Η Ουκρανία αποτελεί βασικό τερματικό σταθμό για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα αλλά ο ρόλος της έχει αποδυναμωθεί το τελευταίο διάστημα. Στη δεκαετία του 1990, το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου που εξήγαγε η Ρωσία στην Ευρώπη διέσχιζε την Ουκρανία. Έκτοτε, η Μόσχα έχει διαφοροποιήσει τις διαδρομές μέσω του αγωγού Yamal – Europe που διέρχεται απ’ τη Λευκορωσία προς την Πολωνία, των αγωγών Blue Stream και TurkStream προς την Τουρκία και του αγωγού Nord Stream 1 προς τη Γερμανία (υπενθυμίζεται ότι λόγω της γεωπολιτικής έντασης η έναρξη λειτουργίας του Nord Stream 2 εκκρεμεί). Αυτές οι εναλλακτικές οδοί μείωσαν τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας κατά 70% στο διάστημα 1998- 2021.
Διαχειρίσιμη κρίση
Οι νέοι ρωσικοί αγωγοί μείωσαν τον αριθμό των χωρών που εξαρτώνται από τις προμήθειες μέσω της ουκρανικής επικράτειας. Σήμερα, η Ουκρανία είναι κατά κύριο λόγο διάδρομος διαμετακόμισης για το φυσικό αέριο που ρέει προς τη Σλοβακία και από εκεί στην Αυστρία και την Ιταλία. Ο ENTSOG, ο οργανισμός που συντονίζει τους φορείς εκμετάλλευσης εθνικών συστημάτων μεταφοράς φυσικού αερίου της Ευρώπης, σε μια πρόσφατη ανάλυσή του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι όποιες επιπτώσεις της διακοπής του εφοδιασμού της Ουκρανίας, με την προϋπόθεση ότι η αγορά λειτουργεί ομαλά και ότι υπάρχει περιφερειακή συνεργασία.
Σύμφωνα με αναλυτές που επικαλείται το Energy Monitor, και οι τρεις αυτές χώρες έχουν εναλλακτικές επιλογές για να διαχειριστούν πιθανά προβλήματα στην τροφοδοσία τους. Δεδομένης της πρόσβασής της στη θάλασσα, η Ιταλία έχει τις περισσότερες. Μια διατάραξη της ροής θα έπληττε επίσης την Πολωνία, αλλά κι αυτή διαθέτει Plan B σε περίπτωση κρίσης. Η Μολδαβία θα βρισκόταν σε δυσκολότερη θέση, παρά το ότι οι εισαγωγές της προέρχονται από διαφορετική αρτηρία. Εν κατακλείδι, το εάν θα διακοπεί η ροή φυσικού αερίου σ’ αυτές τις χώρες θα εξαρτηθεί από το είδος και τη διάρκεια της σύγκρουσης. Το εάν οι συγκεκριμένες χώρες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές προμηθειών θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες στην παγκόσμια αγορά αλλά και την ποσότητα των αποθεμάτων που έχουν αποθηκευτεί στην Ευρώπη.
Το σενάριο να διακοπεί η παροχή ύστερα από μια καταστροφή στις υποδομές της Ουκρανίας στο πλαίσιο μιας πολεμικής σύγκρουσης, είτε σκόπιμα είτε από λάθος, δεν αποκλείεται, όμως εκείνο που ανησυχεί ιδιαίτερα τους αναλυτές είναι η πιθανότητα να χρησιμοποιηθεί το αέριο ως μοχλός πίεσης προς τη Δύση. Η Ρωσία θα μπορούσε να κλείσει εντελώς τις στρόφιγγες του αερίου και του πετρελαίου προς την Ευρώπη, σ’ ένα ενδεχόμενο που τρομάζει κυβερνήσεις και οικονομικούς αναλυτές.
Σενάρια και εναλλακτικές
Στην πραγματικότητα, πολλές πλευρές, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, θεωρούν ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί ήδη το φυσικό αέριο ως γεωπολιτικό όπλο εμποδίζοντας τις προμήθειες, παρά τις τιμές – ρεκόρ στην Ευρώπη. Η ήπειρος εξαρτάται από τη Ρωσία για την κάλυψη περίπου του 40% των εισαγωγών της σε φυσικό αέριο και του 25% σε πετρέλαιο. Η οικονομική δεξαμενή σκέψης Bruegel συμφωνεί με τον ENTSOG ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια βραχυπρόθεσμη διακοπή των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου αλλά κάτι τέτοιο θα είχε «βαριές οικονομικές συνέπειες» και θα απαιτούσε πρόσθετες εισαγωγές LNG (υγροποιημένου φυσικού αερίου) και έκτακτα μέτρα για τον περιορισμό της βιομηχανικής παραγωγής, μεταξύ αυτών και κλείσιμο εργοστασίων.
Για τη Ρωσία, πρόκειται σαφώς για ένα παιχνίδι ισορροπιών. Μια λεπτή αντιστάθμιση μεταξύ του οικονομικού κινήτρου της διατήρησης της ροής των ενεργειακών προμηθειών προς την Ευρώπη και της γεωπολιτικής επιδίωξης να διασφαλιστεί ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ. Οι αναλυτές θεωρούν ότι οι Ρώσοι βλέπουν τους εαυτούς τους σε αρκετά ευνοϊκή θέση. Κι ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι η Ευρώπη προσπαθεί να κάνει βήματα για να απομακρυνθεί από τα ορυκτά καύσιμα αλλά στο μεταξύ το αέριο έχει γίνει το βασικό καύσιμο στη φάση της μετάβασης αυτής.
Νίκος Κυριακίδης
Πηγή: Η Αυγή
