο από το να μείνουν.
Στην περίπτωση της Λετίσια, της οικιακής βοηθού, η Λετίσια ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και πολλά, πολλά χρόνια. Αυτό βασίζεται επίσης σε μια περίπτωση, σε μια πολύ καλή μου φίλη που κατάγεται από το Ελ Σαλβαδόρ, και την βλέπω σχεδόν κάθε μέρα επειδή βγάζουμε μαζί βόλτα τα σκυλιά. Με βοήθησε πολύ με την έρευνα για αυτό το κομμάτι του βιβλίου. Στο Ελ Σαλβαδόρ, υπήρξε φρικτή στρατιωτική καταστολή, ειδικά τη δεκαετία του ’80, και μια γνωστή σφαγή ήταν η σφαγή του Ελ Μοζότε. Ο στρατός μπήκε στη ζώνη που ονομαζόταν Ελ Μοζότε, όπου υπήρχαν μόνο αγρότες, μόνο άνθρωποι που ζούσαν από τη γη. Και υπήρχαν μικρά χωριά διάσπαρτα εδώ και εκεί. Και η Λετίσια ήταν ένα από τα παιδιά στο Ελ Μοζότε. Είχε ένα πρόβλημα στο στομάχι, και την πήγε ο πατέρας της σε ένα νοσοκομείο στην πόλη, και έτσι δεν ήταν εκεί όταν έγινε η σφαγή.
Ο στρατός ήρθε με φορτηγά και ελικόπτερα και κατέλαβαν το χωριό – όχι μόνο αυτό το χωριό, αλλά πολλά άλλα – και χώρισαν τους άνδρες από τις γυναίκες. Τους βασάνισαν όλους, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Τους σκότωσαν όλους, συμπεριλαμβανομένων των κατοικίδιων ζώων. Τα παιδιά ήταν μέσα σε ένα μικρό εκκλησάκι ή κάτι τέτοιο, και το έκαναν στάχτη. Και τρεις μέρες αργότερα, μετά από αυτό το όργιο αίματος, σκληρότητας και θανάτου, έφυγαν από το μέρος.
Και η κυβέρνηση συγκάλυπτε το όλο θέμα για πολλά χρόνια. Κάποιοι άνθρωποι παρουσίασαν αυτή την ιστορία τρόμου, επειδή οι στρατιωτικοί είχαν εκπαιδευτεί από τη CIA στην Ουάσιγκτον, και αυτό επίσης καλύφθηκε από τον εκεί Τύπο και από την κυβέρνηση. Έτσι, για περισσότερα από 10 χρόνια, η όλη ιστορία αποσιωπήθηκε. Και εκεί υπάρχουν χίλιοι άνθρωποι νεκροί. Και αυτό συμβαίνει σε μια πολύ μικρή χώρα. Έτσι, έπρεπε να μιλήσω για το Ελ Μοζότε για να εξηγήσω γιατί οι άνθρωποι φεύγουν, γιατί οι άνθρωποι πρέπει να δραπετεύσουν. Τι κάνεις αν πρέπει να αντιμετωπίσεις τους maras, τις συμμορίες, τους ναρκέμπορους και τον στρατό; Έτσι, ήταν απαραίτητο να πω και την ιστορία της Λετίσια, για να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι μεταναστεύουν.
ΕΓ: Η ιστορία του Ελ Μοζότε είναι τόσο τρομακτική και την περιγράφεις αξέχαστα στο Ο άνεμος ξέρει το όνομά μου. Στο Ελ Μοζότε, έδρασε η ταξιαρχία Atlácatl, η οποία εκπαιδεύτηκε, όπως είπες, από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πες μας περισσότερα για το Ο άνεμος ξέρει το όνομά μου, αυτόν τον τίτλο, και πώς συνεχίζεις στα 80 σου. Δεν μπορείς να είσαι χωρίς στυλό, ή είναι υπολογιστής. Χρησιμοποιείς στυλό για το προσχέδιο ή υπολογιστή αυτές τις μέρες;
ΙΑ: Όχι, δεν έχω προσχέδιο. Ξεκινάω όλα μου τα βιβλία στις 8 Ιανουαρίου από πειθαρχία και μάλλον και από δεισιδαιμονία. Και μετά κάθομαι μπροστά στην άδεια κενή οθόνη, και συχνά δεν ξέρω καν για ποιο θέμα θα γράψω. Έχω μια αόριστη ιδέα. Αν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, μπορεί να έχω ερευνήσει τον τόπο και την εποχή. Αλλά αντιμετωπίζω την οθόνη στην αρχή με ανοιχτό μυαλό. Δεν ξέρω τι πρόκειται να συμβεί, πραγματικά. Και δεν έχω προσχέδιο. Δεν έχω σενάριο.
Συμβαίνουν πράγματα. Και κατά κάποιο τρόπο, φαίνεται – αυτό είναι κλισέ, φυσικά – ότι το σύμπαν συνωμοτεί για να βοηθήσει, γιατί, καθώς γράφω, φαίνεται ότι όλες οι κεραίες μου κατευθύνονται εκεί έξω για να πιάσουν το συλλογικό ασυνείδητο, τους συλλογικούς φόβους και τα όνειρα και το παρελθόν και τη μνήμη. Και όλα αυτά μπορώ να τα κάνω, επειδή η δουλειά μου είναι πολύ σιωπηλή, είμαι πάντα μόνη μου. Ζούμε μέσα στο θόρυβο. Τίποτα δεν συμβαίνει μέσα στο θόρυβο, Έιμι. Όταν βρίσκεσαι στη σιωπή σε ένα δωμάτιο με τους χαρακτήρες σου και με την ιστορία σου, συμβαίνουν πράγματα. Συμβαίνουν θαύματα. Εμφανίζονται φαντάσματα. Τα πάντα.
ΕΓ: Ποια είναι η τελετή που κάνεις πριν αρχίσεις να γράφεις στις 8 Ιανουαρίου;
ΙΑ: Την προηγούμενη μέρα, καθαρίζω. Και όταν λέω “καθαρίζω”, εννοώ ότι απομακρύνω ό,τι είχε σχέση με το προηγούμενο βιβλίο, όλη την έρευνα, τα βιβλία, τις σημειώσεις, τα πάντα. Καίω φασκόμηλο. Έχω το κερί μου, πάντα ένα καινούργιο κερί. Έχω έτοιμο ένα φλιτζάνι τσάι Μάρκο Πόλο.
Μετά κάνω έναν μικρό διαλογισμό για να επικαλεστώ αυτό που οι άλλοι θα αποκαλούσαν έμπνευση και εγώ καλώ τα πνεύματά μου, τη μνήμη της μητέρας μου, των παππούδων μου και της κόρης μου, ακόμα και τα κατοικίδια που έχουν πάει στον άλλο κόσμο. Τα καλώ και λέω: “Ελάτε. Πρέπει να με βοηθήσετε σε αυτή τη διαδικασία”. Και τότε αισθάνομαι ότι με συνοδεύουν και είμαι δυνατή.
ΕΓ: Έχεις λοιπόν τη μητέρα σου, και μετά έχεις τη μνήμη της Πόλα, της κόρης σου, του μεγαλύτερου παιδιού σου…
ΙΑ: Ναι…
ΕΓ: – που πέθανε, για την οποία έγραψες ένα βιβλίο, και έχουμε μιλήσει για αυτό το βιβλίο στο παρελθόν. Αλλά η κόρη σου είναι επίσης η έμπνευση για το ίδρυμά σου, που εργάζεται κατά μήκος των συνόρων. Μίλησε για την Πόλα και πώς επηρεάζει αυτό που κάνεις.
ΙΑ: Πόλα – Νομίζω ότι κάθε γονιός πιστεύει ότι τα παιδιά του είναι ξεχωριστά, διαφορετικά, εξαιρετικά. Και έτσι θυμάμαι την κόρη μου. Ήταν ψυχολόγος και δασκάλα και εργαζόταν πάντα ως εθελόντρια ανάμεσα στους φτωχότερους των φτωχών. Ποτέ δεν έβγαλε χρήματα. Έτσι την υποστήριζα, πιστεύοντας ότι εκείνη θα έκανε την καλή δουλειά και εγώ θα πήγαινα στον παράδεισο. Είχαμε αυτή τη συμφωνία.
Όταν πέθανε, ο πρόωρος θάνατός της πραγματικά μου ράγισε την καρδιά. Κι όταν έγραψα το βιβλίο Πόλα, δεν ήθελα να αγγίξω τα έσοδα που θα προέκυπταν από αυτό το βιβλίο, φυσικά. Της ανήκαν. Αλλά δεν ήξερα τι να τα κάνω. Και τελικά, μου ήρθε η ιδέα να δημιουργήσω ένα ίδρυμα για να παρατείνω το έργο της. Δούλευε λοιπόν πάντα με γυναίκες και παιδιά, γιατί αυτό που μου είπε, από πολύ νωρίς, ακόμη και πριν αυτό γίνει κοινώς αποδεκτό, ήταν ότι αν αλλάξεις τη ζωή μιας γυναίκας, αλλάζεις και την οικογένεια. Κι αν αλλάξεις και βελτιώσεις τις συνθήκες μιας οικογένειας ή πολλών οικογενειών, τότε αναδύεται η κοινότητα και, τελικά, η χώρα. Και τα μέρη που είναι τα πιο καθυστερημένα και φτωχά στον κόσμο είναι εκεί όπου οι γυναίκες υποτιμώνται περισσότερο.
Έτσι, αυτή η ιδέα που είχε η Πόλα – που είχε ήδη σκεφτεί πολύ νέα – αποφάσισα ότι θα ήταν το μάντρα του ιδρύματός μου. Έτσι, δουλεύουμε – βασικά, δεν ήξερα πώς να το κάνω. Το να στέλνω επιταγές εδώ κι εκεί δεν βοηθούσε, νομίζω. Αλλά τότε μπήκε στη ζωή μας η νύφη μου, η Λόρε Ιμπάρα, και ανέλαβε. Και μεταμόρφωσε το ίδρυμα. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην Αφρική και επισκέπτεται δύο από τα προγράμματά μας εκεί. Ταξιδεύει συνέχεια, είναι συνέχεια σε επαφή με τους επιχορηγούμενούς μας. Και έχει κάνει φανταστική, φανταστική δουλειά.
Ξέρεις, Έιμι, μερικές φορές λέω στη Λόρι, “Λόρι, τι νόημα έχει; Είναι μια σταγόνα νερό στον ωκεανό, σε μια έρημο ανάγκης. Τι είμαστε – τι σημαίνει αυτό;” Και μου λέει: “Μην σκέφτεσαι με αριθμούς. Σκέψου σε ζωές. Αν μπορείς να βελτιώσεις τη ζωή κάποιου, έχεις κάνει αρκετά. Οπότε, ας σκεφτούμε αυτό: τις ζωές”. Και το καταλαβαίνω αυτό, γιατί σκέφτομαι σε ιστορίες. Και οι ιστορίες αφορούν πάντα τους ανθρώπους, έναν άνθρωπο κάθε φορά. Έτσι, αυτό προσπαθώ να κάνω με το γράψιμό μου, και αυτό κάνει και η Λόρι στο ίδρυμα.
ΕΓ: Αφιερώνεις το βιβλίο στη Λόρι. Και για όσους δεν το γνωρίζουν, η Πόλα, η κόρη σου, πέθανε από πορφυρία, μια σπάνια, κληρονομική ασθένεια;
ΙΑ: Είναι μια κληρονομική πάθηση που υπάρχει στην οικογένεια του πρώην συζύγου μου – στην οικογένεια του πατέρα της Πόλα. Το έχουν και δύο από τις εγγονές μου και ο γιος μου. Αλλά δεν εκδηλώνεται σε άνδρες, μόνο ή κυρίως σε γυναίκες. Έτσι, η Πόλα έπαθε κρίση. Και δεν είναι θανατηφόρα αν αντιμετωπιστεί σωστά και εγκαίρως. Αλλά ήταν στη Μαδρίτη. Υπήρξε σοβαρή αμέλεια, εγκληματική αμέλεια, στο νοσοκομείο. Και η Πόλα υπέστη σοβαρή εγκεφαλική βλάβη. Προσπάθησαν να το κρύψουν. Για πέντε μήνες μου έλεγαν ότι θα αναρρώσει, κάτι που φυσικά δεν έγινε.
Τελικά, την έφερα, σε κώμα, από τη Μαδρίτη στην Καλιφόρνια με μια εμπορική πτήση της United. Πώς το έκανα αυτό; Δεν έχω ιδέα. Δεν ξέρω. Ήταν, φυσικά, πριν από την 11η Σεπτέμβρη, οπότε αυτό ήταν ίσως εφικτό. Σήμερα θα ήταν αδύνατο. Και τη φρόντιζα στο σπίτι μέχρι που πέθανε. Ήταν 29 ετών όταν πέθανε. Τώρα και οι δύο εγγονές μου είναι μεγαλύτερες από εκείνη όταν πέθανε. Είναι ενδιαφέρον πώς τα φέρνει η ζωή.
ΕΓ: Και οι δύο το έχουν, αλλά δεν είναι θανατηφόρο νόσημα.
ΙΑ: Όχι.Μία από τις εγγονές μου είχε έξι σοβαρές κρίσεις και επέζησε και τα πάει καλά. Και τώρα, επιτέλους, εμφανίστηκε ένα προληπτικό φάρμακο που χρησιμοποιεί. Μια φορά το μήνα, της κάνουν μια ένεση, και αυτό αποτρέπει την κρίση, ή τουλάχιστον την κάνει πολύ πιο ήπια.
ΕΓ: Μπορείς να μιλήσεις στις γυναίκες, στους συγγραφείς, στις γυναίκες που φροντίζουν τόσους πολλούς, που μπορούν να απομονωθούν, όπως εσύ, για να μπορέσουν να γράψουν, για να μπορέσουν να βρουν αυτή τη σιωπή; Τι προτείνεις, Ίζαμπελ;
ΙΑ: Είναι πολύ δύσκολο. Η Βιρτζίνια Γουλφ έχει ήδη πει ότι χρειάζεσαι ένα δικό σου δωμάτιο. Και αυτό το δωμάτιο δεν χρειάζεται να είναι ένα φυσικό δωμάτιο. Πρέπει να είναι ένα δωμάτιο μέσα σου, όπου αποσύρεσαι για να μείνεις μόνη με τον εαυτό σου και το γράψιμό σου. Αλλά αυτό είναι σχεδόν αδύνατο αν έχεις μικρά παιδιά. Δεν μπορούσα να γράψω μέχρι τα παιδιά μου να γίνουν μεγαλύτεροι έφηβοι, ώστε να μπορέσω – είχαν ήδη τη ζωή τους. Η Πόλα οδηγούσε. Ήταν μια εντελώς διαφορετική ζωή. Δούλευα εκείνη την εποχή στη διεύθυνση ενός σχολείου, 12 ώρες την ημέρα, επειδή είχα δύο βάρδιες. Αλλά μπορούσα να γυρίσω σπίτι και δεν χρειαζόταν να φροντίζω τα παιδιά. Και ενώ δούλευα, ήξερα ότι τα παιδιά ήταν εντάξει. Και είχα επίσης βοήθεια στο σπίτι. Δεν χρειαζόταν να καθαρίζω.
Και έτσι μπορούσα να γράφω τη νύχτα, στην αρχή στην κουζίνα, στον πάγκο της κουζίνας, μόνη μου τη νύχτα και τα Σαββατοκύριακα. Έβρισκα μικρές στιγμές για να γράψω. Στη συνέχεια άδειασα μια ντουλάπα και έβαλα μια σανίδα κατά μήκος της ντουλάπας με μια λάμπα από πάνω, εκεί ήταν η γραφομηχανή μου. Και μετά έκλεινα τη ντουλάπα, και το γραπτό μου έμενε εκεί ανέπαφο, περιμένοντάς με την επόμενη μέρα ή μια άλλη στιγμή για να επιστρέψω σε αυτό. Αλλά πριν, όταν έγραφα στην κουζίνα, αυτό δεν γινόταν. Είχα μια πάνινη τσάντα όπου έβαζα τα πάντα και την κουβαλούσα μαζί μου σαν νεογέννητο μωρό. Δεν αποχωριζόμουν ποτέ την τσάντα μέχρι να τελειώσει το χειρόγραφο. Υπάρχουν πάντα τρόποι που μπορεί κανείς να βρει για τον εαυτό της, αλλά εξαρτάται πολύ από την οικογενειακή της κατάσταση.
ΕΓ: Έγραψες το πρώτο σου βιβλίο, το “Σπίτι των πνευμάτων” πότε, στα 40 σου;
ΙΑ: Ναι. Δεν μπορούσα νωρίτερα.
ΕΓ: Μπορείς να μας υπενθυμίσεις πώς έγραψες αυτό το βιβλίο; Δεν είχες ατζέντη. Δεν είχες μια κοινότητα συγγραφέων, όπως περιγράφεις. Μίλησε για το τι σε ενέπνευσε. Δεν ήσουν στη Χιλή εκείνη την εποχή, όταν θυμόσουν το σπίτι του παππού σου.
ΙΑ: Όχι, όχι, όχι, ζούσα εξόριστη στη Βενεζουέλα. Είχαμε ακόμα το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή, τη δικτατορία, ήμασταν στα 1981. Ήταν στην πραγματικότητα μια από τις χειρότερες περιόδους της δικτατορίας. Ζούσα λοιπόν στη Βενεζουέλα με τα παιδιά μου και τον σύζυγό μου, αλλά ο σύζυγός μου δεν ζούσε μαζί μας. Εργαζόταν σε μια άλλη επαρχία της Βενεζουέλας.
Και άκουσα ότι ο παππούς μου πέθαινε στη Χιλή και άρχισα να του γράφω ένα γράμμα. Κατά κάποιο τρόπο, ήξερα ότι δεν θα μπορούσε να διαβάσει το γράμμα, επειδή ήταν οι τελευταίες μέρες του, και το γράμμα θα έφθανε ίσως σε δύο εβδομάδες, μια εβδομάδα τουλάχιστον. Έτσι, ξεκίνησα ένα γράμμα, και ήθελα με κάποιο τρόπο να του πω, ή να πω στον εαυτό μου, ότι θυμόμουν όλα όσα μου είχε πει ποτέ, όλες τις ιστορίες της οικογένειας, των προγόνων μου, της τρελής μου οικογένειας. Θυμόμουν όλα όσα μου είχε πει.
Και έτσι άρχισα να μιλάω για την προ-θεία μου τη Ρόζα, που ήταν η πρώτη αρραβωνιαστικιά του παππού μου και πέθανε μυστηριωδώς πριν προλάβουν να παντρευτούν. Πολλά χρόνια αργότερα, ο παππούς μου παντρεύτηκε τη νεότερη κόρη της ίδιας οικογένειας, τη γιαγιά μου, η οποία ήταν διορατική και τρελή επίσης, υπέροχη – μια παλαβή. Κι έτσι, άρχισα να μιλάω για τη Ρόζα, και τότε κάτι συνέβη. Ήταν σαν όλα όσα είχα μέσα μου να ξεχύθηκαν σε αυτές τις σελίδες.
Είχα μια μικρή γραφομηχανή. Κι εκείνη την εποχή, δεν υπήρχαν φυσικά υπολογιστές- για να έχεις ένα αντίγραφο από κάτι, έπρεπε να έχεις καρμπόν από πίσω. Εγώ όμως δεν διέθετα ούτε το καρμπόν. Ήταν μόνο μια σελίδα με μια ιστορία. Έκοβες κι επικολλούσες, έκοβες με ψαλίδι, κολλούσες με κολλητική ταινία. Έτσι διόρθωνες τα πράγματα. Έπρεπε να σκέφτεσαι πολύ προσεκτικά, κάθε πρόταση, γιατί το να τη σβήσεις ήταν σχεδόν αδύνατο. Έπρεπε να ξεκινήσεις τη σελίδα από την αρχή.
Ήταν λοιπόν μια υπέροχη διαδικασία, με τόση αθωότητα, χωρίς να γνωρίζω τίποτα για το χώρο του βιβλίου. Δεν είχα διαβάσει ποτέ στη ζωή μου κριτική βιβλίου. Ήμουν καλή αναγνώστρια. Δεν είχα παρακολουθήσει ποτέ μαθήματα συγγραφής ή εργαστήριο. Δεν γνώριζα άλλους συγγραφείς. Και, φυσικά, ήταν η εποχή της άνθισης της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, και όλοι ήταν άντρες. Ήταν όλοι άντρες. Και αυτό συνέβαινε στο περιθώριο της ζωής μου. Διάβαζα τα έργα τους, αλλά δεν μπορούσα ούτε καν να ονειρευτώ ότι θα ερχόμουν σε επαφή με κάποιον από αυτούς.
