Πριν από μερικά χρόνια ένας Νοτιοαφρικανός σκηνοθέτης, στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει την κατάθλιψή του, ξεκίνησε τις καταδύσεις. Εκεί, κάτω από το νερό, ανακάλυψε τον μαγικό κόσμο των χταποδιών. Οκτώ χρόνια μετά και 3.000 ώρες υποβρύχιων γυρισμάτων, ο Γκρεγκ Φόστερ μας χάρισε ένα από τα πιο επιδραστικά για τις σχέσεις του ανθρώπου με ένα μη ανθρώπινο ζώο ντοκιμαντέρ, που μέσω του Netflix έγινε παγκοσμίως γνωστό. Για όσους είδαν «Το χταπόδι, ο δάσκαλός μου» ήταν κάτι παραπάνω από μια φιλοζωική ή οικολογική ταινία.
Ήταν μια κατάδυση στον μυστικό κόσμο της αλληλογνωριμίας δύο ειδών που έδινε στον θεατή την ευκαιρία να κατανοήσει έστω και στο ελάχιστο τη σχέση της ανθρώπινης ύπαρξης με το περιβάλλον και τους συγκατοίκους της στον πλανήτη, που μέχρι σήμερα τους αντιλαμβάνεται μονάχα ως τροφή και ως πρόσκαιρη γαστριμαργική εμπειρία. Όσοι είδαν αυτή την ταινία μέσω της πρωταγωνίστριάς του γνώρισαν το χταπόδι (Octopus vulgaris), ένα θαυμάσιο, ένα θαυμαστό και μοναδικό πλάσμα. Ένα πλάσμα υψηλής ευφυΐας, που το είδαμε στη μικρή μας οθόνη να επιλύει προβλήματα και να χρησιμοποιεί εργαλεία. Γνωρίσαμε ένα πλάσμα που διαθέτει νοημοσύνη ακόμα και στα πλοκάμια του, καθώς τα δύο τρίτα των νευρώνων του βρίσκονται εκεί και τα χρησιμοποιεί σαν έναν δεύτερο εγκέφαλο.
Τρεις καρδιές και μπλε αίμα
Μάθαμε ότι το χταπόδι διαθέτει τρεις καρδιές και μπλε αίμα. Από εξελικτική άποψη, όλα συνηγορούν ότι είναι πολύ πιο επιτυχημένο από τον άνθρωπο, καθώς, αν θεωρήσουμε πως τα χταπόδια βρίσκονται στον πλανήτη για ένα εικοσιτετράωρο, ο homo sapiens εμφανίστηκε μόλις πριν… ένα λεπτό. Το χταπόδι διαθέτει ένα μοναδικό γονιδίωμα, με 43% περισσότερα γονίδια από εμάς. Όταν δε αποκρυπτογραφήθηκε το DNA του, το 2015, άφησε άφωνους τους επιστήμονες με την «εξωγήινη» δομή του. Κι όμως, αυτό το σχεδόν εξωγήινο, όπως το παρουσιάζουν οι επιστήμονες, πλάσμα το ξέρουμε μονάχα ως μεζέ είτε ψημένο στα κάρβουνα είτε μαγειρεμένο συνοδεία μπαχαρικών.
Φάρμες χταποδιών
Από τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησαν οι πρώτες πειραματικές προσπάθειες βιομηχανικής εκμετάλλευσης του είδους δημιουργώντας «φάρμες χταποδιών», κάτι που τελικά έγινε πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια σε περιοχές όπως η Χαβάη, η Χιλή και η Ιαπωνία, ενώ για πρώτη φορά οργανώνεται η εκτροφή και εκμετάλλευση χταποδιών σε ευρωπαϊκό έδαφος από μια ισπανική εταιρεία, τη Nueva Pescanova, με έδρα τα Κανάρια Νησιά, σε μια επένδυση ύψους 65 εκατομμυρίων ευρώ.
Χρήματα που θα επενδυθούν στη φυλάκιση εκατομμυρίων χταποδιών σε υποθαλάσσια κλουβιά με σκοπό την τροφοδότηση της ευρωπαϊκής αγοράς με οικονομικά προσιτό χταπόδι για όλους. Η εταιρεία αναμένεται να παράγει 3.000 τόνους ετησίως έως το 2026 για εγχώριες και διεθνείς αλυσίδες τροφίμων, αλλά από το σχέδιο απουσιάζει, όπως συνηθίζεται σε αυτού του είδους τις ανθρώπινες δραστηριότητες, η άποψη του πρωταγωνιστή της ταινίας που μας συγκίνησε…
Θάνατος στο κλουβί
Γιατί κανείς δεν θα μιλήσει για το ότι το 1 στα 5 φυλακισμένα χταπόδια θα πεθαίνει λόγω των συνθηκών διαβίωσης σε κλουβί και θα χαρακτηρίζεται διαφυγών κέρδος. Γιατί κανείς θα μας πει ότι και τα χταπόδια σε συνθήκες στρες αυτοτραυματίζονται ή εκδηλώνουν επιθετικές διαθέσεις στα όρια του κανιβαλισμού προς τα άλλα χταπόδια. Γιατί κανείς δεν θα μας πει για την τεράστια οικολογική καταστροφή που θα αφήσει πίσω της μια γιγαντιαία φάρμα χταποδιών.
Γιατί κανείς δεν θα βάλει στο τραπέζι το τεράστιο ζήτημα βιοηθικής που προκύπτει από τις ακατάσχετες και ακόρεστες ορέξεις του ανθρώπινου είδους, που θέλει να φάει τα πάντα τρώγοντας ουσιαστικά το μέλλον του. Αυτή είναι μια ιστορία που οι πρωταγωνιστές της δεν μπορούν να μας την πουν γιατί δεν έχουν φωνή να την πουν. Ας γίνουμε η φωνή τους.
Τα χταπόδια δεν έχουν ακόμη δικαιώματα
Οι νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διέπουν την καλή διαβίωση των ζώων δεν ισχύουν για τα ασπόνδυλα και, παρ’ όλο που η Ισπανία εντείνει τη νομοθεσία της για την προστασία των ζώων, τα χταπόδια δεν πρόκειται να συμπεριληφθούν. Στη Βρετανία, πάντως, τα τελευταία δύο χρόνια γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια ώστε τα χταπόδια αλλά και οι αστακοί να συμπεριληφθούν στο νομοσχέδιο ως συναισθανόμενα ζώα, ώστε να απολαμβάνουν έστω και μια ελάχιστη προστασία από τις εμπορικές δραστηριότητες των ανθρώπων.
Πέτρος Κατσάκος
