Όταν τελειώσει η εκλογική διαδικασία, η νέα κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με την πραγματικότητα της ελληνικής οικονομίας, θα έλεγα σε ένα σχεδόν νέο περιβάλλον, όσον αφορά στο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο εντός του οποίου θα πρέπει να κινηθεί αλλά και στην απουσία όλων εκείνων των παραγόντων που έδωσαν στην προηγούμενη κυβέρνηση τη δυνατότητα να ελιχθεί κάτω από έκτακτες συνθήκες.
Η επαναφορά στην κανονικότητα του ευρωπαϊκού πλαισίου σημαίνει την αναίρεση της ρήτρας διαφυγής, η οποία εφαρμόστηκε τα τρία προηγούμενα χρόνια (πανδημίας και ενεργειακής κρίσης) δίνοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση Μητσοτάκη να προβεί σε μια τεράστια δημοσιονομική επέκταση (περίπου 58 δισ. ευρώ), ανεξαρτήτως αν αυτό πραγματοποιήθηκε με τον πρέποντα και αποτελεσματικότερο τρόπο, εκτοξεύοντας τις πρωτογενείς δαπάνες της γενικής κυβέρνησης από 45,1% το 2019, σε 57,1% το 2020, σε 55,2% το 2021 και σε 50,1% το 2022. Η δυνατότητα συνέχισης αυτής της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής θα εκλείψει τη νέα τετραετία. Άλλωστε και οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ομιλούν για ανώτατο ρυθμό μεγέθυνσης το 2,6% στις δημόσιες δαπάνες.
Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου κατά επενδυτικό αγαθό
Α τρίμηνο 2022 Α τρίμηνο 2023
| Κατοικίες | 666 | 989 | 323 |
| Κατασκευές | 1653 | 1786 | 133 |
| Μεταφορικός εξοπλισμός | 475 | 664 | 189 |
| Τεχνολογικό και πληροφοριακός εξοπλισμός | 618 | 486 | -132 |
| Μηχανολογικός εξοπλισμός και οπλικά συστήματα | 1807 | 1626 | -181 |
| Άλλα προϊόντα | 1142 | 1189 | 41 |
| ΣΥΝΟΛΟ | 6506 | 7038 | 532 |
| Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ *σε εκατ. ευρώ |
Η εξέλιξη του ΑΕΠ
Η δημοσίευση των (προσωρινών) στοιχείων για την εξέλιξη του ΑΕΠ το α’ τρίμηνο του 2023 φαίνεται να κινείται ακριβώς εντός του νέου πλαισίου. Συγκεκριμένα: Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η μεγέθυνση του ΑΕΠ, το πρώτο τρίμηνο του 2023, σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο τρίμηνο του προηγούμενου έτους 2022, αυξήθηκε κατά 2,1%, παρουσιάζοντας όμως σημαντική μείωση σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2022 (+ 4,8%) πάντα σε ετήσια βάση. Η αντίστοιχη μεταβολή στην ευρωζώνη είναι 1,0%
Αναφορικά, τώρα με την εξέλιξη του ΑΕΠ, σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, μετά από δέκα συνεχή τρίμηνα θετικού ρυθμού μεγέθυνσης, το πρώτο τρίμηνο του 2023, η μεγέθυνση είναι αρνητική -0,1%, ακριβώς όπως και η Ευρωζώνη, η οποία έχει εισέλθει σε τεχνική ύφεση λόγω του ότι και το 4ο τρίμηνο του 2022 παρουσίασε αρνητικό ρυθμό μεγέθυνσης -0,1%. Σημειωτέον ότι οχτώ χώρες παρουσίασαν αρνητικό ρυθμό μεγέθυνσης, μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Ελλάδα, και οι υπόλοιπες 20 χώρες θετικό ρυθμό μεγέθυνσης.
Τα αίτια επιβράδυνσης
Η επιβράδυνση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης της Ελλάδας, σε σχέση με την αύξηση ύψους 4,8% ετησίως το 4ο τρίμηνο του 2022, αντανακλά κυρίως:
• Την εξάλειψη των έκτακτων ευνοϊκών επιδράσεων στην ετήσια μεταβολή του ΑΕΠ που επενέργησαν στη διάρκεια του 2022, λόγω της άρσης των περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας.
• Την αρνητική επίδραση της τάξης των 2,0 ποσοστιαίων μονάδων ετησίως το 1ο τρίμηνο του 2023 από την αναστροφή των έκτακτων θετικών επιδράσεων που σχετίζονται με την ταχεία συσσώρευση αποθεμάτων που είχε σημειωθεί κατά το 2022. Πρόκειται ουσιαστικά για τη δραστική μείωση των αποθεμάτων, τα οποία συνέβαλαν στην αύξηση του Ακαθάριστου Σχηματισμού Κεφαλαίου (ΑΣΚ) και κατά συνέπεια στη μεγέθυνση του ΑΕΠ. Αναφέρω ότι ο ΑΣΚ το τρίτο και το τέταρτο τρίμηνο του 2022 αυξήθηκε κατά 24,2% και 36,4% αντιστοίχως, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2023 μειώθηκε κατά -0,7%. Για λόγους μεθοδολογικής ακρίβειας αναφέρω ότι το πρώτο τρίμηνο του 2022 ο ΑΣΚ είχε αυξηθεί κατά 18,0%.
• Την άσκηση πιο περιοριστικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής μετά από μια διετία έντονα επεκτατικής στάσης. Δηλαδή, εκτός από την επιστροφή στο γνωστό δημοσιονομικό πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας, εφαρμόζεται μια στενή νομισματική πολιτική, η οποία μάλλον θα συνεχιστεί και τους επερχόμενους μήνες του 2023.
• Τη μείωση της αύξησης της απασχόλησης το πρώτο τρίμηνο του έτους στο 0,5%, σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα όπου η αύξηση ήταν 11%. Κάτι που αναμένεται να συνεχιστεί το έτος 2023 με αποτέλεσμα την μικρότερη συμβολή της στη ιδιωτική κατανάλωση.
Οι μεταβολές των συνιστωσών του ΑΕΠ
Οι μεταβολές των συνιστωσών του ΑΕΠ ήταν οι ακόλουθες: τελική καταναλωτική δαπάνη +2,3% ( Νοικοκυριά 2,9%- Γενική Κυβέρνηση 1,4%), Ακαθάριστος Σχηματισμός Κεφαλαίου -0,7% , Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου 8,2%, Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 8,9% και Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 5,6%.
Η δαπάνη της ιδιωτικής κατανάλωσης παρότι παρέμεινε σε ανοδική τροχιά το πρώτο τρίμηνο 2023, ωστόσο ο ρυθμός μεγέθυνσής ήταν ηπιότερος σε σύγκριση με το τέταρτο τρίμηνο 2022 (1,4% QoQ / 2,9% ΥοΥ vs. 1,8% QoQ / 4,1% ΥοΥ,). Η αύξηση της απασχόλησης και μέρους των ονομαστικών μισθών, τα μέτρα στήριξης της κυβέρνησης, η μείωση των τιμών ενέργειας και ο αρνητικός ρυθμός αποταμίευσης των νοικοκυριών άσκησαν θετική επίδραση στη συνιστώσα της ιδιωτικής κατανάλωσης, αντισταθμίζοντας τις αρνητικές συνέπειες της ανόδου των τιμών από τις αρχές του 2022. Η αύξηση της συνολικής αμοιβής των εργαζομένων στην οικονομία, σε αποπληθωρισμένους όρους, κατά 1,3% ετησίως το 1ο τρίμηνο του 2023 (+6,3% ετησίως σε τρέχουσες τιμές), μετά από ετήσια μείωση 1,8% το 2022, είχε συμβολή στην αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης.
Παρόλα αυτά είναι εμφανής η κούραση της τελικής καταναλωτικής δαπάνης, παρά την αύξηση των δαπανών Γενικής Κυβέρνησης κατά 1,4% ( τα προηγούμενα πέντε τρίμηνα ήταν αρνητική). Βεβαίως θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ξεκινούσε από υψηλό επίπεδο, το Α’ τρίμηνο του 2022 είχε αυξηθεί κατά 10,2%.
Στη συνέχεια ας ρίξουμε μια ματιά στον Ακαθάριστο Σχηματισμό Παγίου Κεφαλαίου κατά επενδυτικό αγαθό όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα. Οι κατηγορίες που αυξήθηκαν και προσδιόρισαν την γενική αύξηση είναι αυτές: των κατοικιών, των κατασκευών και του μεταφορικού εξοπλισμού (αυτοκίνητα). Ενώ αντιθέτως ο τεχνολογικός και μηχανολογικός εξοπλισμός παρουσίασαν μείωση. Χωρίς να θέλουμε να εξάγουμε γενικά συμπεράσματα, τα στοιχεία είναι ενδεικτικά για την κατανομή του ΑΣΠΚ και την πορεία του παραγωγικού υποδείγματος της χώρας.
Η συμβολή του πληθωρισμού
Ένα ακόμη πρόβλημα, όσο και να φαίνεται περίεργο είναι η αναμενόμενη μείωση του πληθωρισμού. Είναι γνωστό ότι ο πληθωρισμός συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών παρά τις αρνητικές συνέπειες σε άλλα μακροοικονομικά μεγέθη και κυρίως στην αγοραστική δύναμη των εργαζομένων – όπως έγινε στην Ελλάδα- αλλά και στις επενδύσεις – οι οποίες παρά την αύξησή τους ήταν κάτω από το στόχο του προϋπολογισμού του 2022.
Η αύξηση του πληθωρισμού –9,6%– συνέβαλε να αυξηθεί το ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές κατά 15,5% και να ανέλθει σε 208,03 δισ. ευρώ και κατά συνέπεια να δώσει τεράστια ώθηση στα κρατικά έσοδα με δεδομένο ότι οι φορολογικοί συντελεστές, πρωτίστως αυτοί που αφορούν στην κατανάλωση παρέμειναν όχι μόνο σταθεροί αλλά και από τους υψηλότερους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το πρόβλημα που προκύπτει για το 2023 είναι, ceteris paribus*, ότι ο πληθωρισμός αναμένεται να είναι αρκετά μικρότερος, γύρω στο 4,5% , δηλαδή σχεδόν στο ήμισυ του αντίστοιχου του 2022, γεγονός που θα συμβάλλει στη μείωση των κρατικών εσόδων. Προκειμένου να επιτύχει η κυβέρνηση το στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος +0,7% για το 2023 μειώνει αποφασιστικά τις επιδοτήσεις στα 4,2 δισ. ευρώ (23,1 δισ. ευρώ το 2020, 16,9 δισ. ευρώ το 2021, 9,2 δισ. ευρώ το 2022). Τι συνέπειες θα έχει αυτό για την οικονομία; Προφανώς αυτό που αντανακλάται στη δραστικά μειωμένη μεγέθυνση του ΑΕΠ για το 2023: περίπου 2,0% έναντι 5,9% το 2022 και 8,4% το 2021. Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι πώς θα κινηθεί η ελληνική οικονομία χωρίς τον βραχυπρόθεσμα εύκολο τρόπο των επιδοτήσεων. Η άρση του πέπλου της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης πιθανόν να κρύβει εκπλήξεις.
*Ceteris paribus: Με αμετάβλητα τα λοιπά δεδομένα.
Ο Κώστας Μελάς διδάσκει οικονομικά στο Πάντειο πανεπιστήμιο.
