Raymond Chandler «Ο μεγάλος ύπνος», μετάφραση: Φίλιππος Χρυσόπουλος, εκδόσεις Κέδρος, 2021
«Η μικρή αδερφή», μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης, εκδόσεις Κέδρος, 2021
«Ο μεγάλος αποχαιρετισμός», μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης, εκδόσεις Κέδρος, 2020
Στο πλαίσιο του αστυνομικού αφηγήματος, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ έγραψε ότι ο Ντάσιελ Χάμετ παρέδωσε το έγκλημα πίσω σ’ αυτούς που είχαν τον λόγο για να το διαπράξουν: στον υπόκοσμο, στους εγκληματίες. Με αυτόν τον τρόπο, χάραξε διαφορετική πορεία στο αστυνομικό σε σχέση με τους συγγραφείς του λεγόμενου whodunit, που τους ενδιέφερε μόνο η εκκεντρικότητα, μόνο ποιος ήταν ο δολοφόνος ή ποια ήταν η πιο έξυπνη λύση στο έγκλημα ή στο αίνιγμα. Ο Τσάντλερ πάτησε μεν στο κεκτημένο του Χάμετ («Ο Kόκκινος Θερισμός»), πλην όμως ανακάτωσε εκ νέου την τράπουλα, εισάγοντας στην εξίσωση έναν «άγνωστο ήρωα»: έναν ρομαντικό.
Ο ίδιος ο Ρέιμοντ Τσάντλερ (1888 – 1959) ήταν λόγιος. Ήταν εξπέρ στη λογοτεχνία του 19ου αιώνα και δη στον ρομαντισμό και στην ποίηση. Χάινε, Κόλεριτζ, Σέλει, Γιέητς, Γουόρτον – η ειδικότητά του. Ο Τσάντλερ δεν σνόμπαρε το αστυνομικό, όμως έγραψε αστυνομικό (το ιδίωμα που ονομάστηκε hard-boiled) κυρίως για τα προς το ζην. Κάπως έτσι εγκαινιάστηκε η συνεργασία του στα 30’s με το περιοδικό Black Mask, όπου δημοσίευσε τις πρώτες ιστορίες του. Ο δυισμός αυτός αντικατοπτρίζεται στο κυριότερο δημιούργημά του: στον ιδιωτικό ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου. Έναν ρομαντικό στην εποχή της ποταπαγόρευσης. Έναν ιππότη με ηθικό κώδικα.
Ο μοναχικός ντεντέκτιβ
Τα διηγήματα του Τσάντλερ, μικρά μυθιστορήματα αυτά καθαυτά, δίνουν το έναυσμα για την καθιέρωση του Μάρλοου στη μεγάλη φόρμα (υπόψη ότι ο ντετέκτιβ αρχικά απαντά με το όνομα Μάλορι). Ήταν στον «Μεγάλο ύπνο» του 1939 που ο Μάρλοου θα έκανε τη φιγούρα του, αναλαμβάνοντας μια οικογενειακή υπόθεση, αυτή των Σέργουντ, ανάμεσα σε δύο αδελφές, που κάτι δεν πάει καλά μεταξύ τους, αναζητώντας χαμένους λαθρέμπορους, σε μια Πόλη των Αγγέλων που ποτέ δεν κοιμάται. «Ο Μεγάλος ύπνος» έθεσε τα στάνταρντ για τις μελλοντικές εξορμήσεις του Μάρλοου, που δίνει τα ρέστα του με τις ατάκες που πετάει σελίδα ανά σελίδα: L.A., άναρχο σε πολεοδόμηση, νοτισμένο με αλκοόλ και τσιγάρο, ξανθιές και κοκκινομάλλες, κακοί που ξεπηδούν από κάθε γωνιά, και ο Μάρλοου στη μέση. Φλερτ; Υπάρχει. Όμως η συνθήκη λέει ότι στο τέλος ο ντετέκτιβ μένει μόνος. «Ο Μεγάλος ύπνος» βέβαια μεταφέρθηκε πετυχημένα στον κινηματογράφο πολλές φορές, αξέχαστα στην εκδοχή του Χάουαρντ Χοκς (1946), με τον Χάμφρει Μπόγκαρντ και την Λορίν Μπακόλ.
Στη «Μικρή αδερφή» (1949), η σεμνή Όφαμεϊ Κουέστ αναθέτει στον Φίλιπ Μάρλοου να αναζητήσει τον μεγάλο της αδερφό της. Μπλεξίματα με μπάτσους και αμφιβόλου νομιμότητας γιατρούς αποτελούν τροχοπέδη, ενώ συγχρόνως κάποιος αρέσκεται να δολοφονεί με παγοκόφτη. Ο Μάρλοου στριμώχνεται, ανασκουμπώνεται και βρίσκει την άκρη του νήματος, ενώ και η μικρή αδερφή δεν είναι και τόσο σεμνότυφη όσο προλέγεται.
«O μεγάλος αποχαιρετισμός» (1953), τέλος, αποτελεί το πιο εκτενές μυθιστόρημα και ίσως το αριστούργημα του Τσάντλερ. Υπάρχει κάτι το ψυχεδελικό σ’ αυτό το μυθιστόρημα (παίζουν και ουσίες), που εκτυλίσσεται στο σύνορα της Καλιφόρνιας και του Μεξικού και εστιάζει στη φιλία του Μάρλοου με έναν αλκοολικό συγγραφέα. Μια απάτη που πρόκειται να ξεσκεπαστεί είναι το διακύβευμα εδώ. Ο Μάρλοου και ο συγγραφέας Τέρι Λένοξ γνωρίστηκαν τυχαία, όμως τους συνέδεσε κάτι που αναγκάζει τον πρώτο να ταξιδέψει στο Μεξικό για να προστατέψει τον δεύτερο – ο οποίος στο μεταξύ κατηγορείται για φόνο και σκηνοθετεί τον δικό του θάνατο για αυτοπροστασία. Χρήμα, σεξ, ψευδαισθήσεις και ένοχα μυστικά βρίσκονται στο επίκεντρο της ιστορίας, η οποία επίσης μεταφέρθηκε με επιτυχία στον κινηματογράφο από τον σκηνοθέτη Ρόμπερτ Όλτμαν, με τον Έλιοτ Γκουλντ στον ρόλο του Μάρλοου (1973). Ο πυρήνας της ιστορίας ταίριαξε μια χαρά στην ατμόσφαιρα των ψυχεδελικών early 70’s, όπου τοποθετείται η ταινία.
Η ποιητικότητα μιας ελεγείας της βίας
Στις παραπάνω ιστορίες, αναδεικνύεται ο στιλίστας Ρέιμοντ Τσάντλερ. Μιλήσαμε για τον δυισμό που διέπει τον ήρωά του. Θα πρέπει επίσης να σταθούμε στην οικονομία του κειμένου. Παρόλο που ο Τσάντλερ –μέσω Μάρλοου– αποδεικνύεται δεινός ατακαδόρος, δεν περισσεύει ούτε μια λέξη από τα λεγόμενά του. Όλα είναι λες μετρημένα και το ίδιο ισχύει και για τις εξωτερικές περιγραφές ή για τους εσωτερικούς μονολόγους. Οι τελευταίοι, στην περίπτωση του Μάρλοου (όνομα εμπνευσμένο από τον μεγάλο άγγλο ποιητή Κρίστοφερ Μάρλοου) διαθέτουν την ποιητικότητα μιας ελεγείας. Ακόμα και οι σκηνές φόνου, που σπανίως μεν εμφανίζονται σε πρώτο πλάνο, είναι σκηνοθετημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπακούουν σε μια «ποιητική της βίας». Οι ερωτικές σκηνές είναι φειδωλές. Ο Μάρλοου πού και πού ξεκλέβει κανένα φιλί, ενώ δρα στον κόσμο του πορνό. Αυτοί οι δυισμοί είναι που τον κάνουν τόσο ακαταμάχητο ως λογοτεχνικό ήρωα.
Η επίδραση του Τσάντλερ (και του Μάρλοου) στη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία είναι δεδομένη, είτε μιλάμε για το μεσογειακό νουάρ, είτε για τους σκανδιναβούς συγγραφείς του είδους, είτε για άλλες περιπτώσεις. Ο Ίαν Ράνκιν σημειώνει ότι «ελάχιστοι συγγραφείς έχουν πλησιάσει την ποιότητα της γραφής του».
Ο Τσάντλερ, με μια διαφορετική οπτική, ήταν ο χρονικογράφος της Καλιφόρνιας της εποχής του. Εκεί που άλλοι την έβλεπαν ως κήπο της Εδέμ, ο Τσάντλερ είχε την οξυδέρκεια να την αντικρίσει όπως ήταν στην πραγματικότητα, σαν έναν σκοτεινό και αιματοβαμμένο τόπο.
Παραφράζοντας εν τέλει αυτό που έγραψε ο Τζορτζ Όργουελ για τον Τσαρλς Ντίκενς, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ είναι ένας συγγραφέας που αξίζει να κλέψει κανείς.
Θανάσης Μήνας
Πηγή: Η Εποχή
