Μια παγκόσμια οικολογική ωρολογιακή βόμβα απειλεί το παρόν και το μέλλον του πλανήτη μας. Τρεις παράγοντες, άνθρακας του εδάφους, φωτιές και κλιματική αλλαγή, συνθέτουν ένα εκρηκτικό «κοκτέιλ» με καταστροφικές συνέπειες στο κλίμα, που κάνουν το αύριο της Γης να φαντάζει αβέβαιο και σκοτεινό.
Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου της Γης πλήττονται σφόδρα από την κλιματική αλλαγή και αποκτούν όλο και πιο ξηρό και θερμό κλίμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται η διάρκεια και η συχνότητα των πυρκαγιών στις περιοχές αυτές. Κατά την καύση των δασών απελευθερώνεται διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια τα οποία συμβάλλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας της Γης (γνωστά και ως αέρια του θερμοκηπίου). Πρόσφατη μελέτη αναδεικνύει τον κομβικό ρόλο του εδάφους των δασών αυτών στη διαμόρφωση του κλίματος. Σύμφωνα με την έρευνα της Xanthe J. Walker και της ερευνητικής της ομάδας, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature», οι πυρκαγιές που συμβαίνουν στα βόρεια δάση κωνοφόρων μπορεί να απελευθερώσουν στην ατμόσφαιρα άνθρακα ο οποίος είναι αποθηκευμένος στο έδαφός τους για πολλά χρόνια, προκαλώντας ανησυχητικές συνέπειες για το κλίμα στον πλανήτη μας.
Το θαυμαστό οικοσύστημα του βόρειου δάσους κωνοφόρων
Το βόρειο δάσος (ή αλλιώς τάιγκα) είναι ένα μεγαοικοσύστημα του βόρειου ημισφαιρίου που χαρακτηρίζεται από κωνοφόρα δέντρα, όπως πεύκα και έλατα, που φυτρώνουν σε μεγάλο υψόμετρο. Αντιπροσωπεύει το 30% της δασικής έκτασης του πλανήτη και περιλαμβάνει περιοχές της Ευρασίας και της βόρειας Αμερικής. Το κλίμα χαρακτηρίζεται από ψυχρό χειμώνα που διαρκεί αρκετούς μήνες και από σύντομο, υγρό και ήπιο καλοκαίρι. Χαρακτηριστικό αυτού του μεγάλου οικοσυστήματος είναι ότι περιέχει μεγάλες εκτάσεις οι οποίες παραμένουν αμόλυντες από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Θεωρείται ότι συμβάλλει σημαντικά στην επιβράδυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής διότι δεσμεύει και αποθηκεύει μεγαλύτερες ποσότητες άνθρακα σε σχέση μ’ αυτές που απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα. Για τον λόγο αυτό τα οικοσυστήματα αυτά έχουν χαρακτηριστεί ως «δεξαμενές άνθρακα». Η μεγαλύτερη ποσότητα άνθρακα εντοπίζεται στο έδαφος και προέρχεται από τα νεκρά φύλλα και κλαδιά των δέντρων, από τους μικροοργανισμούς, από τις ρίζες και από καμένη οργανική ύλη από προηγούμενες πυρκαγιές.
Ο ρόλος της φωτιάς και του άνθρακα
Η φωτιά συμβάλλει στην αναγέννηση περιοχών των βόρειων δασών γιατί μπορεί να απομακρύνει τη γερασμένη βλάστηση και να εμπλουτίζει το έδαφος με συστατικά που είναι εγκλωβισμένα σ’ αυτή. Στις πυρκαγιές καίγεται ο άνθρακας που είναι δεσμευμένος στην οργανική ύλη του εδάφους και στα φυτά, όμως ένα μέρος του άνθρακα που βρίσκεται βαθιά στο έδαφος παραμένει ανέπαφο και συσσωρεύεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου στα βαθύτερα στρώματά του. Οι αυξανόμενες πυρκαγιές, όμως, λόγω της κλιματικής αλλαγής καίνε όλο και πιο βαθιά το έδαφος φτάνοντας ως τον άνθρακα που μέχρι πρότινος βρισκόταν θαμμένος και προστατευμένος μέσα σ’ αυτό για εκατοντάδες χρόνια. Ο άνθρακας αυτός, καθώς καίγεται, αποδίδεται στην ατμόσφαιρα με τη μορφή αερίων που συντελούν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Επομένως τα βόρεια δάση, από «δεξαμενές άνθρακα», πολύτιμες για την απορρόφηση και δέσμευσή του στην οργανική ύλη, μετατρέπονται σε «πηγές άνθρακα», ο οποίος απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα με δραματικές συνέπειες για το περιβάλλον.
Στα συμπεράσματα αυτά κατέληξε η ερευνητική ομάδα της Xanthe J. Walker, η οποία συνέλεξε δείγματα εδάφους από περισσότερες από διακόσιες περιοχές του βόρειου δάσους του Καναδά μετά τις φωτιές του 2014 που έπληξαν το βορειοδυτικό τμήμα του. Οι επιστήμονες μέτρησαν την ηλικία των δέντρων, πόσο βαθιά το έδαφος επηρεάστηκε από τη φωτιά, την υγρασία των δειγμάτων χώματος και χρησιμοποίησαν ραδιενεργά ισότοπα άνθρακα για να μελετήσουν τους κύκλους καύσης και συσσώρευσής του σε βάθος χρόνου. Εντόπισαν ότι τα παλιά δάση κωνοφόρων με αυξημένη υγρασία εξακολουθούσαν να συσσωρεύουν άνθρακα. Δεν παρατηρήθηκε το ίδιο για τα νεότερα δάση που βρίσκονται σε πιο ξηρές περιοχές. Σ’ αυτά, το στρώμα οργανικής ύλης, το οποίο κάλυπτε τον άνθρακα που είχε συσσωρευτεί με τα χρόνια, είχε καεί. Επομένως ο άνθρακας αυτός ήταν πλέον διαθέσιμος ως καύσιμη ύλη και με τη φωτιά απελευθερώθηκε στην ατμόσφαιρα.
Δυσοίωνες προβλέψεις
Η συγκεκριμένη μελέτη βοηθά στην κατανόηση του ρόλου του άνθρακα του εδάφους των βόρειων δασών, ο οποίος θεωρείται κομβικής σημασίας διότι συνδέεται άμεσα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου και με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μας.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ερευνητών, η απελευθέρωση του μέχρι πρότινος θαμμένου άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα αλλάξει την ισορροπία του άνθρακα ανάμεσα στο έδαφος και στην ατμόσφαιρα στα βόρεια δάση κωνοφόρων. Η αντοχή των οικοσυστημάτων αυτών στη φωτιά θα αγγίξει ένα οριακό σημείο πέρα από το οποίο τα οικοσυστήματα αυτά θα πάψουν να λειτουργούν ως αποθήκες άνθρακα. Το γεγονός αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί το κλίμα όλης της Γης δεδομένου του πολύτιμου ρόλου του συγκεκριμένου οικοσυστήματος στον κύκλο του άνθρακα.
Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και η συνεπακόλουθη αλλαγή στο κλίμα δεν είναι η μόνη δυσοίωνη πρόβλεψη. Η καταστροφή του βόρειου δάσους κωνοφόρων αποτελεί μια ανυπολόγιστη απώλεια για τον πλανήτη μας, γιατί, εκτός από τη συνεισφορά του στη ρύθμιση του κλίματος, χαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα, καθώς αποτελεί το σπίτι για χιλιάδες ζώα και φυτά.
Η προστασία του πλανήτη αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη σε μια σύνθετη πραγματικότητα κατά την οποία οι άνθρωποι θα πρέπει να επαναξιολογήσουν σημαντικές επιλογές που έχουν να κάνουν με τον συνολικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Walker, X.J., et al., “Increasing wildfires threaten historic carbon sink of boreal forest soils”, “Nature”, 2019. 572(7770): p. 520-523.
2. Jolly, W.M., et al., “Climate-induced variations in global wildfire danger from 1979 to 2013”, Nat Commun, 2015. 6: p. 7537.
3. Walker, X.J., et al., “Cross-scale controls on carbon emissions from boreal forest megafires”, Glob Chang Biol, 2018. 24(9): p. 4251-4265.
Μαρία Τσίπη
Πηγή: Η Αυγή
