Βρισκόμαστε δύο μήνες πριν από τις βουλευτικές εκλογές. Η Κυβέρνηση Μητσοτάκη βρίσκεται περίπου 3,5 έτη στη διακυβέρνηση της χώρας. Νομίζω μια πρώτη απεικόνιση των εξελίξεων στα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας, την περίοδο αυτή, είναι χρήσιμη όσο και αναγκαία προκειμένου να αντιληφθούμε, όσο είναι δυνατόν, την συνολική αλήθεια που απορρέει από τους αριθμούς και όχι από μερικές προσεγγίσεις.
Θα αναφερθώ σε στοιχεία των ετών 2020-2021-2022, θεωρώντας το έτος 2019 ως έτος που δεν ανήκει σε καμία από τις δύο κυβερνήσεις που ήταν στην εξουσία ένα εξάμηνο η καθεμία. Συγκεκριμένα:
- 1. Την τριετία 2020-2022 ο ετήσιος πραγματικός ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ ήταν 1,66%. Την προηγούμενη τετραετία αντιστοίχως ήταν 0,9%. Σε απόλυτες τιμές (σταθερές τιμές του 2015) το μέγεθος του ΑΕΠ (192,067 δις ευρώ) υπολείπεται ακόμη του αντίστοιχου μεγέθους του 2011 (194,179 δις ευρώ).
- 2. Η πολυδιαφημισμένη αλλαγή των ποσοστών των συνιστωσών του ΑΕΠ, η οποία θα έδειχνε αλλαγή της παραγωγικής βάσης της οικονομίας, αποδείχτηκε πάλι μια απλή ρητορεία. Η ιδιωτική κατανάλωση εξακολουθεί να συμμετέχει με 70,0 στον προσδιορισμό του ΑΕΠ, χωρίς να παρουσιάζει καμία σύγκλιση με το μέσο όρο των χωρών της ευρωζώνης. Η παρατηρούμενη αύξηση του Ακαθάριστου Σχηματισμού Κεφαλαίου κατά δύο περίπου ποσοστιαίες μονάδες δεν συμβαίνει εις βάρος της κατανάλωσης, αλλά εις βάρος του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί μεγάλη υστέρηση της εγχώριας αποταμίευσης, προφανώς αρνητική εξέλιξη.
- 3. Χωρίς στέρεο αναστοχασμό για τους τρόπους διεύρυνσης της παραγωγικής βάσης της οικονομίας σε τομείς που πραγματικά υπάρχουν δυνατότητες και όχι με φενακισμένες και αιθεροβάμονες αντιλήψεις, με πολιτικές πομφόλυγες και ιδεολογισμούς που οδηγούν σταθερά στη χειροτέρευση της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Για του λόγου το αληθές παραθέτω τη συμβολή των βασικών κλάδων της ελληνικής οικονομίας στην Προστιθέμενη Αξία το 2022 (δες: Eurobank Research, 7 ΗΜΕΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ,10 Μαρτίου 2023, Τεύχος 454).Οι κατασκευές κατέγραψαν τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση σε όρους πραγματικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας (26,0%, συνεισφορά 0,5 ΠΜ) και ακολούθησαν: τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία (24,9%, 0,8 ΠΜ), επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες (13,5%, 0,7 ΠΜ), εμπόριο, μεταφορά και αποθήκευση, υπηρεσίες παροχής καταλύματος και υπηρεσίες εστίασης (12,6%, 2,9 ΠΜ), ενημέρωση και επικοινωνία (4,5%, 0,1 ΠΜ), χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (2,4%, 0,1 ΠΜ), βιομηχανία πλην κατασκευών (1,6%, 0,3 ΠΜ), γεωργία, δασοκομία και αλιεία (1,3%, 0,1 ΠΜ), διαχείριση ακίνητης περιουσίας (0,3%, 0,1 ΠΜ) και δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, εκπαίδευση, δραστηριότητες σχετικές με την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική μέριμνα (-0,9%, -0,2 ΠΜ).
- 4. Επειδή τα μακροοικονομικά μεγέθη είναι αλληλένδετα μεταξύ τους και επειδή τα οικονομικά μεγέθη είναι «εναλλακτικού κόστους» η επίτευξη αυτού του ρυθμού μεγέθυνσης επιτεύχθηκε με αύξηση του ελλείμματος του πρωτογενούς ισοζυγίου κατά μέσο ετήσιο όρο ίσο με 4,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ ή κατά 8,1 δις ευρώ. Σημειωτέων ότι παρέλαβε από την προηγούμενη κυβέρνηση πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 4,1% του ΑΕΠ. Σημειώνω ότι την περίοδο διακυβέρνησης της ΝΔ αυξήθηκε ο δανεισμός του κράτους κατά 44,27 δις ευρώ φθάνοντας τα 400,28 δις ευρώ από 356,01 δις ευρώ το 2019 (ΟΔΔΗΧ). Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε αυξήσει το δανεισμό κατά 31,8 δις ευρώ (2014: 324,2 και 2019: 356,0 δις ευρώ).
- 5. Η αύξηση αυτή του πρωτογενούς ελλείμματος είχε αυξητική (αρνητική) επίδραση στο λόγο ΔΧ/ΑΕΠ. Όμως λόγω της μεγάλης αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ, λόγω πληθωρισμού, στα 208 δις ευρώ ή ετήσια μεταβολή 14,5% , το 2022 αναμένεται μείωση του λόγου ΔΧ/ΑΕΠ στο 171,0% (μείωση 23,5 ποσοστιαίων μονάδων). Παρά τη μείωση του λόγου ΔΧ/ΑΕΠ, το ΔΧ σε απόλυτα νούμερα θα συνεχίσει να αυξάνεται όσο τα πρωτογενή αποτελέσματα της ΓΚ δεν καλύπτουν την πληρωμή των τόκων του δημοσίου.
- 6. Θετική ήταν η εξέλιξη του ΑΣΠΚ, κυρίως το 2022, λόγω και των πόρων 2, 1 δις του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και της αύξησης των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ). Ο ΑΣΠΚ το 2022 ανήλθε στα 26,7 δις αυξημένος κατά περίπου 6,7 δις ευρώ την περίοδο 2019-2022 και ως % του ΑΕΠ το 13,8, από 10,7% το 2019. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι η τομεακή κατανομή του ΑΣΠΚ δεν δείχνει σχεδόν καμία διαφοροποίηση με την κατανομή των τελευταίων 12 ετών. Η αθροιστική αύξηση των δύο αυτών μεγεθών, το 2022, υπερβαίνει την αύξηση του συνολικού μεγέθους του ΑΣΠΚ, γεγονός που δείχνει την υστέρηση του εγχώριου ιδιωτικού τομέα στον τομέα αυτό.
- 7. Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών μειώθηκε το 2020 κατά 4,3%, το 2021 αυξήθηκε 7,6% , ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2022 μειώθηκε κατά 7,28% και το τρίτο τρίμηνο μειώθηκε επίσης κατά 1,7%. Συνολικά και για ολόκληρη την τριετία το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών υπολογίζεται ότι θα είναι αρνητικό.
- 8. Ο πληθωρισμός (Εθνικός ΔΤΚ) αυξήθηκε από 0,3% το 2019 σε 9,6% το 2022. Η ενεργειακή κρίση σαφέστατα έχει ουσιαστική συμβολή σε αυτή την εξέλιξη. Όμως ενώ το μοναδιαίο εργατικό κόστος στον αποπληθωριστή του ΑΕΠ μειώθηκε, αντιστοίχως το μοναδιαίο κόστος των εμμέσων φόρων και των κερδών αυξήθηκε (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2023).Παρά τα όσα υποστηρίζονται, από γνωστούς κύκλους, στην Ελλάδα το 2022 εμφανίστηκε έντονα και ο πληθωρισμός κερδών.
- 9. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών την συγκεκριμένη τριετία διευρύνθηκε σημαντικά κινούμενο πλέον σε επικίνδυνα επίπεδα, θυμίζοντας παλαιές εποχές. Διατυπώνεται η άποψη ότι τουλάχιστον για το έτος 2022 αυτό οφείλεται στην αύξηση των τιμών των ενεργειακών προϊόντων. Η απάντηση είναι διπλή: τουλάχιστον το ½ του παρουσιαζόμενου ελλείμματος πράγματι μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση των τιμών ενέργειας αλλά το υπόλοιπο προφανώς οφείλεται στα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Η δεύτερη απάντηση είναι ότι κανείς δεν είναι σίγουρος ότι οι τιμές των ενεργειακών προϊόντων θα μειωθούν στο μεσοπρόθεσμο διάστημα. Οι προβλέψεις για το 2023 υποστηρίζουν ότι το βαρέλι το πετρέλαιο θα κινηθεί κοντά στα 105 δολάρια και το φυσικό αέριο στα 140-150 δολάρια ανά MWh.
- 10. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσιάζουν αύξηση. Μεγαλύτερη αύξηση όμως παρουσιάζουν οι αντίστοιχες εισαγωγές με αποτέλεσμα τη διεύρυνση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Κύρια αιτία η συνεχής αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου, παρά την πολλαπλώς διαφημιζόμενη αύξηση των εξαγωγών αγαθών. Οι πολυδιαφημισμένες εξαγωγές δεν μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στη μεγέθυνση του ΑΕΠ σε μια οικονομία όπως η ελληνική με τη σημερινή παραγωγική δομή. Η αναφορά στο μέγεθος των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών ανεξάρτητα από το αντίστοιχο μέγεθος των εισαγωγών εάν δεν γίνεται για λόγους σκοπιμότητας, γίνεται από λόγους άγνοιας. Τα δύο μεγέθη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους: πρώτον είτε των αναγκών της ελληνικής παραγωγής πλήθους εισαγωμένων πρώτων υλών , ημικατεργασμένων και μηχανημάτων για την παραγωγή των ελληνικών προϊόντων που στη συνέχεια μέρος των οποίων εξάγονται (δηλαδή χαμηλή προστιθέμενη αξία της ελληνικής παραγωγής), είτε για την άμεση κάλυψη πλήθους καταναλωτικών αναγκών﮲ δεύτερον, για το λόγο ότι ένα μεγάλο μέρος των ελληνικών εξαγωγών αφορούν έσοδα από τον τουρισμό, τα οποία θεωρούνται «οιονεί» παραγόμενα εγχωρίως και τα οποία ως εισαγόμενοι πόροι ανακυκλώνουν, συντηρούν και διευρύνουν το εμπορικό έλλειμμα, κατευθυνόμενα σε εισαγωγές πάσης φύσεως αγαθών εμποδίζοντας εν τοις πράγμασι τη διεύρυνση της στενής παραγωγικής βάσης της ελληνικής οικονομίας. Επίσης για το 2022 ο υψηλός πληθωρισμός έχει διογκώσει την αξία των εξαγωγών και των εισαγωγών σε τρέχουσες τιμές, δίνοντας την ευκαιρία σε κυβερνητικούς κύκλους να πανηγυρίζουν… Σύμφωνα, όμως, με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών το 2022 σε αλυσωτούς δείκτες όγκου (σταθερές τιμές του 2015) ήταν 77,694 δις ευρώ, Αντίστοιχα οι εισαγωγές ήταν 85,781 δις ευρώ. Δηλαδή η αύξηση των εξαγωγών ήταν 4,9% σε σχέση με το 2021, ενώ η αύξηση των εισαγωγών την ίδια περίοδο ήταν 10,2%.
- 11. Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το ΑΕΠ το 2022 σε όρους όγκου ανήλθε σε 192,1 δισ. ευρώ έναντι 181,3 δισ. ευρώ το 2021 παρουσιάζοντας αύξηση κατά 5,9%.Η συνεισφορά των επί μέρους συνιστωσών από τη μεριά της ζήτησης ήταν η ακόλουθη: για ακόμη μια φορά (πάγια κατάσταση στην ελληνική οικονομία) κυρίαρχος ήταν ο ρόλος της εγχώριας ζήτησης, της οποίας η συμμετοχή στην ετήσια μεταβολή του ΑΕΠ ανήλθε σε 8,6 ποσοστιαίες μονάδες (ΠΜ). Οι επιμέρους συνιστώσες της εγχώριας ζήτησης προσέθεσαν ως ακολούθως στην αύξησή της: ιδιωτική κατανάλωση +5,3 ΠΜ, δημόσια κατανάλωση -0,3 ΠΜ, μεταβολή αποθεμάτων +2,1 ΠΜ, επενδύσεις παγίων +1,5 ΠΜ. Αντιθέτως ο εξωτερικός τομέας αφαίρεσε περίπου 2,5 ΠΜ (καθαρές εξαγωγές αγαθών -3,5 ΠΜ, και καθαρές εξαγωγές υπηρεσιών +0,9 ΠΜ). Για ακόμη μια φορά την παρτίδα έσωσε η ιδιωτική κατανάλωση (ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της ιδιωτικής κατανάλωσης ανήλθε στο 7,8%) ενώ όπως πολλάκις έχουμε υποστηρίξει οι καθαρές εξαγωγές, παρά την αύξηση των εξαγωγών, σε μια οικονομία όπως η ελληνική, δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος της μεγέθυνσης. Μάλιστα συμμετέχουν αρνητικά σε αυτή. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης υπογραμμίζει το –θετικό- γεγονός ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας ήταν πάνω από το μέσο όρο των χωρών της ευρωζώνης ,αλλά παραλείπει να αναφερθεί ότι αυτό επιτεύχθηκε με μεγάλη αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το οποίο και για τα τέσσερα έτη της διακυβέρνησης Μητσοτάκη παρουσιάζει έντονη αύξηση (Δες Γραφική παράσταση 1).
ΕΛΣΤΑΤ
Άξιο προσοχής είναι ότι όλες οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης (αυτές που συνηθίζουμε να ονομάζουμε αναπτυγμένες χώρες) παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα : μικρότερο ρυθμό μεγέθυνσης αλλά με ισορροπημένο εξωτερικό τομέα, για το έτος 2022, όπως φαίνεται στην Γραφική παράσταση 2.
Πηγή: Economic and Financial Affairs, European Economic Forecast, Autumn 2022
Μόνο η Ελλάδα (και η Κύπρος αν την συμπεριλάβουμε στις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες) παρουσιάζουν αυτή την εικόνα του υψηλού ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.
Αντιθέτως όλες οι υπόλοιπες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, παρουσιάζουν υψηλά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε συνδυασμό με θετική μεγέθυνση του ΑΕΠ (έτος 2022). Τελικά μήπως συμφέρει για λόγους επικοινωνίας να συγκρινόμαστε με αυτές τις χώρες; Και να αφήσουμε κατά μέρος ρήσεις όπως «η Ελλάδα ταξιδεύει στο πρώτο βαγόνι»….
Πολλά ερωτήματα προκύπτουν που χρειάζονται περαιτέρω ανάλυση. Όμως το πρώτο και βασικό είναι ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (και τα τέσσερα χρόνια της διακυβέρνησης Μητσοτάκη) έχει αρχίσει να χτυπάει καμπανάκια κινδύνου. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στα μνημόνια.
- 12.Άμεσες Ξένες Επενδύσεις στην Ελλάδα
Στη Γραφική παράσταση 4 καταγράφονται οι καθαρές εισροές ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία την περίοδο 2006 μέχρι και το 7μηνο του 2022. Από το 2016( με εξαίρεση το 2020 λόγω πανδημίας) παρουσιάζουν ανοδική τάση η οποία οφείλεται στην πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων, στο πλαίσιο του υιοθετηθέντος υποδείγματος των μνημονίων, να διευκολύνουν την εισροή ΑΞΕ με κάθε τρόπο. Βασικός μοχλός οι ιδιωτικοποιήσεις της δημόσιας περιουσίας.
Εισροές ΑΞΕ στην Ελληνική οικονομία (ροές ετήσιες)
Πηγή : Τράπεζα της Ελλάδος
Παρατηρούμε τα εξής:
- Συγκέντρωση των ΑΞΕ στις υπηρεσίες, ειδικά στις χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες, τη διαχείριση ακίνητης περιουσίας και τις δραστηριότητες αποθήκευσης και μεταφορών.
- Το ποσοστό του δευτερογενούς τομέα είναι χαμηλό σε σύγκριση με τις δυνατότητες της χώρας, γεγονός που υποδεικνύει σημαντικά επενδυτικά περιθώρια. Το ίδιο ισχύει και για τον πρωτογενή τομέα, με πολύ μικρά ποσοστά ΞΑΕ, σε μια χώρα όπως η Ελλάδα με ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για τον κλάδο αυτό. Σημειώνεται ότι για μια περίοδο 11 ετών, από το 2012 έως το 2022, οι καθαρές εισροές ΑΞΕ στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα ανήλθαν σε μόλις 5,8 δις ευρώ σε σύνολο 35,5 δις ευρώ.
- Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), οι καθαρές ξένες άμεσες επενδύσεις στην εγχώρια αγορά ακινήτων ανήλθαν το 2022 στο ποσό των 1,975 δισ. ευρώ από 1,176 δισ. ευρώ που ήταν το 2021 και 1,449 δισ. ευρώ το 2019, χρονιά που κατείχε τα πρωτεία μέχρι σήμερα. Δηλαδή το 31,6% των εισροών ΑΞΕ κατευθύνθηκε στα ακίνητα!!!!
- Τα συγκεκριμένα στοιχεία δεν προοιωνίζουν αλλαγή στο παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας, αλλά μάλλον οδηγούν στην απλή επανάληψη του παλιού…
- 13. Σύμφωνα με δηλώσεις το Υπουργού οικονομικών στη Βουλή το ιδιωτικό χρέος επί κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ήταν 238 δις ευρώ. Στο τέλος του 2022 βρίσκεται περίπου στα 260,0 δις ευρώ. Επιμερίζεται ως εξής: υπόλοιπο δανείων 115 δις ευρώ. Από αυτά, τα 72 δισ. ευρώ είναι επιχειρηματικά δάνεια, τα 29,38 δισ. ευρώ είναι στεγαστικά και περίπου 8,6 δισ. ευρώ είναι καταναλωτικά. Ληξιπρόθεσμες οφειλές προς τα δημόσια ταμεία 113 δις ευρώ (αυξήθηκαν πάνω από 3 δισ. ευρώ το 2022 συγκριτικά με το 2021). Οφειλές προς τα ασφαλιστικά ταμεία περίπου 30 δις ευρώ. Το ιδιωτικό χρέος, σε αντίθεση με το δημόσιο χρέος δεν είναι συνολικά ρυθμισμένο , όπως πχ το δημόσιο χρέος, και συνεπώς υπόκειται στους κινδύνους των διακυμάνσεων της αγοράς και των κατόχων του ειδικά το κομμάτι που ανήκει σε ιδιωτικούς φορείς (τράπεζες, funds και services).
- 14. Το κατά κεφαλή εισόδημα, σε όρους αγοραστικής δυνάμεως, της Ελλάδας βρίσκεται στην τρίτη θέση από το τέλος των 27 χωρών της ευρωζώνης σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat ( Γραφική παράσταση 5).
Ο Κώστας Μελάς είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας
