Το 1948, η Τσεχοσλοβακία περνάει κι επίσημα στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης με την επικράτηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας. Για πολλά χρόνια η Τσεχοσλοβακία υπήρξε ένας από τους πιο στενούς συμμάχους της Σοβιετικής Ένωσης. Οι ρωγμές στην σχέση τους ξεκίνησαν τον Μάιο του 1963, όταν μία ομάδα μαρξιστών διανοουμένων οργάνωσε ένα συνέδριο με θέμα την ζωή και το έργο του Φραντς Κάφκα, ο οποίος είχε χαρακτηριστεί στην Σοβιετική Ένωση ως συγγραφέας της μπουρζουαζίας. Το συνέδριο αυτό -εκτός του ότι αποκατέστησε τον Κάφκα στο ανατολικό μπλοκ- ήταν η απαρχή μιας πολιτισμικής φιλελευθεροποίησης η οποία άνοιξε τον δρόμο για την αμφισβήτηση και την αλλαγή. Παρά την έντονη κριτική που δέχτηκε, το συνέδριο ήταν ένα σύμβολο της χαλάρωσης της λογοκρισίας.
Εν συνέχεια, οι ρωγμές γιγαντώθηκαν, λόγω του Προέδρου της χώρας Νοβότνυ, ο οποίος παρά του ότι ήταν ένας κομμουνιστής, αφοσιωμένος στην ηγεσία της Μόσχας, ήταν αδύναμος κι αναβλητικός στην όποια μεταρρύθμιση καλούνταν να υλοποιήσει. Xαρακτηριστικό παράδειγμα η αποσταλινοποίηση, η οποία ενώ είχε ολοκληρωθεί στην Σοβιετική Ένωση, στην Tσεχοσλοβακία ακόμη δεν είχε. Πολλοί εντός του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας, ανάμεσα σε αυτούς κι ο Ντούμπτσεκ, επιζητούσαν αλλαγή και μεταρρύθμιση. Σε συνάρτηση με την πτωτική οικονομία της δεκαετίας του 1960 στην Τσεχοσλοβακία ο Νοβότνυ έχανε όλο και περισσότερη επιρροή. Τον Δεκέμβρη του 1967, ο Νοβότνυ κάλεσε τον Μπρέζνιεφ στην Πράγα, ώστε να επιβεβαιώσει την στήριξή στο πρόσωπό του από τη μεριά της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως ο Μπρέζνιεφ, βλέποντας την δυσανασχέτηση ανάμεσα στα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας, αποφάσισε την πριμοδότηση του Ντούμπτσεκ στην ηγεσία του κόμματος, αντικαθιστώντας τον Νοβότνυ στις 5 Ιανουαρίου του 1968.
O Ντούμπτσεκ παρότι μεταρρυθμιστής ήταν ένας γνήσιος μαρξιστής. Βλέποντας το πώς εξελισσόταν η χώρα του ήταν σίγουρος πως ο μοναδικός δρόμος μπροστά ήταν η μεταρρυθμιστική πολιτική. Για αυτό στην 20ή επέτειο του Νικηφόρου Φεβρουαρίου, ο Ντούμπτσεκ σε ομιλία του υπογράμμισε αυτή την ανάγκη μεταρρύθμισης για την επικράτηση του σοσιαλισμού. Τον Απρίλιο του 1968, ο Ντούμπτσεκ ανακοίνωσε το πολιτικό του πρόγραμμα «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο». Οι μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε αυτό το πρόγραμμα ήταν: Πρώτον, αύξηση της πολιτικής ελευθερίας που περιλάμβανε την ελευθερία έκφρασης και την χαλάρωση της λογοκρισίας. Δεύτερον, μία δεκαετή μεταρρύθμιση με το πέρας της οποίας θα ήταν εφικτές δημοκρατικές εκλογές κι ακόμη κι ο σχηματισμός κυβερνήσεων συνασπισμού. Τρίτον, μείωση της δύναμης της μυστικής αστυνομίας η οποία καταπίεζε και φυλάκιζε όποιον αυτή θεωρούσε εχθρό των συμφερόντων της χώρας. Τέταρτον, κατάργηση των περιορισμών σε ό,τι αφορούσε την μετακίνηση Τσεχοσλοβάκων στην Δύση, με αποτέλεσμα την βελτίωση των διπλωματικών σχέσεων με τη Δύση. Πέμπτον, βελτίωση των συνθηκών εργασίας στα εργοστάσια. Οι μεταρρυθμίσεις βέβαια αυτές -όπως και στην αποσταλινοποίηση- οδήγησαν τους πολίτες στην απαίτηση περαιτέρω ακόμη μεταρρυθμίσεων. Η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε να ανησυχεί με την πορεία της χώρας και με το πού θα μπορούσε να οδηγήσει αυτό το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων.
Ο προβληματισμός τους ήταν τριπλός:
Πρώτον, θεώρησαν πως η υλοποίηση αυτών των ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων θα εξαπλωνόταν στο ανατολικό μπλοκ με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της Σοβιετικής Ένωσης.
Δεύτερον, ανησυχούσαν πως ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων και του ανοίγματος στην Δύση θα οδηγούσε στην απόσυρση της Τσεχοσλοβακίας από το σύμφωνο της Βαρσοβίας. Αυτός ο φόβος της Σοβιετικής Ένωσης ενισχύεται από την εμπειρία του 1956 με την ουγγρική εξέγερση.
Το διάστημα αυτό της άνοιξης της Πράγας, ο Μπρέζνιεφ δέχεται τρομερές πιέσεις από τον ηγέτη της ανατολικής Γερμανίας και τον ηγέτη της Πολωνίας, οι οποίοι φοβόντουσαν την εξάπλωση των μεταρρυθμίσεων αυτών στις χώρες τους. Κατά συνέπεια, ο Μπρέζνιεφ ξεκίνησε μία περίοδο έντονων διαπραγματεύσεων με τον Ντούμπτσεκ όπου προσπάθησε να τον πείσει για την ματαίωση του προγράμματός του. Παρότι αρχικά ο Ντούμπτσεκ συμφώνησε στα λόγια, πέραν τούτου συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις.
Επομένως, ο τρίτος προβληματισμός της Σοβιετικής Ένωσης που οδήγησε στην εισβολή των σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία ήταν αν η άνοιξη της Πράγας δικαιολογούσε την εφαρμογή του δόγματος Μπρέζνιεφ. Το δόγμα Μπρέζνιεφ υποστήριζε πως η Σοβιετική Ένωση έχει το δικαίωμα εισβολής σε οποιαδήποτε χώρα του ανατολικού μπλοκ, εφόσον οι ενέργειές της έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια ολόκληρου του οικοδομήματος.
Έτσι και έγινε λοιπόν. Εφόσον οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Μπρέζνιεφ και Ντούμπτσεκ αποδείχτηκαν ατελέσφορες, το βράδυ της 20ής Αυγούστου του 1968, ο στρατός του συμφώνου της Βαρσοβίας (ΕΣΣΔ, Βουλγαρία, Πολωνία, Ουγγαρία) εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία. Γύρω στους 200.000 στρατιώτες και 2.000 τανκς εισέβαλαν και ολοκλήρωσαν την κατοχή της χώρας την επομένη. Η Ρουμανία κι η Αλβανία ήταν οι δυνάμεις του συμφώνου της Βαρσοβίας οι οποίες αρνήθηκαν να εισβάλουν.
Ακριβώς την ίδια ημέρα, κράτη φιλικά και μη προς τη Σοβιετική Ένωση καταδίκασαν την ενέργεια αυτή της εισβολής. Η αντίσταση του λαού στην αρχή ήταν ειρηνική. Στις 16 Ιανουαρίου του 1969 ο φοιτητής Γιαν Παλάχ αυτοπυρπολήθηκε στην κεντρική πλατεία της Πράγας ως ένδειξη διαμαρτυρίας στην κατοχή των σοβιετικών. Οι διαμαρτυρίες που ξέσπασαν τις επόμενες ημέρες ήταν ενδεικτικές του λαϊκού αισθήματος απέναντι στην Σοβιετική Ένωση.
Τον Απρίλιο του 1969, ο Ντούμπτσεκ αντικαταστήθηκε από τον Γκούσταβ Χούζακ και μία περίοδος ομαλοποίησης ξεκίνησε. Ομαλοποίηση η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη διαγραφή του Ντούμπτσεκ από μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας και την αρχή μιας περιόδου εκκαθαρίσεων μεταρρυθμιστών από καίριες πολιτικές θέσεις κι από το κόμμα καθώς και διανοουμένων και καλλιτεχνών. Η αναγνώριση των μεταρρυθμίσεων του Ντούμπτσεκ ήρθε το 1987, όταν ο Γκορμπατσόφ εισήγαγε την πολιτική μεταρρύθμιση Γκλάσνοστ για την οποία είπε πως πηγή έμπνευσης ήταν οι μεταρρυθμίσεις του ίδιου του Ντούμπτσεκ και της άνοιξης της Πράγας.
Δυστυχώς όμως η συνειδητοποίηση της ανάγκης αλλαγής και μεταρρύθμισης στην Σοβιετική Ένωση και στο ανατολικό μπλοκ άργησε αρκετά, δικαιώνοντας έτσι τον Ντούμπτσεκ κι όσους ονειρεύτηκαν μία άνοιξη και έναν σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο.
Κίμωνας Τζον Αποστολάκης
Πηγή: Cretan Left
