Λουίτζι Φεραγιόλι: Μια θάλασσα ντροπής

Ο παλιός ποινικός λαϊκισμός εκμεταλλευόταν τον φόβο για την εγκληματικότητα στους δρόμους, δηλαδή για γεγονότα που υπερτονίζονταν, αλλά ήταν πάντως μη νόμιμα, προκειμένου να προκαλέσει φόβο και να κερδίσει συναίνεση σε μέτρα ανώφελα και δημαγωγικά, αλλά πάντως νόμιμα, όπως η αύξηση των ποινών. Ο νέος τιμωρητικός λαϊκισμός, αντίθετα, στηρίζεται στην υποκίνηση για μίσος και στη δυσφήμηση συμπεριφορών, που είναι όχι μόνο θεμιτές αλλά και ενάρετες, όπως η διάσωση ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα, με σκοπό να τροφοδοτήσει φόβους και ρατσισμούς και να κερδίσει συναίνεση σε μη νόμιμα μέτρα, όπως το κλείσιμο λιμανιών, η απαγόρευση παροχής βοήθειας, οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η μετατροπή νόμιμων μεταναστών σε «παράνομους». Μια θλιβερή συμβολή σε αυτόν τον νέο τιμωρητικό λαϊκισμό ήταν η απόφαση του δικαστηρίου του Λόκρι, που καταδίκασε τον Μίμο Λουκάνο σε 13 χρόνια και 2 μήνες φυλάκιση και στην επιστροφή 702.410 ευρώ, που αυτός είχε διαθέσει για τις δραστηριότητες υποδοχής των μεταναστών.

Αυτό που συνδέει αυτή τη σκληρή καταδίκη με τον ωμό λαϊκισμό του Ματέο Σαλβίνι, που ως υπουργός εμπόδιζε την παροχή βοήθειας στους ναυαγούς μετανάστες, είναι η θέληση να μετατρέψουν σε έγκλημα την αλληλεγγύη και το αίσθημα ανθρωπιάς, όπως αυτά εκδηλώνονται στις διασώσεις των ζωών των μεταναστών στη θάλασσα και στις πολιτικές υποδοχής που εφαρμόζονται για να υποστηριχθούν αυτοί οι απελπισμένοι. Ο Μίμο Λουκάνο έγινε σύμβολο, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενός μοντέλου υποδοχής των μεταναστών, βασιζόμενου στην κοινωνική τους ενσωμάτωση και στον σεβασμό της προσωπικής τους αξιοπρέπειας. Αυτό που θέλησαν να πλήξουν με αυτή την απόφαση ήταν, προφανώς, αυτό το μοντέλο. Αυτό που θέλησαν να υπερασπιστούν είναι όλα όσα ο Λουκάνο θέλησε να καταπολεμήσει: την έλλειψη ανεκτικότητας για τους μετανάστες, τη δυσφήμησή τους ως τρομοκρατών ή δυνητικών εγκληματιών, την καταπίεσή τους και τον ρατσιστικό διαχωρισμό τους. Η πιο σοβαρή ζημιά από αυτές τις θεσμικές πρακτικές εναντίον των μεταναστών είναι η πτώση του ηθικού αισθήματος σε μαζικό επίπεδο, που προκαλείται από την υποκίνηση σε έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι στους αδύναμους, την οποία αυτές διαδίδουν. Είναι ένα καταστροφικό δηλητήριο, εισηγμένο στην ιταλική κοινωνία, που έχει υποβαθμίσει το δημόσιο πνεύμα και το ηθικό αίσθημα στη μαζική κουλτούρα.

Οταν η απανθρωπιά και η ανηθικότητα επιδεικνύονται σε θεσμικό επίπεδο, μέσα από συνθήματα όπως «Πρώτα οι Ιταλοί» ή «Η καλοπέραση τέλειωσε», για να υποστηριχθούν η αποφυγή παροχής βοήθειας ή η ποινικοποίηση της υποδοχής και της αλληλεγγύης, αυτές μολύνουν την κοινωνία και μετατρέπονται σε κοινό νου. Οχι μόνο νομιμοποιούνται αλλά και τροφοδοτούνται και υποβοηθούνται. Χωρίς αυτή την υποβάθμιση του ηθικού αισθήματος, που επιφέρει η επίδειξη της ανηθικότητας στην κορυφή του κράτους, δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τη μαζική συναίνεση που απολάμβαναν οι ολοκληρωτισμοί του προηγούμενου αιώνα. Αυτές οι σκληρές πολιτικές έχουν μολύνει την κοινωνία στην Ιταλία και στην Ευρώπη. Εχουν σπείρει τον φόβο και το μίσος για τους διαφορετικούς, μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικοί. Εχουν φθείρει τους κοινωνικούς δεσμούς. Εχουν διασύρει, με τη δυσφήμηση όλων όσοι σώζουν ανθρώπινες ζωές, τη στοιχειώδη πρακτική της παροχής βοήθειας σε όποιον κινδυνεύει να πεθάνει. Εχουν απαξιώσει τα φυσιολογικά συναισθήματα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης, που αποτελούν τη στοιχειώδη προϋπόθεση της δημοκρατίας και, πριν ακόμη από αυτήν, της πολιτισμένης συμβίωσης.

Εχουν αναθεμελιώσει τις ιδεολογικές βάσεις του ρατσισμού που έγκειται ουσιαστικά στην ιδέα ότι η ανθρωπότητα είναι διαιρεμένη μεταξύ εκείνων που έχουν το δικαίωμα να ζουν και εκείνων που δεν είναι άξιοι να επιβιώσουν, εξαιτίας της διαφορετικής ταυτότητάς τους. Η επιδίωξη της συναίνεσης μέσω της επίδειξης της ανηθικότητας και της παρανομίας ισοδυναμεί πάντα με την πτώση της ηθικότητας και με τη στρέβλωση, στον κοινό νου, των βάσεων του κράτους δικαίου, που έγκεινται πρωτίστως στον σεβασμό της αξιοπρέπειας του προσώπου, οποιουδήποτε προσώπου, στην αξία της αλληλεγγύης και στην υπεράσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, τα οποία είναι όλα νόμοι των πιο αδύναμων ως εναλλακτική στον νόμο του πιο ισχυρού, που κατισχύει εκεί όπου αυτά δεν είναι εγγυημένα ή παραβιάζονται. Αν αυτό είναι αληθινό, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι αυτός ο νέος, ωμός λαϊκισμός έχει καταστήσει το μεταναστευτικό ζήτημα το βαθύτερο ζήτημα πάνω στο οποίο παίζεται το μέλλον του πολιτισμού μας· όχι μόνο στην Ιταλία αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ενωση –η οποία, ας μην το ξεχνάμε, γεννήθηκε εναντίον των ρατσισμών και των εθνικισμών, εναντίον των γενοκτονιών και των συρματοπλεγμάτων, εναντίον των στρατοπέδων συγκέντρωσης και εναντίον των καταπιέσεων και των ρατσιστικών διακρίσεων-, οι χώρες – μέλη της οποίας προσπαθούν σήμερα όλες να περιορίσουν την ελευθερία πρόσβασης και κυκλοφορίας των προσώπων.

Επιπλέον: στο μεταναστευτικό ζήτημα, ολόκληρη η Δύση κινδυνεύει με κατάρρευση της ηθικής και πολιτικής της ταυτότητας. Οι πολιτικές αποκλεισμού των μεταναστών και οι πρακτικές καταπίεσης της αλληλεγγύης μάς θέτουν πράγματι μπροστά σε μια σκανδαλώδη και ανυπόφορη αντίφαση: την αντίφαση ανάμεσα στις διακηρυγμένες αξίες μας –την ισότητα, την αξιοπρέπεια του προσώπου, την οικουμενικότητα των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων– και στην απόρριψή τους από αυτές τις πολιτικές και αυτές τις πρακτικές. Είναι μια αντίφαση, που, αν δεν αρθεί, θα ακυρώσει τα ίδια τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα οποία είναι οικουμενικά και αδιαίρετα ή απλώς δεν υπάρχουν. Γι’ αυτό δεν θα μπορούμε να συνεχίζουμε να τα προβάλλουμε ως «αξίες» της Δύσης, αν θα συνεχιστεί αυτό το γιγάντιο πλανητικό απαρτχάιντ από το οποίο φεύγουν οι μετανάστες και το οποίο αποκλείει από την απόλαυσή τους –σε αντίθεση με τόσες Χάρτες δικαιωμάτων που πλημυρίζουν το διεθνές μας δίκαιο- πάνω από ένα δισεκατομμύριο πρόσωπα, που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και εκατομμύρια ανθρώπινες υπάρξεις που πεθαίνουν κάθε χρόνο από πείνα, από έλλειψη πόσιμου νερού και φαρμάκων. […]

Το κείμενο είναι απόσπασμα ομιλίας που εκφώνησε ο Ιταλός νομικός και φιλόσοφος του Δικαίου, Λουίτζι Φεραγιόλι, την 1η Οκτωβρίου 2021, σε συνέδριο οργανωμένο από το σωματείο Magistratura democratica, που έγινε στην πόλη Ρέτζο Καλάμπρια

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών