Με αφορμή τις 11 θέσεις για την ιδεολογία του Ευκλείδη Τσακαλώτου
Στο ενδιαφέρον κείμενό του («11 Θέσεις για την Ιδεολογία…», ΕΠΟΧΗ 28-29/11), ο Ευκλείδης Τσακαλώτος επιχειρεί εν συντομία να προσδιορίσει την αριστερή ιδεολογία, το ρόλο που έπαιξε στο παρελθόν στη διαδικασία δόμησης και λειτουργίας της κοινωνίας, αλλά και στη σύνδεση της τελευταίας με τα αριστερά κόμματα, για να καταλήξει στη διαπίστωση της σημερινής της αποδυνάμωσης, που συνεπάγεται και κρίση πολιτικής εκπροσώπησης, αποδίδοντας το γεγονός -μεταξύ άλλων- και σε φόβο ευθείας αντιπαράθεσης με τη δεξιά και το νεοφιλελευθερισμό, αλλά και στην άρνησή της να αναγνωρίσει την εργατική τάξη ως οικουμενική τάξη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Συμφωνώντας με την ανωτέρω εκτίμηση, θα πρόσθετα κι έναν ακόμα λόγο αυτής της αποδυνάμωσης, εξίσου σημαντικό. Την εγγενή αδυναμία της κυρίαρχης αριστερής ιδεολογίας, όπως και την άρνησή της, άλλωστε, να αναγνωρίσει, να αποδεχθεί, να ερμηνεύσει και να αντιπαλέψει την κατά φύλα κοινωνική διαίρεση (που ιστορικά αποτέλεσε και το υπόδειγμα της ταξικής διαίρεσης). Οι κοινωνικοί της προβληματισμοί παρέμειναν αποκλειστικά στην ανδρική θεώρηση του κόσμου και διατηρεί μέχρι σήμερα τη γυναικεία εμπειρία και άποψη στο περιθώριο. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Αριστερά συνέδεσε την ύπαρξη και την κοινωνική της αναγκαιότητα με τη σύγκρουσή της με το παρελθόν και την ιστορία της ( πολλά σημεία των οποίων χρειάζονται και αποσαφήνιση και επανεξέταση). Παραμένει, ωστόσο, στο πλαίσιό της ενεργή η αντίληψη πως τον κύριο λόγο σε ό,τι χαρακτηρίζεται αριστερή ιδεολογία (και πολιτική) τον έχουν οι άνδρες. Για τις γυναίκες (και τις άλλες θηλυκότητες οπωσδήποτε) παραμένει ο ρόλος του συμβοηθούντος μέλους, ρόλος γνωστός και οικείος, προέκταση του ιδιωτικού στο δημόσιο χώρο της πολιτικής και των εκφάνσεών της. Άνδρες, άλλωστε, κατασκεύασαν τις πολιτικές θεωρίες της Αριστεράς, άνδρες καθοδήγησαν τους αγώνες της, άνδρες διαχειρίστηκαν τις κρίσεις της, που άνδρες βεβαίως τις προκάλεσαν και τις προκαλούν, τι πιο φυσικό και νόμιμο άνδρες να εκφέρουν τον αριστερό ιδεολογικό/θεωρητικό λόγο σε όλες τις εποχές και σε όλες τις συνθήκες. Έτσι, οι συζητήσεις και οι επιλογές συνεχίζουν να γίνονται κυρίως μεταξύ των ανδρών με τη δική τους λογική και τους δικούς τους όρους, γεγονός ιδιαίτερα εμφανές στην ελληνική Αριστερά, το οποίο εμποδίζει να γίνει αντιληπτό – σε συνδυασμό μάλιστα με την υφιστάμενη άγνοια γύρω από το πολιτικό περιεχόμενο του φεμινισμού- ότι οι μονομερείς ανδροκεντρικές και δυτικοκεντρικές βεβαιότητες που κληρονόμησαν και των οποίων εξακολουθούν να είναι φορείς φάνηκαν τελικά ανεπαρκείς.
Το πρόβλημα έχει βαθιές ρίζες κι έλκει την καταγωγή του από το γεγονός πως τόσο οι Μαρξ και Ένγκελς όσο και οι επίγονοί τους όλων των ρευμάτων και τάσεων, με την παρήγορη εξαίρεση των μαρξιστριών φεμινιστριών, εστίασαν την προσοχή και τις αναλύσεις τους στη δημόσια σφαίρα της ζωής, δηλαδή στην εμπειρία και το λόγο αυτών στους οποίους ανήκει η συγκεκριμένη σφαίρα, που είναι οι άνδρες, ενώ αγνόησαν σχεδόν εντελώς την ιδιωτική σφαίρα, τη θηλυκή εμπειρία και τις γυναικείες φωνές. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς υποτίμησαν την αλληλεπίδραση, όπως αυτή λειτουργεί, των ταξικών σχέσεων με τις σχέσεις των φύλων, δεν έλαβαν υπόψη ότι ο ιδιωτικός χώρος δεν αποτελεί ρομαντική, παθητική πραγματικότητα, αλλά πεδίο εξουσιαστικών σχέσεων και συγκρούσεων, όπως η δημόσια σφαίρα ή μάλλον κι αν το αντιλήφθηκαν, αφού υπάρχει η σχετική νύξη του Ένγκελς «άνδρας- αστός», «γυναίκα προλετάριος», δεν τον προσέλαβαν ως πεδίο οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής πάλης, όπου η αρχή της αρσενικής ισχύος και η αρχή της θηλυκής ολοκλήρωσης αποκτούν πραγματικές και ανταγωνιστικές, καθ’ όλα υλικές, κοινωνικές μορφές. Το βέβαιο είναι, πάντως, πως οι συγκεκριμένες αντιλήψεις δεν απεμπολήθηκαν ποτέ από την Αριστερά.
Σήμερα τίθενται ερωτήματα για το τι θα συμβεί στο μέλλον, αν δηλαδή η κοινωνία στην εξέλιξή της θα συνεχίσει να αναπαράγει τα αιτήματα εκείνα της ελευθερίας και της ισότητας και πώς η Αριστερά θα αποτελέσει εκείνη την κοινωνική δύναμη που θα εξασφαλίσει την υλική βάση αυτών των αξιών. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ορθά επισημαίνει πως η ιδεολογική ηγεμονία είναι μία δύσκολη διαδικασία… μόνο ένας πόλεμος θέσεων μπορεί να ενώσει και να δώσει κατεύθυνση σε ανόμοιους κοινωνικούς αγώνες και πολιτικές παρεμβάσεις…για να καταλήξει πως χρειάζεται ένα ενιαίο συνεκτικό αφήγημα…Η απορία εύλογη: Θα αναγνωρίζει επιτέλους ρητά το αφήγημα αυτό τις υλικές συνθήκες υπό τις οποίες κοινωνικές ρυθμίσεις όπως η έμφυλη ιεραρχία, το σύνολο των υλικών συνθηκών ευρύτερα, διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην κοινωνική παραγωγή του φύλου, μαζί με το γεγονός πως, πέρα της αρμονικής σύζευξης καπιταλισμού και πατριαρχίας, ο ιστός των πολιτιστικών, κοινωνικών και διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί μια υλική, ιστορική πραγματικότητα; Θα περιλαμβάνει έμφυλους προβληματισμούς ταυτότητας; Θα καταδεικνύει πως οι διαφορές στην κοινωνική κατάσταση των ανδρών και των γυναικών έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις κοινωνικές σχέσεις και στις σχέσεις εξουσίας που αποτελούν το περιβάλλον για τη μετάβαση στο Σοσιαλισμό και, επομένως, αυτές επηρεάζουν αποφασιστικά το εγχείρημα της μετάβασης; Θα παραδεχτεί πως η ίδια η έννοια της έμφυλης καταπίεσης αποτελεί βασική υλική πραγματικότητα; Και, τέλος, θα έχει το σθένος να διακηρύξει πως η ισότητα των φύλων αποτελεί προϋπόθεση για τη μετάβαση στον Σοσιαλισμό;
Κατά την άποψή μου, η Αριστερά και η ιδεολογία της δεν θα είναι βιώσιμες αν οι κοινωνικοί τους προσανατολισμοί παραμείνουν στραμμένοι αποκλειστικά στην ανδρική θεώρηση του κόσμου κι αν συνεχίσουν να διατηρούν τη γυναικεία εμπειρία και άποψη στο περιθώριο. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη μαρξιστική Αριστερά, θα κριθεί ακόμα από την επιθυμία της να επαναδιατυπώσει τις βασικές θεωρητικές της κατασκευές προσδίδοντάς τους την έμφυλη διάσταση που λείπει, όχι στη λογική απορρίψεων αυτών των κατασκευών, αλλά του εμπλουτισμού και της διεύρυνσής τους. Κι έχει να ωφεληθεί πολλαπλά κι από τις σκέψεις των δικών της γυναικών με συνείδηση του φύλου, οι οποίες γνωρίζουν πολύ καλά μεταξύ άλλων πως η πραγματική ισότητα και η απαλλαγή των περισσότερων γυναικών από το θανάσιμο εναγκαλισμό καπιταλισμού και πατριαρχίας είναι αδύνατη στο πλαίσιο των υφιστάμενων παραγωγικών, οικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών διαδικασιών, οι οποίες διατηρούν πόρους, δύναμη και κοινωνικό/έμφυλο έλεγχο και πως η μετάβαση στο Σοσιαλισμό αποτελεί μονόδρομο για την πλήρη απελευθέρωσή τους. Σε αυτή την κοινή επιδίωξη των ανδρών και των γυναικών της Αριστεράς, οι τελευταίες μπορούν ακόμα να συμβάλλουν στην κατανόηση λ.χ. των τρόπων με τους οποίους συνδέονται οι χώροι εργασίας, τα νοικοκυριά και οι κοινότητες, να συμβάλλουν σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους οργάνωσης, στην ανάδειξη των συνδέσεων που υπάρχουν μεταξύ αυτών που συχνά θεωρούνται πολύ διαφορετικά και ξεχωριστά ζητήματα ή ακόμα και αγώνες. Επίσης, μπορούν να μοιραστούν τις δικές τους θηλυκές εμπειρίες στα πεδία του αναστοχασμού, της ενσυναίσθησης και του σεβασμού στους διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης των ανθρώπων στον κόσμο, διευρύνοντας, ανανεώνοντας και εμπλουτίζοντας την αριστερή ιδεολογία, υπερβαίνοντας την αποδυνάμωσή της που επισημαίνει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Το βέβαιο είναι τελικά πως αν πραγματικά επιθυμούμε τη μετάβαση στο Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα οφείλουμε άμεσα γυναίκες και άνδρες να επανεξετάσουμε τη σχέση Αριστεράς-Φεμινισμού και να τη μεταφέρουμε από το περιθώριο στο κέντρο των διαδικασιών και των αγώνων που απαιτούνται για την επιτυχία της όλης προσπάθειας.
Η Μαρία Γκασούκα είναι ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Αιγαίου
Πηγή: Η Εποχή
